obyektlar
1
|
Mahsulotlar
|
2
|
Transport
|
3
|
Mijoz
|
4
|
Kassa
|
5
|
Xodimlar
|
“MAHSULOT” obyektining xususiyatlari:
ID
|
Mahsulot_ID
|
Konstovar
|
Kiyim
|
Maishiy
|
1
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
“XODIMLAR” obyektining xususiyatlari:
ID
|
Xodimlar_ID
|
F.I.O
|
Manzili
|
lavozimi
|
1
|
1
|
Aliyev K
|
Yashinobod
|
|
2
|
2
|
Rustamov B
|
Chilonzor
|
|
“Mijoz” obyektining xususiyatlari:
“Kassa” obyektining xususiyatlari:
ID
|
Kassa_ID
|
Terminal
|
Kassa apparati
|
1
|
|
|
|
2
|
|
|
|
“Transport” obyektining xususiyatlari:
ID
|
Transport_ID
|
Turi
|
1
|
|
avtomobil
|
2
|
|
matatsikl
|
Modelni quirishda “aloqa” mavjud ob`yektni, jarayonni yoki
hodisani,
abstraksiyasi sifatida keladi. Atribut mahiyatni xarakterlaridan bo`lib, nom bilan belgilanib, birorta qiymatlar to`plamidan qiymatlar qabul qilinadi.
“Mohiyat – aloqa” modelidagi bog`lanishlarga, ikki mohiyat o`rtasidagi har bir bog`lanish turiga tegishli munosabatlarni kiritish zarur (binar, ternar.., n-nar).
Loyiha haqidagi axborot diagramma ko`rinishida rasmiylashtiriladi, buning uchun quyidagi belgilar kiritiladi: mohiyat turlari – to`rtburchak bilan, atributlar-ovallar bilan tasvirlanadi va ular mos mohiyatlar bilan yo`nalishsiz qirralar bilan bog`lanadi.
“Mohiyat – aloqa” modeli predmet sohani (PS) faqat aniq bir qismini akslantiradi. Bu holda uni lokal model deyiladi. PS haqida to`la axborotga ega bo`lish uchun uni etarli kengroq tekshirish zarur va oldingisini to`ldiradigan local modellar qurish kerak. Shundan so`ng lokal modellar birlashtirilib PS haqida bir butun kompozitsion tasvirga ega bo`lamiz.
Misol tariqasida supermarket PSining mohiya – aloqa modeli qurilgan.
Zoodmall predmet sohasi uchun mohiyat – aloqa modelini qurilishi
maishiy konstovar
turi
kiyim ID
ID
MAXSULOTLAR SOTILADI ZOODMALL YETKAZIB BERISH TRANSPORT
TO’LOV SAVDO ELTUV
KASSA MIJOZ MULOQOT XODIMLAR
Terminal ID doimiy ID manzil F.I.SH
Kassa apparati bir martalik lavozim ID
Relyatsion ma`lumotlar bazasini loyihalash.
Ishdan maqsad: Ma`lumotlar bazasini relyatsion modeli uchun jadvallar tizimini ishlab chiqishni o`rganish va ob`yektlarni bog`lanish munosabatlarini tahlil qilish.
Masalani qo`yilishi: Berilgan predmet soha ma`lumotlar bazasidagi barcha
ob`yektlarni relyatsion modelini ishlab chiqish.
Uslubiy ko`rsatmalar: Ma`lumotlar bazasini relyatsion modelini qurishda bog`lanish munosabatlari muhim ahamiyatga ega. Aslida ma`lumotlar bazasi munosabatlarga qarab ob`yektlari bog`laydi. Asosan ma`lumotlar bazasida quyidagi munosabatlar mavjud:
1. Birga – bir (1:1)munosabat. A va V ob`ektlar to`plami orasida 1:1 munosabat o`rnatilgan deyiladi, agarda A ob`ektning har bir nusxasiga V ob`ektning bitta nusxasi mos kelsa, va aksincha, V ob`ektning har bir nusxasiga A ob`ektning bitta nusxasi mos kelsa.
2. Birga – ko`p (1:n) munosabat. A va V ob`ektlar to`plamida A ob`ektning har bir nusxasiga V ob`ektning bir nechta nusxasi mos kelsa, shu bilan birga V ob`ektning har bir nusxasiga A ob`ektning bittadan ko`p bo`lmagan nusxasi mos kelsa shunday munosabat hosil bo`ladi.
3. Ko`pga – bir (n:1) munosabat A va V ob`ektlar to`plami orasida o`rnatilsa, unda A ob`ektning har bir nusxasiga V ob`ektning ko`pi bilan bitta nusxasi mos keladi. V ob`ektning nushalari orasida shundaylari mavjudki, ularga A ob`ektning bir nechta nusxasi mos keladi.
