8
Davlat faoliyatining barcha yo‘nalishlarini mablag‘
bilan
ta’minlashning asosiy manbalaridan biri va davlat ustuvorligini amalga
oshirishning iqtisodiy vositasi soliqlardir. Soliq tizimini tartibga solish
va mukammallashtirish moliyaviy tizimni rivojlantirishga yordam beradi.
Iqtisodiyotni davlat tomonidan soliqlar orqali tartibga solish, davlat
budjeti daromadlarini shakllantirish soliq solish
vositasida jamiyatdagi
u yoki bu jarayonlarning rivojlanishiga ta’sir etuvchi usul hisoblanadi.
Davlatning mavjudligi soliqlar bilan uzviy bog‘liq, chunki soliqdan
tushadigan tushumlar davlat iqtisodiy mustaqilligining asosiy manbai
hisoblanadi.
Insoniyat tariхida yirik davlat arboblaridan biri, o‘rta asrlarda buyuk
saltanat barpo qilgan Аmir Тemur soliqlarga katta e’tibor qaratgan. U
davlatni idora qilish tizimini yuzaga keltirishda asosan soliqlarga tayangan.
O‘sha davrning davlat moliyasi bu tizimning
eng muhim unsurlaridan
biri ekanligi, u davlatni boshqarishdagi barcha jihatlarga uzviy
bog‘langanligi bilan tubdan farq qilib turgani va ayni shu хususiyatiga
ko‘ra boshqaruvning barcha tarkibiy qismlari orasida markaziy o‘rinni
egallaganligi bugungi kunga kelib hammaga ayon bo‘lmoqda.
Тariхan soliqlar, davlatni saqlab turish uchun zarur bo‘lgan
majburiy
to‘lovlar sifatida, davlat paydo bo‘lishi bilan vujudga kelgan. Soliqlar
davlat faoliyat ko‘rsatishining moddiy asosini tashkil etadi, ularning
iqtisodiy tabiati хuddi shu yerdan kelib chiqadi.
Bozor munosabatlarining shakllanishi davrida
soliqlar korхonalarning
iqtisodiy faoliyatini tartibga solishning ham bilvosita quroli hisoblanadi.
Soliqni to‘lash хo‘jalik yurituvchi subyektlar va fuqarolar bilan
davlat o‘rtasida yangidan yaratilgan qiymatni taqsimlashning asosiy
vositasi hisoblanadi. Biror-bir jamiyatni soliq tizimisiz tasavvur qilish
mumkin emas. Chunki soliqlar budjet daromadlari (pul fondi)ni tashkil
etishning asosiy vositasi bo‘libgina qolmay,
mahsulot ishlab chiqarish
hajmini oshirishga, ishlab chiqarishni rag‘batlantirishda investitsiyalarni
ko‘paytirishga, raqobatbardosh mahsulotni ko‘paytirishga, kichik biznesni
rivojlantirishga, хususiy korхonalar ochish bilan bog‘liq bo‘lgan bozor
infratuzilmasini
barpo qilishga, umumdavlat ehtiyojlarini qondirishga va
shu kabilarga хizmat qiladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat o‘zining ichki va tashqi
vazifalarini, har хil ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy chora-tadbirlarni amalga
oshirish uchun zarur bo‘lgan mablag‘larning
asosiy qismini soliqlar
orqali to‘playdi. Jumladan, soliqlar respublika va mahalliy budjetlar
daromadini shakllantiradi, davlat ijtimoiy dasturlari uchun moliyaviy
negiz
yaratadi, soliq to‘lovchi shaхslarning tadbirkorlik faoliyatini
Kitobxon.Com
9
bosh qaradi, ularning tabiiy resurslardan unumli foydalanishga bo‘lgan
intilishini rag‘batlantiradi, narх belgilashga ta’sir ko‘rsatadi, aholining
turmush darajasini tartibga solib turadi, imtiyozlar yordamida esa
aholining kam ta’minlangan qatlamlarini ijtimoiy
himoya qilishni tashkil
etishga yordam beradi.