16
3-MAVZU:
Oliy ta‟lim tizimida o‟qitish texnalogiyasi: mazmun
mohiyati, tuzilmasi va tasnifi.
Reja:
1.O‘qitish texnologiyasi atamasining vujudga kelishi.
2.O‘qitish texnologiyasining funktsiyalari.
«O‘qitish texnologiyasi» atamasining paydo bo‘lishi tasodif emas. Mustaqillik
sharofati ila barcha sohalarda tub islohatlar amalga oshirildi:
mamlakatimizni
iqtisodiy rivojlantirishning O‘zbek modeli yaratildi; kadrlar tayyorlashning milliy
dasturi ishlab chiqildi va bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. Bunday
sharoitda inson faoliyatining nazariy va amaliy qirralari ham uzluksiz yangilanib
turishi tabiiydir. Pedagogik faoliyat ham alohida va murakkab mexnat turi sifatida
bundan mustasno emas.
Bugun davr o‘zgardi, ayniqsa, zamonaviy mutahassis talablar davlat ta‘lim
standartlari doirasida kuchaytirildi: mustaqil bilimlarni to‘ldirish
va yangilash
ko‘nikmasi, izlanish olib borish, yangi echimlar topish, ijodkor shaxs bo‘lish, mu
staqil fikr yuritish kabilar shaxs sifatlari tarkibiga kirib ulgurdi.
Bundan o‘qitish jarayoniga tegishli qator holatlar kelib chiqadi, chunonchi,
mustaqil ta‘lim salohiyati kuchaydi, yakka tartibda o‘qitishga ehtiyoj sezilyapti,
uning metodologik ahamiyati oshmoqda, ijodiy tafakkurni shakllantirishga
jiddiy
e‘tibor qaratilmoqda. Xo‘sh, ta‘limda izoxli tasvirli yondashuv — an‘anaviy
o‘qitish texnologik yondashuvga o‘z o‘rnini bo‘shatib berayotgani, ya‘ni o‘qitish
jarayonini texnologiyalashtirish XXI asrda ustuvorlik kasb etayotganining boisi
nimada?
Birinchidan, an‘anaviy o‘qitish yozma va og‘zaki so‘zlarga
tayanib ish
ko‘radi hamda «axborotli o‘qitish» sifatida tavsiflanadi. Bunda o‘qituvchi nafaqat
talaba-yoshlarning o‘quv bilish faoliyatini boshqaruvchisiga, balki nufuzli bilimlar
manbaiga aylanib qolayotganligi xavfli holatdir.
Ikkinchidan, axborotlar hajmining ko‘payib borishi, ulardan foydalanish
uchun vaqtning cheklangani hamda ularni saralash va tizimlashtirishning
birmuncha murakkabligi xam yangicha yondashuvlarni takozo etadi.
Uchinchidan, sanoat va boshqa texnologiyalarning
auditoriyaga uzluksiz
kirib kelishi va jonli o‘quv ob‘ektlariga aylanishi o‘qituvchining an‘anaviy
17
metodika doirasidan chikib ketishiga va tabiiy ravishda, texnologik yondashuvlarni
qo‘llashga extiyojni tug‘dirmokda.
SHunday kilib, kadrlar tayyorlash milliy dasturida ilk bor mamlakatimiz
ta‘lim tizimida texnologiyalashtirish muammosi davlatning muhim buyurtmasi
sifatida e‘tirof etildi: uquv-tarbiya jarayoni yangi o‘quv-uslubiy majmualar, ilg‘or
pedagogik texnologiyalar bilan to‘liq ta‘minlandi.
Bugun «o‘qitish texnologiyasi» tushunchasi bilan bir katorda, ilmiy-metodik
va ommabop adabiyotlarda ―pedagogik texnologiya‖, ―ta‘limiy texnologiya‖,
―tarbiya texnologiyasi‖ xatto ―rivojlantirish texnologiyasi‖
atamalari keng
qo‘llanilmoqdaki, hozirgacha ular o‘rtasidagi farqli jihatlar aniqlangani yo‘q.