4. Ko`pga – ko`p (m: n) munosabat. A va V ob`ektlar orasida shunday munosabat
o„rnatilgan deyiladi, agarda A ob`ektning har bir nusxasiga V ob`ektni bir nechta nusxasi mos kelsa va aksincha.
Yuqoridagilarga tayangan holda ob`yektlarni yaratib olamiz (PS bo`yicha).
Xodimlar jadvali
ID
|
Xodimlar_ID
|
F.I.O
|
Manzili
|
lavozimi
|
1
|
1
|
Aliyev K
|
Yashinobod
|
|
2
|
2
|
Rustamov B
|
Chilonzor
|
|
Bu ob`yektda boshqa bir ob`yekt bilan bog`lanishi uchun id ustuni mavjud. Ob`yektlarni raqamlar orqali bog`lash maqsadga muvofiqdir.
Mijozlar jadvali
ID
|
Mijoz_ID
|
Bir martalik
|
Doimiy
|
1
|
|
|
|
2
|
|
|
|
3
|
|
|
|
Bu ob`yekt atributi orqali mijozlar ob`yektiga bog`lanadi va boshqa bir ob`yektga “ID” atributi orqali bog`lanishi mumkin.
Mahsulot jadvali
ID
|
Mahsulot_ID
|
Konstovar
|
Kiyim
|
Maishiy
|
1
|
2
|
kitoblar
|
Kurtka
|
telefon
|
2
|
3
|
xaritalar
|
Futbolka
|
kompyuter
|
Bu ob`yekt “Maxsulot_id” atributi orqali mahsulot turi ob`yektiga bog`lanadi va boshqa bir ob`yektga “ID” atributi orqali bog`lanishi mumkin.
Transpot jadvali
ID
|
Transport_ID
|
Turi
|
1
|
1
|
Avtomobil
|
2
|
2
|
Matatsikl
|
Bu ob`yekt “Transport_id” atributi orqali mahsulotlar ob`yektiga bog`lanadi va boshqa bir ob`yektga “ID” atributi orqali bog`lanishi mumkin.
Kassa jadvali
ID
|
Kassa_ID
|
Terminal
|
Kassa apparati
|
1
|
3
|
|
|
2
|
2
|
|
|
Bu ob`yekt “Kassa_id” atributi orqali mahsulotlar ob`yektiga bog`lanadi va boshqa bir ob`yektga “ID” atributi orqali bog`lanishi mumkin.
SQL yordamida ma`lumotlar bazasini yaratish va ma`lumotlarga ishlov berish.
Ishdan maqsad: predmet soha ma‘lumotlar bazasini so`rovlar orqali yaratishni va so`rovlar orqali oddiy jarayonlarni bajarishni o`rganish, hamda ko`nikmaga ega bo`lish. Talabalarda DDL komandalaridan foydalanish va shu orqali relyasion MB yaratish ko‘nikmasini hosil qilish.
Masalani qo`yilishi: Predmet soha ma`lumotlar bazasini SQL so`rovlari orqali yaratish. Mavjud ob`yektlarni so`rovlar orqali ma`lumotlar bilan to`ldirish, o`zgartirish va keraksiz ma`lumotlarni o`chirishni ko`rib chiqish.
Uslubiy ko`rsatmalar: SQL tilida quyidagi asosiy ma‘lumotlar turlari ishlatilib, ularning formatlari har xil MBBT lar uchun farq qilishi mumkin:
Ishni bajarish tartibi
Avvalo 1 va 2 -laboratoriya ishida tuzgan jadvallarimizni esga olamiz. Bizda 5 ta jadval mavjud edi. Endi o‘sha jadvallarni MYSQL da yuqorida sintaksisini keltirib o‘tganimizday komandalardan foydalanib yaratamiz
Eski yaratilgan ma‘lumotlar bazasini ko‘ramiz:
So`rov: show databases; Natija:
Yangi Dorixona nomli baza yaratamiz;
So`rov: create database Zoodmall;
3.kasser nomli jadval yaratamiz:
So`rov: create table kasser(id int auto_increment primary key, FIO varchar(18),manzili varchar(18));
Natija:
Jadvalga yangi ―lavazimi nomli satr qo‘shamiz:
So`rov: Alter table kasser add lavazimi varchar(18);
Natija:
―lavazimi nomli satrning o‘lchamini o‘zgartiramiz:
So`rov: Alter table kasser modify lavazimi varchar(25);
Natija;
lavazimi‖ darajasi_soati‖ nomi bilan o‘zgartiramiz:
| 