1-Tema : Texnologiya tálimi hám tárbiyasınıń maqset hám
wazıypaları
REJA
1. Miynet táliminiń maqseti
2. Miynet tálimi hám tárbiyasınıń wazıypaları
3. Miynet tárbiyasın qáliplestiriw
4. Miynet tálimi wazıypalarınıń tıǵız baylanıslılıǵı
Tayansh sózler
Bilimlendiriwge tiyisli maqset - oqıwshılardıń bárkámal shaxslar bolıp
qáliplesiwleri ushın olarǵa miynet processleri, qol miynetine úyretiw, olardı
kásipler haqqında maǵlıwmatlar beriw menen birge uyqaslastırıw arqalı olardıń
kásibi tayınlıǵına jay jaratıwdan ibarat.
Tárbiyalıq maqset - oqıwshılardıń miynet kónlikpelerin iyelewleri
processinde miynet hám kásibi munasábetlerinde joqarı etikalıq sapaların,
miynetsevarlik, patriotlıq hám isbilermenlikti rawajlantirib barıwdan ibarat.
Rawajlantıratuǵın maqset - miynet tálimi shınıǵıwları processinde
oqıwshılarǵa intellektual, fizikalıq, etikalıq kórkem estetik tárbiya hám tálim beriw
arqalı olardıń bárkámal shaxslar bolıp jetiwishlerine járdem beriwden ibarat.
Qadaǵalaw maqset - oqıwshılardıń programmada belgilengen bilim,
kónlikpelerdi DTS ga qaray ózlestiriw jaǵdayın baqlawdan ibarat.
Dóretiwshilik wazıypa - miynet tálimi processinde bilim, kónlikpe hám
ilmiy tájriybelerin zamanagóy talaplar dárejesinde bolıwın támiyinlew ushın
oqıwshılardıń ǵárezsiz túrde dóretiwshilik iskerlik júrgize alıwına úyretiw.
Ámeliy wazıypa - buyım, zat, úlgiler tiykarında zárúrli wazıypalardı ámelde
atqara alıw.
Ózbekstan Respublikasınıń «Tálim tuwrısında» gi nızam hám «Kadrlar tayarlaw
milliy programması» tiykarında ulıwma bilim beriw mekteplerinde oqıtılatuǵın
barlıq pánlerdiń DTS lari hám oqıw programmaları islep shıǵıldı hám ol basqıshpa-
basqısh ámeldegi etip barılmaqta.
Miynet tálimi boyınsha DTS de ulıwma orta bilim beriw mekteplerinde
miynet tálimi hám kásip tańlawǵa jóneltirishning tayansh mazmunı hám de
mektepti bitirgan oqıwshılardıń miynet tálimi páninen tayarlıq dárejesin normaları
ańlatpalanadı. Miynet tálimi hám tárbiyasınıń maqseti oqıw jumıslarında miynetke
salıstırǵanda sanalı munasábetti qáliplestiriwden ibarat esaplanadi. Usı maqsetti
ámelge asırıwda bir qatar wazıypalardı sheshiw talap etiledi. Miynet tárbiyasın
shólkemlestiriwde hal etiletuǵın wazıypalar kóp qırlı bolıp, ol oqıwshılardıń
miynet iskerligine ámeliy, psixik hám etikalıq tayarlıqtıń barlıq táreplerin óz ishine
aladı. Miynet tálimi hám tárbiyasın shólkemlestiriwde tómendegi wazıypalar
ámelge asıriladı :
1. Miynettiń mánisin anglatish arqalı oqıwshılarǵa miynettiń shaxs kámalı hám
jámiyet rawajlanıwındaǵı rolin kórsetip beriw;
2. Insan miyneti hám de miynet jemisi bolǵan materiallıq hám ruwxıy
naǵıymetlerdi qádirlew, saqlap -álpeshlewge úyretiw;
3. Miynet etiwge salıstırǵanda xoshametti, sonıń menen birge, muhabbattı oyatıw ;
4. Oqıwshılardıń miynetke social minnet retinde jantasıwların júzege keltiriw;
5. Miynet iskerligin shólkemlestiriwge sanalı túrde, hújdan menen jantasıwdı
ádetlentiriw;
6. Miynet iskerligin jámáát tiykarında shólkemlestiriw;
7. Miynetke turmıslıq kerekat, insan iskerliginiń hasası retinde munasábette bolıw ;
8. Miynetti ilimiy tiykarda shólkemlestiriw boyınsha miynet kónlikpesi hám ilmiy
tájriybelerin qáliplestiriwdi júzege keltiriw;
9. Oqıwshılarda miynetsevarlik qásiyetlerin tárbiyalaw ; óz miyneti nátiyjesinen
tolıqsıw sezimin qáliplestiriw;
