2-ma’ruza. Zamonaviy avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari va ulardan texnik tizimlarda foydalanish. (Cad/cae/cam-tizimlari) Mashinasozlik sohasida alt. Altda qo’laniladigan modellar va parametrlarini tasnifi

• 
  chizma asboblar yordamida qo’lda, masalan chizma stolda;
  
• 
  avtomatlashtirilgan holda—loyihalash ishlarini avtomatlashtirish yordamida loyihalash ishlarini avtomatlashtirish (LIAT);
  

• 
  Texnik loyihalash (texnik qurilma va jixoz);
  
• 
  Elektrotexnik loyihalash(elektrotexnika va elektr ta’minot);
  
• 
  Muhandislik tizimlarini loyihalash(shamollatish, gazuzatkich, elektr tarmoqlari, elekttr tarmoqlar, infratuzilmalar);
  

• 
  Arxitektura-qurilish loyihalari(bino va boshqa er ustidagi ob’ektlar);
  
• 
  Sanoat ob’ektlarini loyihalash;
  
• 
  Transport va transport infratuzilmalari (yo’llar,ko’piriklar va boshqalar);
  
• 
  Dizayin,shundan
  
• 
  Dizayin inter’er;
  
• 
  Sanoat dizayin;
  
• 
  Landshaft dizayin;
  
• 
  Dasturiy ta’minot loyihasi;
  

• 
  Zamonaviy uslublarni rivojlanish mashinaqurilish ishlab-chiqarishini loiyhalash-texnologik tizim va vositalarini ta’minlash;
  
• 
  Mashinasozlik buyimlari ishlovi va ekspluatatsiyasidagi CAPR TL pogressiv uslublari;
  
• 
  Komp’yuter texnikasidan foydalangan holda TL dagi matematik modellarni uslublarini bunyod qilish va tadqiq qilish.
  

• 
  Invormatsiya-TJ ALT da foydalaniladigan loyiha ychimlarini ishlash uchun ma’lumot-odatda hujjatlardagi;
  
• 
  Matematik-matematik uslublar yig’indisi, madel va algoritmlar, bevosita loyihalash muolajalarini bajarish uchunkerak;
  
• 
  Lingvistik-TJ LATI da foydalaniladigan loyihalash tilini muammosiga-mo’ljallangan maxsus ma’lumoti;
  
• 
  Dasturiy-barch kompleks dastur va ekspluatatsion hujjatlar unga odatdagi tekstli hujjatlar yoki mashinali tashuvchilar;
  
• 
  Uslubiy-TJ LATI ni umumiy yozuvlaridan iborat komplekt hujjatlar; avtomatlashtirish vositalaridan foydalanish bo’yicha ma’lumotlar;
  
• 
  Tashkiliy-komplekt hujjatlar( yoriqnoma,shtat jadvali, qoidalar), ALT vositalari kompleksi va komponentlarining turlari (1.1-rasm). Vositalar kompleksini ikki turga: bir turdagi ta’minlash vositalari kompleksiga (texnikaviy, dasturaviy, informatsion) va kombinatsiyalashgan vositalar kompleksiga ajratishadi. Bir turdagi ta’minot vositalari komplekslari bir turdagi ta’minlash komplekslaridan va (yoki) komponentlaridan tarkib topadi; kombinatsiyalashgan vositalar komplekslari esa, har xil turdagi ta’minlash komplekslari va komponentlari majmuidan tashkil bo‘ladi. Vazifasi ishlab-chiqarish-texnikaviy bo‘lgan mahsulotlarga taalluqli kombinatsiyalashgan ALTVKlar ikki turga bo‘linadi:
  

2.1-rasm. ALT vositalari kompleksi va komponentlarining turlari

1. 
   Mashinasozlik sohasida qo’llaniladigan ALT. Uni ko’pincha ALT mashinasozlik bo’yicha yoki MCAD (Mechanical CAD) tizimi deb ataladi.
   
2. 
   Radioelektron ika uchun ALT. Uning nomlari — ECAD (Electronic CAD) yoki EDA (Electronic Design Automation) tizimlar.
   
