367
VIII bob. TOLALI O„SIMLIKLAR
Tolali o„simliklar to„qishga yaroqli bo„lgan tola beradi. Bu tola har xil
gazlama, mato tayyorlash uchun ishlatiladi. O„simliklar
botanik jihatidan har xil
oila, avlod va turlarga mansub bo„lib, ular quyidagi uch guruhga bo„linadi.
1. Urug„ida yoki mevasida tola hosil qiladigan o„simliklar. Bu guruhga: eng
ko„p tarqalgan g„o„za o„simligi kiradi.
2. Poyasida tola hosil qiladigan o„simliklar. Bu guruhga: tolali zig„ir, tolali
nasha, kanop, djut, rami, kendir va boshqalar kiradi.
3. Bargida tola hosil qiladigan o„simliklar. Bu guruhga: Yangizeland zig„iri,
tekstil banani, ogava, yukka va boshqalar kiradi.
4. Mevasida tola hosil qiladigan o„simliklar: kokos palmasi.
Tolali o„simliklardan eng ko„p ekiladiganlari g„o„za, zig„ir, nasha
hisoblanadi. O„zbekistonda g„o„zadan tashqari dag„al tola olish uchun kanop ham
ekiladi.
Xalq xo„jaligida o„simlik tolasining ahamiyati juda katta, o„simlik tolasidan
to„qimachilik sanoatida uning mayin va dag„alligiga qarab,
har xil gazmollar
ishlab chiqiladi. Eng ko„p ishlatiladigan paxta tolasi hisoblanib,
undan mayin
gazlamalar tayyorlanadi. Poyasida tola hosil qiladigan o„simliklar tolasi paxta
tolasiga nisbatan dag„al bo„lganligi sababli undan uy
jihozlarida ishlatiladigan
dag„al gazlamalar, qop, qanor arqon va shunga o„xshash
har xil mahsulotlar
tayyorlash uchun ishlatiladi. Ammo zig„ir tolasidan sifatli gazlamalar to„qiladi.
Zig„ir tolasi sifati bo„yicha paxta tolasidan keyingi o„rinda turadi.
Bundan tashqari bu o„simliklarning urug„ida 18-42% moy bo„ladi. O„simlik
moyi oziq-ovqatda, texnikada, lak-buyoq sanoatida, sovun tayyorlashda va boshqa
maqsadlarda ishlatiladi. Shuning uchun bu o„simliklarning halq xo„jaligidagi
ahamiyati juda katta hisoblanadi.
