Shovqinni sundirish.
To’qimachilik korxonalarida shovqinni bugish niyatida sex binosi elementlariga shovqin yo’tuvchi panellar ishlatiladi. Ayrim xollarda sexlarning orasi vatin bilan tuldirilgan yogoch ramalariga joylashgan govaklashtirilgan pulat koplamalar bilan koplanadi.
Sankt-Peterburg mexnatni muxofaza qilish ilmiy-tadkikot instito’tining tadkikotlari shovqin yo’tuvchi koplamalarning keng diapazonida (4000-6000 Gs) shovqin yo’tish koeffitsiyenti yukoriligini (0,5-0,65) ko’rsatadi. Ma’lumki, 4000 Gs atrofidagi chastotalarda sanitariya normalaridan ortuvchi shovqinlar eng zararlar hisoblanadi.
Bulardan tashkari, ayrim korxonalarda sex devorlari va shiftlarini shovqin yo’tuvchi materiallar bilan pardozlash joriy qilinadi. Bunda sexning balandligi juda xam yukori bo’lmagan xollarda (4-6 m) yukori samaraga erishishi mumkin. Sex shiftlari baland bo’lgan xollarda bunga kushimcha ravishda shovqin manbai bilan ish joylari oralariga govaklashtirilgan shovqin yo’tuvchi materiallar hamda koplangan shovqin ekranlar (ular metaldan, oyna, yogoch, plastmassa va boshka materiallardan tayyorlanishi mumkin) o’rnatiladi.
Yukorida aytib o’tilgan pardozlash materiallarining shovqin yo’tish hisobiga umumiy shovqin kuchining kamayishi kuyidagicha hisoblanadi (dB).
dB (5.9.)
bu yerda 2 S2 - xonalarda pardozlash hisobiga shovqin yo’tilish ekvivalentining yigindisi, dB;
2 S1 - xonalarda shovqin yo’tuvchi pardozlash kulmagandagi shovqin yo’tilishi ekvivalentinig yigindisi, dB;
12 - devor, shift yoki panellarning tovush yo’tish koeffitsiyeti;
S1;S2 - devor, shift yoki panellarning yuzalari, m2.
Kupincha to’qimachilik korxonalarida aerodinamik shovqinlar, ya’ni kuchli havo okimi hisobiga ajralib chiqadigan shovqinlar uchraydi. Bu xollarda shovqinni kamaytirish maksadida xar xil konstruksiyali glushitellar ishlatiladi. Bular, naysimon ( rasm), ari iniga uxshash govak ( rasm) plastinkali, kamerali va boshka shakllarda bo’lishi mumkin. Bularning umumiy xususiyati shundaki, ichki devorlari tovush yo’tuvchi materiallar bilan koplagan bo’ladi.
Naysimon sundirgichlar uchun tovushni sundirish kobiliyati kuyidagicha hisoblanadi:
dB (5.11.)
bu yerda D - nayning diametri, m.
r - tovush yo’tish koeffitsiyentining hisoblash uchun ishlatiladigan kiymati, dB m0,5.
Naysimon sundirgichlarda doira shaklidagilar, turtburchak shakldagilarga nisbatan shovqinni kamrok sundiradi.
Sundirgichlar tovushni bugib, uning spektral tarkibini keskin uzgartiradi. Ayniksa odam kulogiga yokimsiz bo’lgan urta va yukori chastotali tovushlarni intensiv ravishda bugadi.
Tovush yo’tuvchi plastinkalar - orasi tovush yo’tuvchi materiallar bilan tuldirilgan, tur bilan koplangan yogoch yoki metall govlardir. Bunda tovush yo’tuvchi materiallar sifatida, paxta va lub tolasi, gisht kukuni va shunga uxshash materiallar qo’llanishi mumkin.
Jadval.
Tovush yo’tish koeffitsiyentining hisoblash uchun ishlatiladigan kiymatlari.
Materiallar
|
Sundirgichlardagi tovush yo’tish koeffitsiyentlarining hisoblash uchun ishlatiladigan urta geometrik chastotalardagi kiymatlari, Gs.
|
|
63
|
125
|
250
|
500
|
1000
|
2000
|
4000
|
8000
|
Lub, kapron tolalari, paxta, shisha tolasi
|
0,22
|
0,30
|
0,51
|
0,61
|
0,70
|
0,72
|
0,60
|
0,50
|
Gisht kukuni
|
0,20
|
0,26
|
0,42
|
0,50
|
0,53
|
0,52
|
0,50
|
0,48
|
Shovqinni sundirish uchun sexlarda bundan tashkari labirintlar ( rasm) qo’llaniladi.
Aerodinamik shovqinlarda sundirgichlarning turlari va ulchamlari ulardan o’tayotgan havoning hajmi, tezligi va shovqinning talab qilinadigan darajasi va boshka sharoitlar boglik.
