|
1-mavzu. Mamlakatning yagona transport tizimining tarkibiy va funktsional xususiyatlari
|
| bet | 1/6 | | Sana | 09.03.2024 | | Hajmi | 95.16 Kb. | | #169218 |
Bog'liq 1-ma\'ruza Р. Р. Ибраимов “Система с двумя объектами”, The Mobilization State, Microsoft Word Document, 6-laboratoriya variant, БЖД практика, Microsoft Word Document, Ikramov, Fizika sirtqi II qism, мехатроника, амалиеттитул, Презентация-Microsoft-PowerPoint, 2-MA\'RUZA, 9-sinf Sinf soati, 1 Xorijiy investitsiyalar iqtisodiy mazmuni, Amaliy topshiriq
1-MAVZU. MAMLAKATNING YAGONA TRANSPORT TIZIMINING TARKIBIY VA FUNKTSIONAL XUSUSIYATLARI
1. O‘zbekiston transport tizimining tuzilishi.
2. Rivojlanish tarixi.
3. Transport bozorining mamlakat iqtisodiyotidagi roli.
4. Transport uzellari.
5. Yagona transport tizimini shakllantirish tushunchalari.
6. Transport tizimining ko‘rsatkichlari.
Jahon transport tizimi mamlakatlar va qit’alar bo'ylab notekis rivojlangan. Eng zich transport tarmog‘i G‘arbiy Evropa va Shimoliy Amerikada, eng kam rivojlangani Afrika va ba’zi Osiyo mamlakatlarida.
Barcha transport turlarining jahon transport tarmog‘ining umumiy uzunligi (dengiz yo‘llari bundan mustasno) 31 million km dan ortiq, shu jumladan 25 million km quruqlik yo‘llari (havo yo‘llari bundan mustasno). 1.1-rasmda transport turlari bo‘yicha jahon tashish yo‘nalishlarining tuzilishi ko‘rsatilgan.
1.1-rasm. Jahon transport yo‘nalishlari uzunligining tuzilishi
* suv, shu jumladan kanallar, ko‘llar va suv omborlari
O‘zbekistonda transport muhim ahamiyatga ega. Mamlakatning o‘rta hududlari va aholi zichligi yuqoriligi, sanoat va qishloq xo‘jaligi markazlarining tarqoqligi, shuningdek, jahon bozorlaridan uzoqligi O‘zbekiston uchun rivojlangan transport tizimiga ega bo‘lishni muhimlik qiladi.
O‘zbekistonning G‘arbiy va Sharq, shuningdek, Yevroosiyo materigining shimoli va janubi chorrahasida joylashgan geografik joylashuvidan foydalanish Yevroosiyo qit’asining ko‘plab mamlakatlari uchun uzluksiz va xavfsiz quruqlikdagi transport aloqalarini amalga oshirish imkoniyatini ochib beradi.
O‘zbekiston Respublikasi rivojlangan temir yo‘l va avtomobil yo‘llari tarmog‘iga, xalqaro aeroportlar majmuasiga, shuningdek, davlat hududidan olis va keng kesib o‘tuvchi hamda mamlakatning xalqaro, birinchi navbatda, tranzit yuk tashishdagi ehtiyojlarini qondiradigan havo yo‘nalishlariga ega. Shunday qilib, zamonaviy O‘zbekiston mavjud tranzit resurslaridan foydalangan holda barcha mumkin bo‘lgan transport turlari bilan barcha yo‘nalishlarda ham yuk, ham yo‘lovchi tashishga bo‘lgan ehtiyojini qondirish uchun ulkan transport salohiyati va noyob imkoniyatlariga ega.
Tranzit yuklarni jalb etish jarayonida xalqaro transport terminallari va logistika markazlarining ahamiyatini alohida ta’kidlash lozim. Bunday markazlar turli transport turlari faoliyatini muvofiqlashtirishni ta'minlashga mo'ljallangan bo'lib, bu Markaziy Osiyoning dengizga chiqish imkoni bo'lmagan davlatlari uchun ayniqsa muhimdir. Shunday qilib, logistika markazlari mavjud tranzit yo‘laklari bo‘ylab, shuningdek, mintaqadagi davlatlar chegaralarida tashkil etilishi va shu orqali “quruq portlar” deb ataladigan funksiyalarni bajarishi kerak.
Transport infratuzilmasini modernizatsiya qilish va rivojlantirish, yangi transport yo‘laklarini tashkil etish xorijiy sarmoyalarni jalb etishda muhim omil bo‘lmoqda.
