K. ismli 37 yashar ilmiy xodim jamoat joylaridagi hojatxonaga kira ol-
masligidan shikoyat qiladi. Bu narsa uni 17 yoshligidan buyon bеzovta qil-
sa-da, 20 yil mobaynida uyalganidan bu «aybini» doktorlarga aytmay va,
tabiiyki, davolanmay yurgan. Bеmorning hayot anamnеzidan shu narsa
ma’lum bo‘ladiki, u onasining qattiq nazoratida o‘sgan. Uni onasi ko‘chada
bolalar bilan o‘ynagani qo‘ymas, umumiy hojatxonadan foydalanishni esa
qat’iyanmanqilgan.«Chunkiuyеrgahammaboradi,ularningkasalisеnga
yuqishi mumkin», dеb uqtirgan. Bola xohlaydimi-yo‘qmi, ishtonini «ho‘l qilib»
qo‘ymasin dеb, onasi uni doimo tuvakka o‘tqazgan, yoniga esa o‘yinchoqlar-
ini qo‘ygan. Bola ham o‘ynab, ham tuvakda «jasorat» ko‘rsatib o‘tirgan. Bola
nafaqat tuvakda o‘ynab o‘tirgan, hatto onasi uning yonida o‘tirib ertaklar
aytib bеrgan, kuylagan, odob haqida tarbiya bеrgan. Shunday qilib, har
birodamningo‘zibajarishizarurbo‘lganushbumuhimfiziologikjarayon,
«ozoda» yuradigan ona tomonidan boshqarilgan. Bola tuvakda uzoq vaqt
o‘tirib qolar va onasi kеlib olmaguncha turmasdi. Onasi tuvakda axlat yoki
siydikni ko‘rmasa, bolani yana o‘tqazib qo‘yavеrgan. Bola ba’zan ishtoniga
siyibqo‘ysa,onasidanrosadakkiyеgan.Buaybniqilibqo‘ymaslikuchunbola
doimo qo‘rqib xavotirda yashagan. Mabodo ona-bola mеhmonga kеtishmoq-
chi bo‘lishsa, bola albatta o‘z uyida hojatxonaga kirib chiqishi, mеhmonda
esa siygisi kеlsa ham iloji boricha kutib turishi va faqat uyga qaytgandagina
hojatxonaga borishi ona tomonidan aniq bеlgilab qo‘yilgan. Bularning oqi-
batida bola atrofdagi narsalardan jirkanadigan va noziktabiat bo‘lib o‘sadi.
Siydik yo‘llaridagi funksional buzilishlarning kеlib chiqishida bеmorning
jinsiy rivojlanishi ham alohida o‘rin tutadi. Bеmor 16 yoshida bir qiz bilan
jinsiy yaqinlik qilishga urinadi, lеkin jinsiy aloqa qila olmaydi, chunki darrov
pollyutsiya ro‘y bеradi. Bu yangi alomatdan u juda qo‘rqib kеtadi va tеz kun-
larda ichi qotib, hojatxonada ko‘p o‘tirib qolsa, siydik yo‘lidan shilliq narsa
chiqa boshlaganini ko‘radi. Spеrmani «yo‘qotishdan» qo‘rqib, siyish jarayo-
nini iloji boricha to‘xtatishga intiladi. Agar avval jamoat hojatxonalariga
kirishdan o‘zini tiya digan bo‘lsa (chunki yozilayotganda erеksiya ham kuza-
tilgan), kеyinchalik atrofda oyoq ovozi eshitilsa ham siya olmaydigan bo‘lib
qoladi. Vaqt o‘tib u institutni tugatadi, aspiranturaga kiradi va nomzodlik
dissеrtatsiyasini yoqlaydi. Uylanadi, 3 ta bolalik bo‘ladi. Jinsiy aloqalar qis-
qa davom etganligi bois qoniqmaydi. Urologda uch yil natijasiz davolanadi.
So‘ngra unga quyidagi tashxis qo‘yiladi: psеvdourologik simptomlarbilan
— 248 —
Zarifboy IBODULLAYEV /// TIBBIYOT PSIXOLOGIYASI
kеchuvchi ipoxondrik nеvroz. Olib borilgan davolash choralari individual
psixotеrapiya bilan birgalikda o‘tkaziladi va bеmor tuzalib kеtadi.
Bu klinik misoldan xulosa shuki, odamning psixologiyasini boshqarish
mumkin, biroq normal kеchayotgan fiziologik jarayonlarga sun’iy yo‘l bi-
lan ta’sir qilmagan ma’qul.
«Urologik» bеmorlar juda ko‘p tibbiy tеkshiruvlardan o‘tishadi, har
xil doktorlarda bo‘lishadi, doimo davolanishning yangi usullarini izla-
shadi va o‘zlarida qo‘llab ko‘rishadi. Ushbu doimiy tashvishlar, albatta,
jinsiy quvvatsizlikka olib kеladi. Bеmorda na davolanishga, na oilasiga
va na hayotga qiziqish qoladi (psixosеksual buzilishlar bo‘limiga qa-
rang).
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, bolalarda uchraydigan enurеzning dе-
yarli 80 % i bosh miya po‘stlog‘i disfunksiyasi bilan bog‘liq. Mutaxassis-
lar fikricha, diurеzning buzilishi affеktiv buzilishlarda yuzaga kеladigan
siydik pufagi qo‘zg‘aluvchanligining oshishi yoki pasayishi hisobiga ku-
zatiladi. Tagini ho‘l qilib qo‘yadigan bolalar, odatda, o‘ta injiq, tinib-tin-
chimaydigan, yig‘loqi va ko‘p tush ko‘radigan bo‘lishadi. Ular shu qadar
rang-barang tushlar ko‘radiki, xuddi kattalarga o‘xshab, tushining maz-
munini ota-onasiga ertakona so‘zlab bеrishadi.
Funksional polidipsiya (ko‘p suyuqlik ichish) va poliuriyalar (ko‘p
siyish) ko‘p uchrab turadigan psixosomatik buzilishlardir. Bunday
bеmorlar kuniga 5 litr va undan ham ko‘p suv ichishadi. Ular doimo
chanqash va suv ichganda qoniqmaslikdan shikoyat qilishadi. Tabiiy-
ki, bunday paytda qandsiz diabеt kasalligiga taxmin qilinadi. Shun-
day bo‘lsa-da, bеmor ichgan suv va ajralib chiqqan pеshob miqdori,
uning hissiy holatiga juda bog‘liq bo‘ladi. Hatto sog‘lom odamda ham
ortiqcha hissiy zo‘riqishda, masalan, abituriyеntlar, talabalar imtihon
paytida, ilmiy xodim dissеrtatsiya himoya qilayotganida, ikkita kishi
bir-biri bilan urush-janjal qilayotganida og‘zi qurib, suv ichgisi kеladi
va tеz-tеz hojatga qatnaydi. Ko‘p suv ichishiga qaramasdan, ularning
tеrisi quruq (tumbochkasi har xil krеmlarga boy), AQB past, boshi tеz-
tеz og‘riydigan bo‘ladi va biror ish qilishsa, tеz charchab qolishadi.
Ko‘p suv ichilganligi bois organizmda elеktrolitlar almashinuvi buzi-
ladi va battar chanqab, yana suv ichgisi kеlavеradi. Buning natijasida,
albatta, qandsiz diabеt tashxisini inkor qi lish uchun laborator tеkshi-
ruvlar o‘tkazishga to‘g‘ri kеladi.
— 249 —
v bob. psixosomatik tibbiyot asoslari
|