10. Arnawlı bir kásip-óner sırların ózlestiriwge erisiw hám taǵı basqalar.
Jetkinshektiń miynet iskerligi tómendegi jónelislerde rawajlantiriladi hám
quram taptırıladı : miynet oyınnan bóleklengen halda ǵárezsiz iskerlik retinde
qáliplestiredi; miynet iskerligi procesiniń mánisin ózlestiriliwine eriwiladi; miynet
iskerliginiń túrli formaları vujudga keltiriledi.
Social miynettiń taǵı bir zárúrli strukturalıq bólegi miynet tárbiyası
esaplanadi. Miynet tárbiyasınan gózlengen maqset, áwele, oqıwshılarǵa miynettiń
mánisi, mazmunın tereń anglatishdan ibarat esaplanadi.
Miynet tárbiyası shaxsqa miynettiń mánisin tereń anglatish, olarda miynet
hám miynet iskerligine sanalı munasábetti, sonıń menen birge, arnawlı bir social -
paydalı háreket yamasa kásiplik kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi qáliplestiriwge
jóneltirilgen pedagogikalıq process bolıp tabıladı.
Miynet tárbiyasınıń maqseti shaxsda miynet hám miynet iskerligine unamlı
munasábetti qáliplestiriwden ibarat.
Miynet tárbiyasın shólkemlestiriwde tómendegi wazıypalar sheshiledi:
1. Shaxsqa miynettiń mánisin tereń anglatish;
2. Oqıwshılardıń biliwge bolǵan qızıǵıwshılıqların rawajlandırıw ;
3. Oqıwshılardı túrli mazmunga iye miynet kónlikpe hám ilmiy tájriybeleri menen
qurallandırıw ;
4. Oqıwshılarda miynet iskerligine unamlı munasábetti qáliplestiriw;
5. Oqıwshılardı teoriyalıq bilimlerdi ámeliyatda qóllawǵa úyretiw;
6. Oqıwshılarda miynetke muhabbat oyatıw, olardı miynetsevarlikka, puxtalıqqa
úyretiw.
Miynet tálimi oqıtıwshı baslıqlıǵında oqıwshılar tárepinen atqarılatuǵın
intellektual hám fizikalıq háreketler processinden ibarat bolıp, juwmaqlawshı
nátiyjede olardıń miynet quralları, quralları hám processleri haqqındaǵı bilimlerin
hám de málim tarawdaǵı islep shıǵarıw miynetin orınlaw ushın zárúr ámeliy
kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi iyelewlerine sanalı túrde kásip tańlawǵa hám de
jámiyet hám shaxs párawanlıǵı jolında miynet iskerliginde iykemlesiwlerine
múmkinshilik jaratıwshı jeke sapalardı hám oylawlardı rawajlandırıwǵa qaratılǵan
oqıw páni bolıp tabıladı.
Ulıwma orta bilim beriw mektepte miynet pánin oqıtıwdıń maqseti:
Oqıwshılardıń intellektual hám fizikalıq miynet túrleri, processleri menen
tanıstırıw. Kásipler tuwrısında maǵlıwmatlar menen tanıstırıw. Dáslepki miynet
kónlikpeleri hám ilmiy tájriybelerin qáliplestiriw. Miynetke qızıǵıwshılıq hám
miynetsevarlikni qáliplestiriw. Miynet hám kásiplerdi qádirlew, olardıń áhmiyetin
túsiniwge úyretiw.
Baslanǵısh klass miynet tálimi ushın ajıralmas baylanısıwdı jaratıw kerek.
Bular bilimlendiriwge tiyisli-tárbiyalıq hám rawajlantıratuǵın maqsetler
esaplanadı.
Bilimlendiriwge tiyisli maqset - oqıwshılardıń bárkámal shaxslar bolıp
qáliplesiwleri ushın olarǵa miynet processleri, qol miynetine úyretiw, olardı
kásipler haqqında maǵlıwmatlar beriw menen birge uyqaslastırıw arqalı olardıń
kásibi tayınlıǵına jay jaratıwdan ibarat.
Tárbiyalıq maqset - oqıwshılardıń miynet kónlikpelerin iyelewleri
processinde miynet hám kásibi munasábetlerinde joqarı etikalıq sapaların,
miynetsevarlik, patriotlıq hám isbilermenlikti rawajlantirib barıwdan ibarat.