3. 
   Arxitektura va qurulish sohalaridagi ALT.
   

1. 
   Funksional loyihalovchi ALT, boshqacha aytganda ALT-F yoki САЕ (Computer Aided Engineering) tizimlari;
   
2. 
   Umumiy mashinasozlikning konstruktorlik SAR — ALT-К, u ko’pincha СAD-tizim deb ataladi;
   
3. 
   Umumiy mashinasozlikning texnologik САПРi — САПР, boshqacha qilib aytganda ishlab chiqarishni texnologik tayyorlashni avtomatlashtirilgan tizimlari yoki САМ (Computer Aided Manufacturing) tizimlari.
   

1. 
   Mashina grafikasi va geometrik modellashtirish подсистемыsi bazasidagi ALT. Bu ALT konstruktorlash loyihalashning asosiy prosedurasi hisoblangan ilovalarga yo’naltirilgandir. Konstruktorlash jarayoni bu fazoviy forma va ob’tektlarni o’zaro joylanishini aniqlashdir. Shuning uchun bu guruhga mashinasozlik sohasidagi ALTning ko’pgina grafik yadrolari kiradi.
   
2. 
   MMBT bazasidagi ALT. Ular qiyin bo’lmagan matamatik hisoblashlar orqali ko’p miqdordagi kattaliklarni qayta ishlovchi ilovalarga mo’ljallangan. Bunday ALT iqtisodiy-texnik ilovalarda ko’proq uchraydi. Masalan, biznes –rejalarni loyihalashda. Umuman bular mustaqil ishlatiluvchi dasturi-uslibiy komplekslardir. Bularga masalan, ishlab chiqarish jarayonini imitasion modellashtirish, oxirgi elementlar usuli bilan chidamlilikni hisoblash, avtomatlashtirilgan bosgqaruv tizimini sintez va analiz qilish komplekslari kiradi. Ko’pincha bunday ALT CAE tizimiga kiradi. Unga VHDL bazasida yaratilgan mantiqiy loyihalash dasturlari, MathCAD matematik paketi misol bo’ladi.
   
3. 
   Kompleks (integrallashgan) ALT-avvalgi turdagi подсистемlarni birlashmasidan tashki topgan. Kompleks ALTga mashibasozlikdagi CAE/CAD/CAM-tizimlari yoki ALT BIS kiradi. ALT BIS MBBT va prinsipial, mantiqiy va funksional sxemalar, kristallar topologiyasi, mahsulotni yaroqliligini tekshirish testlari komponentalarini loyihalash tizimostlaridan tashkil topgan. Bunday murakkab tisimlarni boshqarish uchun ixtisoslashtirilgan tizimli muhitlar ishlatiladi. CAE/CAD/CAM-tizimlarning vazifalari, xarakteristikasi va unga misollar Mashinasozlikda CAD-tizim vazufasi ikki o’lchamli(2D) va uch o’lchamli(3D) loyihalashdan iborat. 2D loyihalashga chizmachilik, konstruktorlik hujjatlarini rasmiylashtirish, 3D loyihalashga uch o’lchamli modellarni olish, metrik hisoblashlar, real vizuallashtirish, 2D va 3D modellarini o’zaro o’zgartirish funksiyalari kiradi. CAD-tizimlari “yengil” va “ogir” tizimlarga bo’linadi. Engil tizimlar 2D grafikaga yo’naltirilgan bo’lib, arzon va hisoblash resurslariga nisbatan talab kamroq. Ogir tizimlar 3D geometrik modellashtirishga yo’naltirilgan bo’lib, yniversal, qimmat hisoblanadi. Ularda chizma hujjatlarni rasmiylashtirish uch o’lchamli geometrik modellarni qayta ishlash orqali amalga oshiriladi.
   

• 
  Chidamlilik tahlili kabi fizik kattalik maydonlarini modellashtirish;
  
• 
  Makro darajada o’tish jarayonlari va holatini hisoblash;
  
• 
  Ommaviy xizmat ko’rsatish modellari asosida murakkab ishlab chiqarish tizimlarini imitasion modellashtirish.
  

Foydalanilgan adabiyotlar: