10-Mavzu. Nizo va stressni boshqarish
10.1.Nizo, ularning kelib chiqish sabablari va turlari.
10.2.Nizo jarayonidagi bosqichlar va oqibatlar.
10.3.Nizolarni boshqarish va ularni bartaraf etish yo’llari.
10.4.Stress va uni boshqarish.
10.1.Nizo, ularning kelib chiqish sabablari va turlari.
Ko’pincha mehnat jamoalarida u yoki bu nizoli vaziyatlar davriy ravishda vujudga
keladilar.
Nizo- bu ikkita yoki ko’proq tomonlar, ya’ni aniq shaxslar va guruhlar o’rtasidagi haqiqiy
kurashdir, bunda har bir tomon o’zining nuqtai nazari yoki maqsadi qabul qilishiga va boshqa
tomonni ushbu narsani qilishiga halaqit berishga harakat qiladi.
Nizolarni to’rtta asosiy turi mavjud.
Nizolarning vazifalari
Ijobiylar
Salbiylar
Nizolashuvchi tomonlar o’rtasidagi keskinlikni
kamaytirish
Nizoda ishtirok
etishga katta moddiy, ruhiy
xarajatlar
E’tiroz bildiruvchilar, nizoning sabablari
haqidagi yangi axborotlarni olinishi
Xodimlarni ishdan bo’shatilishi,
intizomni
pasayishi, jamoadagi ijtimoiy-ruhiy muhitni
yomonlashuvi
Tashqi dushman bilan kurashda tashkilot
jamoasini jipslashishi
Mag’lub guruhlar haqida dushmanlar haqidagi
kabi
tasavvur
O’zgarish va rivojlanishga rag’batlantirish
Ishga ziyon yotkazgan holda nizoni o’zaro
hamkorlik jarayoniga g’oyatda berilib ketish
Qo’l ostidagilarda tobelik sindromini pasayishi Nizo tugagandan keyin – ishtirok- chilar
o’rtasidagi hamkorlikni kamayishi yoki tugashi
Muammolarni aniqlanishi
Ishga doir nizolarni qiyinchilik
bilan tiklanishi
Birinchi tur
- shaxs ichidagi nizo. U har xil shakllarda bo’lishi mumkin. Uning eng keng
tarqalgan shakllaridan biri - bu rolli nizolar, bunda bir kishi oldiga uning ishi natijalari qanday
bo’lishi sababidan ziddiyatli talablar qo’yiladiladi. Masalan, bevosita boshliq – bo’lim mudiri
tovarshunosga poyafzal sifatini tekshirishni jadallashtirish topshirig’ini beradi, sifat bo’yicha
rahbar esa poyafzal sifatini tekshirishni texnologik jarayonni sekinlashtirish yo’li bilan
yaxshilashni talab qiladi. Nizo yakka hukmronlikni buzilishi va qo’l
ostidagi shaxs oldiga
ziddiyatli talablar qo’yilishi tufayli vujudga keladi.
Bir qator hollarda yakka shaxsning ichida sodir bo’layotgan shaxs ichidagi nizo uni
maqsadlari yoki qarashlarining nizosi bo’ladi. U yakka shaxs o’zaro bir birlarini istisno qiluvchi
maqsadlarni tanlagan yoki ularga erishishga harakat qilayotgan holda maqsadlarning nizosiga
aylanadi. Yakka shaxs o’zining fikrlari, qadriyatlari va umuman hulqining qoniqroqsizligining
tan olgan vaqtda u fikrlarning nizosi bo’ladi.
Ikkinchi tur -
shaxslararo nizo (eng keng tarqalgan). Rahbarlarga ko’pincha
jamoa
manfaatlarini himoya qilishga to’g’ri keladi (uskunalardan foydalanish vaqtini taqsimlash va h.
k.). Bunda har bir kishi yuqori rahbariyatni ushbu resurslarni xuddi unga ajratishga ko’ndirishi
kerak. Yana ikkita mutaxassislarni o’z loyihalarini amalga oshirilishi uchun to’qnashuvi bo’lishi
mumkin. Bitta bo’sh o’rin (lavozim)ga ikkita nomzodlar o’rtasida, hamda xarakter, qarashlar va
qadriyailarning har xil alomatlariga ega alohida shaxslar o’rtasida ham nizo bo’lishi mumkin.
Uchinchi tur -
shaxs va guruh o’rtasidagi nizo. Norasmiy guruhlar hulqning me’yorini
belgilaydilar. Har bir kishi bu guruhga qabul qili- nishi uchun ularga rioya qilinishi kerak.
Ammo agar guruhning tilaklari alohida shaxsning tilaklariga nisbatan ziddiyatda bo’lsa, bu holda
nizo kelib chiqadi.
Nizo lavozimli vaziyatlar zaminidan ham vujudga kelishi mumkin. Rahbar intizom
choralarini qo’llashga majbur bo’ladi, ular qo’l ostidagi- larda ommabop bo’lmasliklari mumkin.
Bu vaqtda guruh javob zarbasini berishi- rahbarga nisbatan munosabatni o’zgartirishi mumkin.
To’rtinchi tur -
guruhlararo nizo, ya’ni guruhlar (rasmiy va norasmiy) o’rtasidagi ,
hamda kasaba uyushmalari va ma’muriyat o’rtasidagi. Xizmat guruhlari ko’pincha
maqsadlardagi farqlar tufayli bir birlari bilan nizolashadilar. Masalan, xaridorga sotish bo’limida
hamma vaqt ham byurtmalarni bajarish uchun ko’proq tovar zaxiralari bo’lishi kerak, bu o’z
navbatida, xarajatlarni ko’payishiga olib keladi va buning oqibatida, u moliyaviy va boshqa
bo’limlarning manfaatlariga zid bo’ladi. Bevosita menejerlar muhitidagi
nizolarning bir necha
turlarini ajratish mumkin, ya’ni:
• boshqaruvning har xil darajasidagi menejerlar o’rtasidagi;
• menejerlar va korxonaga bosim o’tkazuvchi guruhlar o’rtasidagi;
• ham alohida shaxslar va ham menejmentning har xil g’oyalarning manbalari - katta va
kichik yoshdagi boshqaruvchilar vakillari bo’lgan menejerlar o’rtasidagi;
• menejerlar va jamiyatdigi har xil tashkilotlar (kasaba uyushmalari, birlashmalar, matbuot
guruhlari, lobbistlar va h k.) o’rtasidagi.
•