Bundan sundirgichning kundalang kesim yuzasi kuyidagi formula bo’yicha hisoblanadi:
(5.13)
Bu yerda Q - sundirgichdan o’tadigan havoning hajmi, m3/s;
Vykb - sundirgichda havoning yo’l kuysa bo’ladigan tezligi, m/s; jamoat va ma’muriy binolarda Vykb=4-10 m/s va to’qimachilik sanoati korxonasi binolarida - 12 m/s gacha kabul kilingan (tezlik 12 m/s bo’lganda glushitelning uzunligi 1 m qilib olinadi).
Umuman sundirgichning uzunligi kuyidagicha hisoblanadi:
m (5.14)
bu yerda Ltd - sundirgichda shovqinning talab qilinadigan darajadagi kamayishi, dB;
L - sundirgichda shovqinning xar bir metriga to’g’ri keladigan kamayishi, dB.
Ma’lumki, sexlardagi shovqin darajasi fakatgina manbalardan to’g’ridan-to’g’ri kelayotgan tovushlar hisobigagina emas, balki aks-sado (ya’ni, kaytgan tovushlar) hisobiga xam oshishi mumkin. Bunday xollarla, manba shovqinini kamaytirish imkoni bo’lmasa, kaytgan tovushlar energiyasini sundirish sexning ichki devor va shiftlari tovush yo’tuvchi koplamalar bilan koplanadi hamda shiftlarga kub, konus va boshka shakllarda tovush yo’tuvchi materiallar osib kuyiladi. YA’ni xonalarga akustik ishlov beriladi.
Odatda xamma qurilish materiallari tovush yo’tish xususiyatiga ega, lekin ularning tovush yo’tish koeffitsiyentlari () xar xil. Gisht, beton va shunga uxshash qurilish materiallarida =0,01-0,05 bulib, bu juda kamdir. Xonalarga akustik ishlov berishda urta chastotalarda 0,2 dan yukori bo’lgan materiallar ishlatiladi.
Kupincha xonlarga akustik ishlov berishda rasmda ko’rsatilgan materiallar va shakllar qo’llaniladi. Akustik plitalar (4) shiftlarga to’g’ridan-to’g’ri yoki ma’lum masofa koldirib biriktiriladi. Bu plitalar, shisha, kapron, minearl tollardan hamda xar xil biriktiruvchi moddalar bilan korishtirilgan yogoch kipiklari, polivinilxlorid va shunga uxshash govak materiallardan yasalib, ularni buyab yoki ma’lum formalarda ishlab chiqariladi.
Bu plitallarning tovush yo’tish xususiyatlari govak materiallarning kalinligiga, tovushning chastotasiga va plita bilan devor orasida havo katlami bor yoki yukligiga boglikdir.
Ayni paytda bu koplama 20-200 mm ni tashkil kiladi, bunda asosan urta va yukori chastotalardagi tovushlar yo’tiladi.
Ishchilarni shovqindan saqlashning samarali turlaridan yana biri, shovqin manbalari bilan ish joylari orasiga o’rnatiladigan ekranlar. Ekranlarning akustik afzaligi ularning orqasida tovush to’lqinlari qisman o’ta oladigan zona xosil qilishdan iboratdir. Shovqinning ekrandan ktish darajasi ekranning ulchamiga va tovushning to’lqin uzunligiga boglikdir eKranning bir xil ulchamida tovush to’lqin uzunligi qancha katta bulsa, ekran ortida tovush o’ta oladigan zona shuncha kichik bo’ladi. Shuning uchun ekranlar asosan urta va yukori chastotali shovqinlardan tusish uchun ishlatiladi. Past chastotalarda ekranlar kam samaralidir. Shovqin darajasi yukori bo’lgan ayrim sexlaridagi ish joylari, masalan, operatorlarning boshkarish pultlari shovqindan himoyalangan kabinalarga joylashtiriladi.
Shovqinning zararli ta’siridan himoyalanish uchun kuyidagi tadbirlar amalga oshiriladi:
-shovqinli uskunalar past shovqinli uskunalar bilan almashtiriladi;
-shovqinli uskunalar sexda eng kam odam ishlaydigan vaqtda ishlatiladi;
-korxona xududi kukalamzorlashtiriladi;
-shovqin manbaidan chiqadigan shovqin pasaytiriladi;
-shovqinning tarkalishini cheklash choralari quriladi;
-shovqin sundirgichlardan foydalaniladi;
-shovqinni tusadigan dastgoxlar (ekranlar) qo’llaniladi;
-tovush o’tkazmaydigan gifloflar yordamida shovqinning atrofga tarkalish kamaytiriladi;
-shovqin ta’sirlaridan himoyaladigan yakka tartibdagi himoya vositalaridan foydaniladi.
Ishlab chiqarishda shovqinni pasaytirishga shovqin manbaining uzidayok shovqin sabablarini bartaraf etish va uning tarkalish darajasini kamaytirish yo’li bilan erishish mumkin.
