189
III bob. DUKKAKLI-DON EKINLARI
3.1. Dukkakli-don ekinlarining umumiy tavsifi
Ahamiyati. Dukkakli-don ekinlari dukaklilar -
Fabaceae - oilasiga mansub.
Dukkakli-don ekinlarining afzalligi doni
yuqori sifatli oqsilga boy, bu o„simliklar
havo azotini o„zlashtirib ekologik toza mahsulot hosil qiladi, tuproq unumdorligini
oshiradi.
Bu ekinlar oziq-ovqatda, texnikada
va yem-xashak tayyorlashda
ishlatildadi. Loviya va yasmiq
faqat oziq-ovqatda ishlatiladi, no„xat, ko„k no„xat,
burchoq oziq-ovqatda va ozuqa sifatida ishlatiladi.
Soya oziq-ovqatda,
texnikada
va ozuqa sifatida qo„llaniladi.
Dukkakli-don ekinlarining don tarkibida muhim organik moddalar mavjud.
33-jadval
Dukkakli-don ekinlar donining sifati
(G.S.Posypanov ma‟lumotlari)
Ekinlar
Oqsil
miqdori,
%
Oqsilnig
oziqlik
qimmati,
%
Moy
miqdori,
%
1 kg
donning
quvvati
MDJ
ko„kat
Soya
40
88
18
23,0
18,11
No„xat
23
76
5
19,2
17,80
Loviya
30
85
3
19,2
-
Yфsmiq
30
85
5
19,8
-
Burchoq
28
77
2
18,9
18,21
Ekma ko„k
no„xat
24
78
2
18,7
17,91
Dala ko„k
no„xati
21
76
2
18,5
17,80
Dukkakli-don ekinlari faqat oqsilning miqdori bilan emas, balki uning sifati
ham farq qiladi. Ekinlarni turiga qarab ular oqsilning tarkibida har xil almashtirib
bo„lmaydigan aminokislotalar mavjud.
Almashtirilmaydigan aminokislotalarning
umumiy miqdori soya, loviya,
yasmiq kabi ekinlarda ancha yuqori bo„lar ekan.
Ayrim ekinlarning donida
190
anchagina o„simlik moyi ham bo„ladi: soya 16-27%, no„xat 5,0%, lyupinda 10%
gacha.
Dukkakliqdon ekinlarning uni qandolat sanoatida, doni oziq-ovqatda yorma
sifatida qo„llaniladi. Pishmagan dukkagi va donidan konservalar tayyorlanadi.
Dukkakli-don ekinlar
agrotexnik ahamiyatga ega, ko„k no„xat
bir gektarda
150 kg gacha, soya 250 kg gacha azot to„playdi. Hosil 3-4 t bo„ladi, havo azotini
o„zlashtirish jarayoni sust o„tsa, bir gektarda 20-60 kg azot to„planadi, hosil 1,5-2,0
bo„ladi.
