51
O‘quv
faoliyati davomida talaba bilimlarni o‘zlashtiradi, ko‘nikma va malaka
egallaydi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, xar bir o‘quv faoliyati umumiy loyiha
buyicha kuriladi va o‘zida muljalli, bajaruvchi, nazorat kiluvchi va tuzatuvchi
xarakatlarni mujassamlashtiradi. Bu xarakatlarni talaba o‘qituvchi
yoki darslik
yordamida turli darajada va turlicha ta‘lim nazariyasiga tayangan holda bajarishi
mumkin. O‘qituvchi har bir talabaning hatti harakatlarini kuzatishi va farqlay olishi
lozim. O‘quv harakatlarining har biri UEni o‘zlashtirishning ma‘lum bosqichida
namoyon buladi. Misol uchun, muljalli xarakat bajarilishi va o‘quv topshiriklari- ni
uzlashtirish kuyidagicha boradi: a) topshirikni faol kabul qilish; b) topshirikni
tushunib etish; z) topshirikni
bajarish ketma-ketligini, urganish metodikasini
egallash; g) mustakil ravishda o‘quv topshiriklarini urganish.Bajaruvchi xarakatlar
xam uzlashtirishning turli boskichlarida bulishi mumkin: a) asosiy O‘quv
xarakatlarining bajarilishi (taxlil, uzlashtirish, takkoslash, modellashtirish); b)
aloxida xarakatlarning ayrim UE buyicha bajarilishi: v) masalaning echimiga
kdratilgan va yirik bloklarga kushilgan xolda amalga oshadigan kator o‘quv
xarakatlarini
bajarish; g) bu bloklarni anglash darajasida (kunikma yoki
aftomatik» (malaka darajasida) amalga oshirilishi.Keyingi bosqich nazorat qiluvchi
xarakat mavzusi bo‘yicha UEni uzlashtirish darajasi bulib, talabaning o‘z-o‘zini
nazorat kilishi evaziga amalga oshiriladi va mavjud andoza bilan solishtiriladi.
Agar o‘zlashtirish darajasi (55 % dan) past bulsa, muayyan xarakat davomida yul
kuyilgan xatolav o‘quv faoliyatinnng tuzatuvchi boskichida anikdanadi, Unra mos
kushimcha didaktik jarayon tashkil etiladi.faoliyatining muxim kursatkichi
kuyidagixnati- jalardir; ob‘ektiv — echimning to‘g‘riligi, natijagacha bo‘lgan!
xarakat va kadamlar soni,
vakt sarfi; sub‘ektiv — talaYa uchun ishning
muximliligi; yakundan sub‘ektning kanoatla- nishi, kuch sarfi va b.
Didaktik jarayonning sunggi tarkibiy kismi — 5 bilish faoliyatini boshqarish
xisoblanadi. TSiklik- turdagi boshqarish tizimi asosan didaktik jarayon uchun mos
kelaщ, CHunki zaruriy o‘quv axborotlari o‘qituvchidan talabalarga aloqa
yordamida to‘g‘ri uzatiladi. Asosiy ma‘lumot teskari aloqa yordamida talabadan
o‘qituvchiga uzatish imkoniyati mavjud bo‘ladi. Boshqarishning muhim jihati
shundaki, talaba tomonidan o‘quv
faoliyati bajarilsa, boshqarish algoritmini
o‘qituvchi ham, talaba xam bajarishi mumkin. Bunda o‘quv topshiriklarining tugri
javoblari — etalonlari talabalarga beriladi.SHunda ular uz faoliyatlarini tekshirish
va xarakatlarini tuzatiщ imkoniga ega buladi.
SHunday kilib, didaktik jarayonni kurish konuniyatlarini kiskacha bayon
kildik. Xush, o‘quv vakti didaktik jarayon boskichlarida kanday taksimlanadi?
vaktining motivatsion va boshkarish boskichi uchun sarf buladi. Asosiy o‘quv
vakti (70%) talabaning uz ustida ishlashi, ya‘ni asosiy o‘quv faodayatiga ajratiladi.
―Milliy istiklol goyasi‖ fanini ukitishda didaktik jarayon loyixasining
interfaol usullari
―Milliy istiklol g‘oyasi‖ fanini ukitishda didaktik
jarayon boskichlarini
muayyan ketma-ketlikda kurish talabalarning bilish faoliyatini mavzu buyicha
belgilangan maksadga mos xolda tanlangan ukitish usullari yordamida tashkil etish
demakdir. O‘qitish metodlari o‘z moxiyati va maz- muniga ko‘ra, ma‘lum
52
pedagogik nazariyaga asoslangan xamda muayyan tasnifga ega buladi. Uning
samaradorligi hakida fikr yuritilganda o‘qitish jarayonini izga solib, uni maksadli
yo‘naltira
oladigan, o‘qituvchi va talabaning o‘zaro faoliyatini ta‘minlash asosida
maktab (kasb-xunar kolleji, oliy o‘quv yurtlari) oldiga kuyilayotgan maqsadga
nechog‘li erishilayotganini kuzda tutish kerak. SHu bilan birga, o‘qitish metodlari
bevosita ta‘lim amaliyoti bilan aloqador kontseptsiyadir. O‘qitish metodi pedagog
ongida dastlab faoliyatning umumlashgan loyihasi tarzida mavjud bo‘ladi. Bu
loyixa amaliyotga o‘qituvchi va talaba faoliyatining o‘zaro tutashuvi jarayonida,
o‘qitish va o‘qishning aniq xarakatlar, amallar yoki usullar majmuasi sifatida joriy
etiladi. Metodning boshqa namoyon bo‘lish shakllari yuk,
chunki umumiy xolda
o‘qitish metodi faoliyatning didaktik modelini o‘zida ifoda etadi.
Pedagogik nashrlarda Ukitish metodlarini faol va passiv guruxlarga ajratish
mavjud. Agar xar bir metod belgilangan muayyan maksadni echishda uz urni da
ishlatilsa, shu- bxasiz, faoldir. Pedagogik texnologiyalar xam talabalar faolligining
yuk,ori darajasini ta‘minlash asosida oldin- dan belgilangan maksadga erishishga
karatiladi.