Rawajlantıratuǵın maqset - miynet tálimi shınıǵıwları processinde
oqıwshılarǵa intellektual, fizikalıq, etikalıq kórkem estetik tárbiya hám tálim beriw
arqalı olardıń bárkámal shaxslar bolıp jetiwishlerine járdem beriwden ibarat.
Qadaǵalaw maqset - oqıwshılardıń programmada belgilengen bilim,
kónlikpelerdi DTS ga qaray ózlestiriw jaǵdayın baqlawdan ibarat.
Dóretiwshilik wazıypa - miynet tálimi processinde bilim, kónlikpe hám
ilmiy tájriybelerin zamanagóy talaplar dárejesinde bolıwın támiyinlew ushın
oqıwshılardıń ǵárezsiz túrde dóretiwshilik iskerlik júrgize alıwına úyretiw.
Ámeliy wazıypa - buyım, zat, úlgiler tiykarında zárúrli wazıypalardı ámelde
atqara alıw. Mektepte miynet táliminen ótkeriletuǵın shınıǵıwlar tómendegi
wazıypalardı ámelge asırıwdı názerde tutadı :
- oqıwshılarda dáslepki teoriyalıq hám ámeliy miynet tájiriybelerin payda etiw,
zamanagóy texnika boyınsha bilimleri sheńberin jáne de keńeytiw, olarda kisiler
miyneti hám miynet procesine salıstırǵanda unamlı munasábette bolıwǵa tayarlaw ;
- ózine tapsırılǵan hár qanday jumıstı uddalay biliw, miynettiń ayriqsha mádeniyatı
jáne onıń teoriyalıq tiykarların iyelew, óz jumısın hám joralarınıń jumısların
joybarlaw hám de tashkil eta alıwǵa úyretiw;
- oqıwshılardı miynet tálimi shınıǵıwları processinde sanalı, ádepli, jaqsı etikalıq
sapalar qáliplesken, talǵam-túsingish hám de jismonan saw etip tárbiyalawdı
ámelge asırıw.
Miynet tálimi páni basqa oqıw pánlerinen óziniń bir qatar qásiyetleri menen
parıq etedi:
•
Bul pánni oqıtıwda ámeliy mazmun ústivorligi;
•
Islep shıǵarıw menen ajıralmas hám bekkem baylanıslılıǵı ;
•
Sáwlelengen pán ekenligi (pánler menen baylanıslılıǵı );
•
Oqıtıwda ul hám qız balalar miynetiniń ayriqshalıǵı.
1-4 klaslarda miynet tálimi shınıǵıwları mazmunı hám usılları oqıtıwshılar
tárepinen insanlardıń ulıwma miynet hám kásip xızmetlerine tiyisli dáslepki miynet
kónlikpelerin ózlestiriwge qaratılǵan. Oqıwshılar hár bir miynet háreketin sanalı
túrde hám sol háreketden gózlengen maqsetke muwapıq formada orınlawǵa uyretip
barıladı.
1-4 klaslarda miynet tálimi sabaǵı háptesine 1 saattan oqıtıladı. 1 klassta 33
saat, 2-4 klaslarda 34 saattan jámi 1-4 klaslarda 135 saat oqıtıladı. Oqıwshılar
miynet tálimin ámelge asırıw ushın tómendegi shólkemlestirilgen hám stilistik
wazıypalardı sheshiw kerek. Shólkemlestirilgen wazıypalar : Miynet tálimi
boyınsha teoriyalıq ámeliy shınıǵıwlar ushın oqıw bólmeleri hám de ol jaǵdayda
arnawlı jumıs jayı shólkemlestiriw, qawipsiz hám qolay miynet sharayatın jaratıw
zárúr. Shiyki zat materiallar, ásbaplar, úskeneler menen támiyinlew. Sanitariya -
gigiena, miynet qawipsizligi boyınsha belgilengen talaplardıń tolıq atqarılıwın
támiyinlew hám úzliksiz qadaǵalaw etip barıw. Miynet kárxanaları, shólkemler,
kásip-óner kolledjleri menen ajıralmas baylanıs ornatıw, oqıw xanada islew
qaǵıydaları menen tanıstırıw, klass jurnalların, rásmiy hújjetlerdi, jumıs jobaların
júrgiziw.
