28
sifati ildizmevalarda esa hosil kamayadi Molibden yetishmasa, dukkakli ekinlarda
havo azoti kam o„zlashtiriladi.
Har bir o„simlik uchun o„g„itlash normasi tuzilganda ekinlar tomonidan
ozuqaning maksimal o„zlashtirilishi va hosilga sarflanganiga asoslaniladi.
Maksimal o„zlashtirish va hosil tarkibidagi ozuqa
elementlarining farqi ildiz
va ang„iz qoldiqlarida to„planadi.
O„simliklar tomonidan ozuqa moddalarning tuproqdan o„zlashtirishi har xil
bo„lib, ekinlarning biologiyasiga bog„liq. Masalan, 1 tonna bug„doy doni
yetishtirish uchun 23 kg, kungaboqar esa 18 kg kaliy sarflaydi.
Ozuqa
elementlarining maksimal o„zlashtirilishi urug„ organik modda ko„p to„planadigan
davrda aniqlanadi, tuproqdan o„zlashtiradigan miqdori - hosil yig„imi
paytida
aniqlanadi.
Qo„ng„irboshli o„simliklarda ozuqa elementlarini eng ko„p o„zlashtirish va
to„planish vaqti - bu dumbul pishish davrining boshlanishida,
dukkakli-don
ekinlarda - urug„ to„la to„lishi davrida kuzatiladi. Bu paytda dukkakli-don ekinlarni
ko„kat olish uchun o„rish eng muqobil muddatdir. Bu davrdan keyin barg
sarg„ayadi, to„qiladi, mayda ildizlar quriydi. Shu jarayonda ozuqa elementlarining
bir qismi nobud bo„ladi. O„rtacha 1 t don va tegishli qo„shimcha hosil yetishtirish
uchun 29 kg azot, 10 kg fosfor va 19 kg kaliy sarflanadi.
Dukkakli-don ekinlarning 1 t urug„i va tegishli qo„shimcha
hosil bilan
tuproqdan 58 kg azot, 19
kg fosfor va 33 kg kaliy o„zlashtiradi. Agar dukkakli
ekinlarda biologik simbioz ro„y bermasa hosil 1,5-2,0 barobar kamayadi. Umuman
dukkakli-don ekinlar qo„ng„irboshli ekinlarga nisbatan 2 marta yoki undan ortiqroq
ozuqa elementlarini o„zlashtiradi.
Dukkakli o„tlar 1 t pichan yetishtirish uchun qo„ng„irboshli o„tlarga nisbatan
tuproqdan 1,5 barobar ko„p azotni o„zlashtiradi.
Biologik simbioz yaxshi
rivojlangan sharoitda tuproqdan 7 kg azot va havodan 16 kg, 6 kg fosfor va 10 kg
kaliyni o„zlashtiradi. Dukkakli va qo„ng„irboshli o„tlarning hosili bir xil bo„lganda
qo„ng„irboshli o„tlar tuproqdan ozuqa elementlarini 1,5 barobar ko„p o„zlashtiradi
va tuproqning unumdorligini pasaytiradi.
