1-laboratoriya ishi Erkin tushish tezlanishini aniqlash




Download 197.68 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/4
Sana05.03.2023
Hajmi197.68 Kb.
#44366
  1   2   3   4
Bog'liq
1-laboratoriya ishi Erkin tushish tezlanishini aniqlash



1-laboratoriya ishi 
Erkin tushish tezlanishini aniqlash 
Ishning maqsadi
: Ma’lum balandlikdan tashlangan jismning tushish vaqtini bilgan holda erkin 
tushish tezlanishini aniqlash. 
Kerakli asbob va materiallar
: 1) erkin tushishni o‘rganuvchi qurilma; 2) ”ishchi jism“ - po‘lat 
sharchalar; 3) elektrosekundomer; 4) kalit; 5) masshtabli chizg‘ich. 
NAZARIY QISM 
Ma’lumki massaga ega bo‘lgan har qanday jismlar o‘zaro tortishadilar. Nyuton Kepler 
qonunlari va dinamikaning asosiy qonunlari asosida osmon jismlari harakatini o‘rganib butun 
olam tortishish kuchini yaratadi. Bu qonun quyidagicha ta’rifdanadi: massalari m
1
va m
2
bo‘lgan va bir-biridan r masofada joylashgan ikkita ixtiyoriy moddiy nuqtalar massalarining 
ko‘paytmasiga to‘g‘ri proporsional va oralaridagi masofaning kvadratiga teskari proporsional 
kuch bilan o‘zaro tortishadilar. Bu qonunning matematik ifodasi quyidagicha yoziladi: 
F=

m
1

m
2
/r
2

bu yerda 

=6,67

10
–11
N

m
2
/kg
2
gravitatsiya doimiysi. 
Hozirgi zamon tasavvurlariga asosan moddiy nuqtalar orasidagi bu o‘zaro ta’sir 
gravitatsion maydon vositasida amalga oshiriladi. Demak, massaga ega bo‘lgan har qanday 
jism o‘z atrofida gravitatsion maydon hosil qiladi. Erning gravitatsion maydon ta’siri doirasida 
bo‘lgan har qanday jismga Er tomonidan tortish kuchi ta’sir qiladi. Boshqa kuchlar ta’sir 
qilmaganida yoki ularning o‘zaro ta’siri kompensatsiyalashganda gravitatsion maydon hosil 
qilgan tortishish kuchi ta’sirida qiladigan jismning harakatiga erkin tushish deyiladi. 
Nyutonning 2-qonuniga asosan jism erkin tushish paytida ma’lum tezlanish oladi va bu 
tezlanish og‘irlik kuchining tezlanishi yoki erkin tushish tezlanishi deyiladi. 
Jismlarning gravitatsion jismlarga (masalan, Erga) tortilish kuchiga og‘irlik kuchi 
deyiladi va u kuyidagicha aniklanadi: 
P=mg
bu yerda g gravitatsion jismning erkin tushish tezlanishi deyiladi. Uning qiymati jism 
joylashgan nuqtaning vaziyatiga bog‘liq. Og‘irlik kuchi jismning og‘irlik (massa) markaziga 
qo‘yilgan bo‘lib doimo Er markaziga tomon yo‘nalgan bo‘ladi. 
Agar Erning o‘z o‘qi atrofidagi kundalik aylanishlarini hisobga olmasak og‘irlik 
kuchining qiymatini Er sirtida turgan jismning Erga tortilish kuchi qiymatiga teng deb olish 
mumkin, yani 
mg=

mM/R
2
, g=

M/R
2

bu yerda M va R – mos ravishda Erning massasi va radiusi. Er sirtidan ma’lum h balandlikda 
joylashgan nuqtadagi g ning qiymati quyidagicha topiladi: 
g
h
=

M/(R+h)
2

Og‘irlik kuchining tezlanishini gravitatsion maydon kuchlanganligi deb ham ataydilar, 
chunki bu kattalik maydonga kiritilgan moddiy nuqtaning massasiga bog‘lik emas va 
maydonning kuch xarakteristikasi bo‘la oladi. Oxirgi ifodadan ko‘rinadiki, og‘irlik kuchi va 
uning tezlanishi har xil planetalar uchun har xil kiymatga ega bo‘ladi, chunki planetalar 
massalari va radiuslari har xil qiymatga ega. Planeta sirtidan uzoqdashganda og‘irlik kuchi va 
uning tezlanishining qiymati kamayib boradi. 
Og‘irlik kuchidan tashqari yana jism og‘irligi degan tushuncha ham qabul qilingan. 
Jismning og‘irligi deb og‘irlik kuchi ta’siri natijasida tayanchga yoki osmaga ko‘rsatiladigan 
ta’sir kuchiga aytiladi. Masalan, tayanchga qo‘yilgan m massali jism tayanch bilan birgalikda 
yuqoriga a tezlanish bilan ko‘tarilayotgan bo‘lsin. Bu holda jismga ikkita kuch ta’sir kiladi: 


og‘irlik kuchi P va tayanchning reaksiya kuchi N. Jismning og‘irligi harakatlanayotgan 
tayanch bilan bog‘langan sanoq sistemasiga nisbatan jism tinch turgani uchun P=mg
Qaralayotgan sistema Er bilan bog‘langan sanoq sistemaga nisbatan a tezlanish bilan 
harakatlanayotganligi uchun u potensial bo‘ladi va bu sistemaga Nyutonning ikkinchi 
qonunini qo‘llash uchun jismga ta’sir qilayotgan inersiya kuchini ham hisobga olish kerak. U 
xolda 

Download 197.68 Kb.
  1   2   3   4




Download 197.68 Kb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



1-laboratoriya ishi Erkin tushish tezlanishini aniqlash

Download 197.68 Kb.
Pdf ko'rish