1-laboratoriya ishi Erkin tushish tezlanishini aniqlash




Download 197.68 Kb.
Pdf ko'rish
bet2/4
Sana05.03.2023
Hajmi197.68 Kb.
#44366
1   2   3   4
Bog'liq
1-laboratoriya ishi Erkin tushish tezlanishini aniqlash

P

+
N

+
F

in
=0 yoki PN+F
in
=0. 
P=mg va F
in
=ma 
ekanligini xisobga olsak yuqoridagi ifoda quyidagi ko‘rinishga keladi 
N=m(g+a). 
Agar qaralayotgan sistema pastga a tezlanish bilan harakatlanayotgan bo‘lsa, 
–P+N+F
in
=0; N=m(ga). 
bo‘ladi. Demak umumiy holda N=m(g±a) bo‘ladi. Qaralayotgan hollarda jism og‘irligi son 
jixatdan jismga ta’sir qilayotgan reaksiya kuchiga teng bo‘ladi, ya’ni: 
P=N va P=m(g±a). 
Jismning og‘irligi uchun yozilgan ifodadan ko‘rinib turibdiki, tayanch-jism yoki osma-
jism sistemasi Er bilan bog‘langan sanoq sistemasiga nisbatan tinch tursa yoki to‘g‘ri chiziqli 
tekis harakatda bo‘lsa jismning og‘irligi og‘irlik kuchiga son jihatdan teng bo‘ladi, yani a=0, 
P=mg. a tezlanish bilan harakatlanib Er sirtidan uzoqlashsa jism og‘irligi og‘irlik kuchidan 
katta bo‘ladi. Bu hodisaga yuklanish (peregruzka) deyiladi. Agar jism a tezlanish bilan Er 
sirtiga yaqinlashsa jism og‘irligi og‘irlik kuchidan kichik bo‘ladi. Agar jism bilan bog‘liq 
sistema erkin tushayotgan bo‘lsa a=g va P=0 bo‘ladi. Bu hodisaga vaznsizlik deyiladi. 
YUklanish va vaznsizlik holatlarini kosmonavtikada hisobga olish kerak bo‘ladi. Kosmik 
raketa a tezlanish bilan Yerdan ko‘tarilganda kosmonavtlar yuklanish holatida bo‘ladilar, 
shuning uchun ularning organizmi zo‘riqishga chidamli bo‘lishi kerak. Kosmik kema turg‘un 
doiraviy orbita bo‘ylab birinchi kosmik tezlik bilan harakatlanayotganda markazga intilma 
tezlanish son jixatdan erkin tushish tezlanishiga teng va u bilan bir yo‘nalishda bo‘ladi. 
Natijada kosmik kema ichidagi kosmonavtlar va barcha jismlar vaznsizlik holatida bo‘ladilar. 
Uslubning nazariyasi 
Havoning qarshilik kuchi bo‘lmaganda barcha jismlar tortishish kuchi ta’sirida Er 
sirtiga bir xil tezlanish bilan tushadilar. 
Bu tezlanishga erkin tushish tezlanishi yoki tortishish kuchi tezlanishi deyiladi va g 
harfi bilan belgilanadi. Er bilan bog‘langan sanoq sistemasida m massali har qanday jismga 
og‘irlik kuchi deb ataluvchi P=mg kuch ta’sir qiladi. Undan erkin tushishi tezlanishini 
topamiz: 
g=P/m
(1.1) 
Butun olam tortishish qonuniga asosan Er sirti yaqinidagi Erga tortishish kuchi F
o
quyidagiga teng bo‘ladi: 
F
o
=

Mm/R
2
(1.2) 
bunda R – Erning radiusi; M – Erning massasi; m – jismning massasi. 
Agar jism Er sirtidan h balandlikda bo‘lsa, (1.2) quyidagi ko‘rinishga keladi 
F
h
=

Mm/(R+h)
2

(1.3) 
Agar h<<R bo‘lsa, (1.3) ni taxminan quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin: 
F
h
=

Mm/R
2

(1.3a) 
Hisoblashlar shuni ko‘rsatadiki 3 km balandlikda jismning Erga tortishish kuchi Erning 
sirtidagi tortishish kuchidan 0,1% ga kichik ekan. SHuning uchun Er sirti yaqminidagi 


tortishish kuchining maydonini bir jinsli deb hisoblasa bo‘ladi. U holda uning kuchlanganligi 
quyidagiga teng buladi: 
g
o
=F
o
/m=

M/R
2

(1.4) 
Er sirtidan h balandlikda esa quyidagicha bo‘ladi 
g

Download 197.68 Kb.
1   2   3   4




Download 197.68 Kb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



1-laboratoriya ishi Erkin tushish tezlanishini aniqlash

Download 197.68 Kb.
Pdf ko'rish