Stilistik wazıypalar : Shınıǵıwlardıń yarım hám bir jıllıq jumıs jobaların
dúziw, bunda jergilikli sharayat hám mútajlikler hám múmkinshiliklerdi esapqa
alıp, oqıwshılardı jaqınnan tanıstırıw múmkin bolǵan kásip túrlerin tańlaw, ul hám
qız balalardıń ózlerine tán miynet shınıǵıwların ámelge asıra barıw, shınıǵıwlarda
zamanagóy aldıńǵı pedagogikalıq texnologiyalar, didaktik qurallardan keń
paydalanıw, miynet tálim hám tárbiyasınıń birligin támiyinlew.
Oqıwshılarda miynet ilmiy tájriybe hám kónlikpelerin, miynetke
qızıǵıwshılıq hám miynetsevarlikni qáliplestiriw. Miynet tálimi processinde
oqıwshılardı intellektual hám etikalıq tárepten rawajlantirib barıwda olardıń jas
qásiyetleri, jeke psixik hám fiziologikalıq sapaların esapqa alıw, oqıwshılardı
kásibi jóneltiriw jumısların aparıw.
Baslanǵısh mekteplerde miynet tálimi hám tárbiyasınıń tiykarǵı wazıypaları
oqıwshılardı miynetke tayarlaw, oqıtıw hám ulıwma bilim beriw mektepleriniń
baslanǵısh klasslarında qol miynetine úyretiw, kásipler tuwrısında maǵlıwmatlar
beriw, mámleket tálim standartları talabı boyınsha tárbiyalaw hám de oqıwshılardı
kásip-óner iyesi bolıp jetkiziwde teoriyalıq hám ámeliy bilim beriwden, miynet
mádeniyatın qáliplestiriwden shólkemlesken.
Miynet mádeniyatınıń quram tabıwı ushın sabaqlarda mudami balalardıń
itibarın ásbap hám materiallardı saqlaw qaǵıydası hám de jaylastırıw rejimine,
jumıs jayın tuwrı úskenelewge, materiallardan puxtalıq menen paydalanıw
usıllarına, jumıs háreketleriniń norması hám sapasına, jumıs kórsetkishin
támiyinleytuǵın ilajlarǵa, qayta islewde alınǵan anıqlıq hám tazalıqqa ámel qılıwǵa
hám aqır-aqıbetde zattı shıraylı etip bezewge talap etip barıw kerek.
Kerekli material hám ásbapları menen jetkilikli támiyinlenbegenlik de
miynet mádeniyatınıń qáliplesiwine unamsız tásir etedi. Geyde oqıwshılardıń
tayarlanmaganliklari hám shólkemlespegenlikleri sebepli oqıtıwshınıń kóp waqıtı
bıykarǵa sarp etiw boladı : biri qayshısın, ekinshisi qaǵazın alıp kelmasdan,
shınıǵıwlarǵa qatnasıp jumıs qılıp atırǵan jorasın zat sorap shalǵıtadı. Sol sebepli
oqıtıwshı sabaq baslawdan aldın gruppa sárdarları járdeminde oqıwshılar
ortasındaǵı óz-ara dos sıpatında járdemge súyene otirip waqıtında sharalar kóriwi
kerek. Biraq hár qanday jaǵdayda da oqıwshın uyge posılkaslik yamasa jaza beriw
tártibinde oqıwshın ıssız qaldırmaslik kerek.
Miynet tálimine dóretiwshilik ǵayratsız jantasıw miynetti intellektual
rawajlanıw faktorına aylantırmaydı. Bilimlerdi qóllawdı talap etpeytuǵın, oylawdı
aktivlashtirmaydigan miynet iskerligi intellektual qábiletlerdi o'stirmaydi.
Miynet tálimi ol yamasa bul miynet processinde belgilengen tártipte hám
háreketler izbe-izligine ámel qılıw kerekligini úzliksiz túsintirip barıw menen birge
bolatuǵın kóp ret shınıǵıw etiwler nátiyjesinde quram tabadı.
Miynetti sharapatlılaw miynet ahlining qadr-ma`nisin onıń qıyınshılıqı ushın
jigerli túrde gúresiw, ósip kámal tapıp atırǵan jetkinshekke tálim-tárbiya beriw
processinde miynetke munasábetlerin qáliplestiriw zárúr bolıp, jetkinshek
jámiyetimiz rawajlanıwında óz bilimi: miynet, kásip-ónerleri menen úles qosıwları
pedagog tárbiyashilerdiń aldında turǵan eń zárúrli wazıypalardan biri esaplanadı.
|