|
1-mavzu. “Tizimli tahlil” faniga kirish. Fanning asosiy tushunchalari
|
| bet | 2/5 | | Sana | 27.02.2023 | | Hajmi | 133.18 Kb. | | #43619 |
Bog'liq 1 Maruza 1-maruza mavzu, Fizika. 7-sinf (2017, P.Habibullayev, A.Boydedayev), ed002c09-944c-44b3-b66c-94bf390f0d16, Filogenez - Vikipediya, Buyumlar interneti, Кори мустақилона, Imom G\'azzoliy. Oxiratnoma, 4-amaliy mashg\'ulot, 6-7-amaliy mashg\'ulot (2), labaratoriya, 70-dars-taqdimod-qismini-yuklab-oling, xristianlik-dinning-muqaddas-manbasi-injil-kitobining-tasnifi-va-talqini, fpsEXw08cal8GJArhPoa, 6-MavzuTa’rif. Tizim - muayyan munosabatlar bilan bogʻlangan va tizimning ancha murakkab funksiyalarni bajarishini ta'minlaydigan tarzda oʻzaro aloqada boʻlgan ob’yektlarning (elementlarning) ajralmas toʻplamidir (aniq maqsadga erishish uchun).
Tizim elementi - qismlarga ajratib boʻlmaydigan tizim obyektidir. Har qanday tizimning muhim tarkibiy qismlari uning tarkibiy elementlari va ular orasidagi bogʻlanishlardir. Tizimni elementlarga (kichik tizimlarga) ajratish jarayoni va element tushunchasining oʻzi shartli va nisbiydir, chunki har qanday element oʻz navbatida har doim boshqa elementlarning toʻplami sifatida qaralishi mumkin. Masalan, elektron ham atom kabi tuganmasdir. Tizimning birinchi boʻlinishi (dekompozitsiya) natijasida birinchi darajadagi quyi tizimlar (bloklar) shakllanadi, ikkinchi akt jarayonida birinchi darajadagi quyi tizimlar ikkinchi darajali quyi tizimlarga ajraladi va h.k. Natijada, oʻrganilayotgan tizimni turli darajadagi quyi tizimlar daraxti sifatida namoyish etilishi mumkin.
Tizimni tashkil etuvchi barcha quyi tizimlar va elementlar oʻzaro joylashgan va bir-birlari bilan oʻzaro bogʻliq boʻlganligi sababli, biz nafaqat tizimning tarkibi, balki uning tuzilishi haqida ham gapirish mumkin.
Tarkib – tizim elementlarining roʻyxati boʻlsa, struktura - bu tizim elementlari orasidagi bogʻlanishlar toʻplamidir; uning holati oʻzgarganda, xatti-harakatlarning turli shakllari amalga oshirilganda, operatsiyalar bajarilganda va h.k. tizimda oʻzgarishsiz qoladigan xususiyatidir.
Odatda har qanday tizimning tuzilishini graf yordamida koʻrsatish mumkin. Ma’lumki, graf – bu obyektlar (uchlar) va ular oʻrtasidagi bogʻlanishlar (yoy yoki qirralar) jamlanmasidir. Uchlar doirachlar yoki kvadratchalar koʻrinishida, yoylar esa – chiziqlar (ba’zan strelka) koʻrinishida belgilanadi.
Tizimning asosiy belgilari va bosqichlari
tizimning butunligi, bogʻliqligi yoki muhitga va tizimlarga nisbatan mustaqilligi (tizimning eng muhim miqdoriy tavsifi). Bogʻliqlikning yoʻqolishi bilan, tizim elementlari va ular oʻrtasidagi ba’zi bir munosabatlar saqlangan boʻlsa ham, tizim yoʻqoladi;
Ichki tizimlarning va ular oʻrtasida bogʻliqlikning yoki tizim tasnifining mavjudligi (tizimning eng muhim sifat tavsifi). Ichki tizimlarning va ular oʻrtasidagi bogʻliqlikning yoʻqolishi bilan tizimning oʻzi ham yoʻqolishi mumkin;
Tizimni atrof muhit bilan asoslashtirish yoki undan abstraktlash, ya’ni maqsadga erishish uchun yetarli darajada ta’sir etmaydigan muhit faktorlaridan tizimni nisbiy asoslashtirish;
Resurslar almashinuvi boʻyicha atrof-muhit bilan aloqalar;
Butun tizim tashkilotining qandaydir maqsadga buysunganligi (bu tizim ta’rifidan kelib chiqadi);
emerjentlik yoki tizim xossalarining elementlar xossalariga keltirilmasligi.
Obyektlarning, jarayonlarning, hodisalarning tizimli tahlilida tizimli tahlilning quyidagi bosqichlarini koʻrsatilgan tartibda oʻtish zarur:
Muammoni (masalani) topish;
Muammoning dolzarbligini baholash;
Maqsadlar, ularning afzalliklari va tadqiqot muammolarini ifodalash;
Tadqiqot resurslarini topish va ularga aniqlik kiritish;
Resurslar yordamida tizimni atrof-muhitdan ajratish;
Ichki tizimlarni (ularning tasnifini ochish), ularning butunligini (aloqasini), elementlarini (tizim tasnifini ochish), ichki tizimlar oʻzaro aloqasining tahlilini bayon etish;
Tizim tasnifini qurish (shakllantirishni bayon etish);
Tizim funksiyalari va ularning ichki tizimlarini oʻrnatish (bayon etish, rasmiylashtirish);
Tizim maqsadlarini uning ichki tizimlari maqsadlariga moslashtirish;
Tizim butunligini tahlil qilish (sinash);
Tizim enerjentligini tahlil qilish va baholash;
Tizimni sinash, uning tizim modelini verifikatsiya qilish, ishlashini tekshirish;
Tizimni sinash natijasida teskari aloqalarni tahlil qilish;
Oldingi boʻlimlar natijalariga aniqlik kiritish, tuzatish.
|
| |