Shovqinga qarshi kurash maksadida tovush yo’tadigan hamda tovush o’tkazmaydigan ashyolar va konstruksiyalarda foydalaniladi. Havo yo’llari buylab tarkaladigan aerodinamik shovqin xar xil tuzilishdagi sundirgichlar yordamida paysaytiriladi. Rasmda shovqin sundirgichlarning eng kup tarkalgan sxemalari keltirilgan.
Naychasimon shovqin sundirgichlari kvadrat yoki turtburchak kesimli qilib tayyorlanadi. Tovush yo’tadigan katlamning kalinligi 700 mm. Shovqin sundirgich turi havo sarfiga, ruxsat etilgan tezliklarga karib tanlanadi.
Shovqinga qarshi kurashning asosiy usuli kushni xonadagi shovqin darajasini pasaytirdigan tovush o’tkazmaydigan uskunalar o’rnatishdir. Devor va pardevorlarning tovush o’tkazmaslik xossasi oshirish yoki ularning ogirligini kamaytirish uchun oraligida havo tirkishi bo’lgan xar xil to’siqlarni qo’llash tavsiya etiladi.
Zichlovchi ashyolar sifatida yushmok rezanilar, toshpaxta (asbest) chilviridan, bitum shimdirlagan losdan, ruberoid foydalanish mumkin.
jadval
Shovqin analizatorlarining asosiy texnik ko’rsatkichlari.
Turi
|
Polosaning eni, oktava
|
Ish chastotalari doirasi, kGs
|
Tashki ulchamlari, sm
|
Ogirligi, kg
|
ASH-2M
|
13
|
0,040-10
|
34x21x16
|
7,5
|
SI-1
|
11;13
|
0,002-45
|
45x54x26
|
120 komplektda
|
2123 (Bryo’l va Kyer)
|
11;13
|
0,002-45
|
38x35,5x20
|
17,5
|
1613 (bryo’l va Kyer)
|
11
|
0,032-31,5
|
15,5x11,5x8
|
2,5
|
OG-101 (Germaniya)
|
11
|
0,032-16
|
26x6, 2x17,5
|
2,9
|
TOG-101 (Germaniya)
|
11;13
|
0,025-40
|
54x44x27,5
|
28,3
|
Shovqinni susaytirish uchun tovushni yaxshi yo’tadigan va bu bilan tovush to’lqinlari jadalligini pasaytiradigan tovush yo’tuvchi ashyolarda foydaniladi.
Tovush energiyasini yo’tish prinsipiga kura xamma ashyo va konstruksiyalar uch guruxga: govakli, rezonans va donali tovush yo’tkichlarga bulinadi.
Govakli tovush yuritgichlarga yogoch tolasidan, mineral paxtadan, shisha toladan kilingan plitalar, sementli fibralit, ftoroplast, kapron va minearl tolalardan yasalgan tushaklar, shisha tola kiradi.
Tovush yo’tadigan ashyolarning tovushni yo’tish koeffitsinti ularning xossalariga, kalinligiga va joylashtirilish usuliga boglik. Jadvalda tovush yo’tuvchi koplamalarning texnik ko’rsatkichlari keltirilagn.
Rezonans tovush yo’tkichlar ikala tomoniga mato yopishtiririlib, shovqin manbaidan ma’lum masofada joylashtirilshan teshik-teshik ekrandan iborat. Ekran sifatida yogoch kipigidan va toshpaxatadan ishlangan plitalar, faner ishlatiladi. Donali tovush yo’tkichlar tovush hajmiy jismlarda iborat bulib, ular xonaga bir-biridan 1500-2000 mm oralikda osib kuyiladi. Ular asosan govakdor ashyolardan tayyorlanadi. Donali tovush yo’tkichlarning afzalligi shundaki, ularni shovqin manbaining yong’inasiga o’rnatish mumkin.
jadval
Tovush yo’tadigan koplamalarning texnik ko’rsatkichlari
Nomi, GOST, TU
|
Tashki ulchamlari, mm
|
Zichligi, kg/m3
|
Namga chidamlik darajasi
|
O’tga chidamlik darajasi
|
Mineral paxtadan ishlangan akustik PA/O plitasi, TU 21.24.16-63
Akmirang, TUMBI
|
300x300x20
|
300
|
Namga chidamsiz
|
Yonmaydi
|
1.368-67 PPM-80 plitasi TU 21.24.8-68
|
500x500x60
|
80
|
Namga chidamsiz
|
Yonmaydi
|
PPM-80 plitasi Tu 21.24,8-68 (shisha mato bilan birga)
|
“
|
“
|
“
|
“
|
E-O (GOST 8481-61), stellit, TU 81-63
|
500x500x700
|
150
|
Yarim namga chidamli
|
Yarim
yonmaydigan
|
Gipsdan yasalgan plita, IV 283-67
|
500x500x10
|
-
|
-
|
-
|
Tikma mineral paxtalar, TV 21.24.10-68
|
500x500x100
|
100
|
Namga chidamli
|
Kiyinlik bilan yonadi
|
Shisha tola, TV 21.01.224-69
|
500x500x10
|
15
|
Namga chidamsiz
|
Yonmaydi
|
|