O‘zbekiston Respublikasida transportning barcha turlari rivojlangan. Bugungi kunda mamlakat temir yo‘llarining umumiy uzunligi 7,4 ming kilometrni tashkil etadi. Respublika temir yoʻl zichligi boʻyicha Markaziy Osiyoda yetakchi oʻrinni egallaydi. Yuk va yo‘lovchilarni tashishda avtomobil transporti ham katta rol oʻynaydi. Islohotlar yillarida mamlakatimizda 43,5 ming kilometrdan ortiq avtomobil yo‘llari qurilib, foydalanishga topshirildi, ularning 97 foizi qattiq qoplamali.
“O‘zbekiston temir yo‘llari” aksiyadorlik kompaniyasining mavjud temir yo‘l tarmog‘i mamlakatimizning eng chekka hududlarini asosiy markazlar bilan bog‘lab, bu orqali xalqaro transport tizimlari hamda mamlakatimizning asosiy mineral-xom ashyo resurslariga chiqish imkonini beradi.
Qo‘shni davlatlar va dunyoning boshqa mamlakatlariga chiqishni ta’minlaydigan xalqaro transport tizimini yaratish mamlakatimiz taraqqiyotining ustuvor yo‘nalishlaridan biridir.
Oʻzbekistonda avtomobil transporti yuk tashish umumiy hajmining 85 foizini va mamlakat ichida yoʻlovchi tashishning 50 foizdan ortigʻini amalga oshiradi. Ayrim Yevropa mamlakatlarida transport ishlarining asosiy qismini avtomobil transporti tashkil qiladi. O‘zbekistonda avtomobil yo‘llarining uzunligi 183 ming kilometrdan ortiq.
Avtomobil transportining rivojlanishiga uchta asosiy omil ta'sir ko'rsatadi: aholining o'sishi, urbanizatsiya va shaxsiy avtomobillar sonining ko'payishi. Ularning har biri dunyoning turli mamlakatlari va mintaqalarida alohida dinamika va o'ziga xos harakatlarga ega. Eng jiddiy muammolar odatda uchta omilning eng yuqori o'sish sur'atlari bir vaqtning o'zida kuzatilgan joyda paydo bo'ladi. 1.1-jadvalda mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanish darajasiga qarab shahar aholisining o'zgarishi to'g'risidagi ma'lumotlar keltirilgan.
1.1-jadval
Mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanish darajasiga qarab shahar aholisining o‘zgarishi
O‘zbekistonda 53 ta aeroport mavjud bo‘lib, ularning yigirmadan ortig‘i o‘z faoliyatini davom ettirmoqda. Oltita aeroportda 3000 metrdan uzunroq uchish-qo‘nish yo‘laklari mavjud. Oʻzbekistonda 11 ta xalqaro aeroport mavjud. Oʻzbekistondagi eng yirik aeroport — Toshkent aeroporti (janubiy).
«O‘zbekiston havo yo‘llari» MAK — O‘zbekiston Respublikasining iqtisodiyot va aholining aviatsiya xizmatlariga (yuk, yo‘lovchi, maxsus aviatsiya ishlari) bo‘lgan ehtiyojini qondiruvchi davlat aviakompaniyasidir. Aviakompaniya yuqori sifatli, raqobatbardosh mahsulotni ta'minlab, xalqaro havo tashish bozorida mustahkam o'rin egallaydi. Aviakompaniya Amerika, Yevropa, Yaqin va Oʻrta Sharq, Janubi-Sharqiy va Markaziy Osiyo hamda MDH davlatlarini qamrab olgan dunyoning 40 dan ortiq shaharlariga muntazam parvozlarni amalga oshiradi. To‘plangan tajriba va an’analarning xalqaro amaliyotni hisobga olgan holda zamonaviy boshqaruv falsafasi bilan uyg‘unligi, xizmat ko‘rsatish uchun ilg‘or axborot texnologiyalarining joriy etilishi MAKni dunyodagi eng muvaffaqiyatli, jadal rivojlanayotgan aviakompaniyalar qatoriga qo‘ydi.
Oʻzbekiston jahon okeanlari va dengizlariga chiqish imkoniyatiga ega emas, lekin Markaziy Osiyo va Oʻzbekistonning asosiy daryolaridan biri – Amudaryo boʻylab oʻtadigan kichik daryo transportiga ega. Mamlakatning asosiy daryo portlari: Termiz va Xorazm viloyati va Qoraqalpogʻiston shaharlari portlari. Oʻzbekistonda 1100 kilometr ichki suv yoʻllari mavjud. 90-yillarning o'rtalaridan boshlab suv sathining pasayishi va atrofdagi infratuzilmaning yomonlashuvi tufayli yo'lovchilar aylanmasi yuk aylanmasiga nisbatan kamaydi. Daryoda faqat kichik kemalar va paromlar qatnaydi.
O‘zbekistonda 10253 kilometr gaz quvurlari, 868 kilometr neft quvurlari va 33 kilometr neft mahsulotlari quvurlari mavjud.
|
| |
