2-MAVZU. IJTIMOIY-IQTISODIY TIZIMLAR VA MULKCHILIK MUNOSABATLARI
REJA:
1. Ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot bosqichlari va ularni bilishga bo‘lgan turlicha yondashuvlar.
2. Iqtisodiy tizimlar va ularning turli modellari.
3. Mulkchilik munosabatlarining mohiyati va iqtisodiy mazmuni.
Mulk obyektlari va
subyektlari.
4. Mulkchilikning turli shakllari va ularning iqtisodiy mazmuni.
5. O‘zbekistonda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish maqsadi, yo‘llari
va usullari.
Iqtisodiy munosabatlarning paydo bo‘lishi va rivojlanishi jamiyat
taraqqiyotining turli
bosqichlarida o‘ziga xos xususiyat kasb etadi. Iqtisodiy munosabatlar bir joyda o‘zgarishsiz qotib
turmaydi. Ular doimo o‘zgarib, rivojlanib boradi. Shunga ko‘ra, mazkur mavzuda ijtimoiy-
iqtisodiy taraqqiyot bosqichlari va ularni bilishga bo‘lgan
turlicha yondashuvlar, ishlab
chiqarishning ijtimoiy va texnologik usullari hamda iqtisodiy tizim tushunchalari batafsil ko‘rib
chiqiladi. Tahlil davomida iqtisodiy tizim modellari va ularning xususiyatlari ko‘rsatib beriladi.
Ishlab chiqarish har doim ma’lum mulkchilikning aniq shakli doirasida sodir bo‘ladi.
Shuning uchun bu yerda mulkchilik
munosabatlarining mohiyati, mulk shakllarining iqtisodiy
mazmuni va bozor iqtisodiyotini shakllantirish jarayonida mulk shakllarining o‘zgartirish yo‘llari
va usullari kabi masalalarga alohida o‘rin ajratiladi.
1. Ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot bosqichlari va ularni bilishga bo‘lgan turlicha yondashuvlar
Kishilik jamiyati ishlab chiqarish munosabatlari va ishlab chiqaruvchi kuchlarning o‘zaro
birligi va ziddiyati
asosida taraqqiy etib borib, uning turli bosqichlariga o‘ziga xos bo‘lgan
iqtisodiy tizimlar muvofiq keladi. Insoniyat taraqqiyoti bosqichlari va har bir bosqichga xos
bo‘lgan iqtisodiy tizimlarni o‘rganish
iqtisodiy jarayonlarni, ularni o‘zgaruvchan ekanligini
bilishda muhim ahamiyatga egadir.
Taraqqiyot bosqichlarini bilishda turli xil yondashuvlar mavjud bo‘lib, ulardan
asosiylari
sifatida quyidagilarni ajratib ko‘rsatish mumkin:
- tarixiy-formatsion yondashuv;
- madaniylashish (sivilizatsiya) darajasi jihatdan yondashuv;
- texnika va texnologik taraqqiyot
darajasi jihatidan yondashuv;
- sotsial-iqtisodiy shakllar o‘zgarishi jihatidan yondashuv.
Ijtimoiy taraqqiyot bosqichlarini bilishga
тarixiy-formatsion yondashuvda ishlab
chiqarishning ijtimoiy usullari va uning tarkibiy qismlarini tahlil qilishga e’tibor berilgan.
Ishlab chiqarish usuli ishlab chiqaruvchi kuchlar va ishlab chiqarish (iqtisodiy)
munosabatlarining birligidan iborat. Ishlab chiqarishning shaxsiy va moddiy omillari, ya’ni ishchi
kuchi bilan ishlab chiqarish vositalari birgalikda jamiyatning
ishlab chiqaruvchi kuchlarini