O‘ZBEKIST0N RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM
VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
“QISHLOQ XO‘JALIGI MAHSULOTLARINI QAYTA ISHLASH
TEXNOLOGIYALARI” KAFEDRASI
« KIYIM MATERIALLARINI ISH
LAB CHIQARISH JARAYONLARI »
fanidan
Bilim sohasi: 300000
Ishlab chiqarish texnik soha
Ta’lim sohasi: 320000 Ishlab chiqarish texnologiyalari
Ta’lim yo‘nalishi: 5320900-Yengil sanoat buyumlari konstruksiyasini
ishlash
va texnologiyasi (tikuv buyumlari)
O‘Q’UV USLUBIY KO‘RSATMA
Guliston
-2020
1-
Laboratoriya ishi
Mavzu: Yigirish tizimlari.
Ishni bajarishdan maqsad: Yigirish korxonalari xom ashyolari bilan tanishib, texnologik jarayonlarini o‘rganish.
Ishning bajarilish tartibi:
1.
0‘quv laboratoriya ishidagi havfsizlik qoidalarini o‘rganing.
2.
Yigirish sistemalarini o‘rganing. Karda, qayta tarash va apparat iplari xossalarining xususiyatlarini izohlang.
3.
Karda, qayta tarash va apparat sistemalarida ishlatiladigan mashinalar ketma-ketligi va ularda amalga
oshiriladigan texnologik jarayonlarni o‘rganing.
Kerakli jihozlar: tola, karda va qayta tarash tizimlarida ishlatiladigan mashinalar.
YIGIRISH KORXONALARINING MAQSADI - kalta va har-xil uzunlikdagi, chalkashib kettan,
tartibsiz
holatdagi tolalardan, tekis ma’lum tuzilishga va xususiyatga ega bo‘lgan uzluksiz mahsulot - ip olishdir.
YIGIRISH KORXONALARINING MOHIYATI - shundan iboratki, tolali materiallarni titib, chiqindi va
iflosliklardan tozalab,
aralashtirib, uni tarab pilta, pilik, kerakli yo’g‘onlikkacha cho‘zib, pishiqligini oshirish uchun
pishitib ip hosil qilishdir. Ishlab chiqarilgan mahsulot to‘qimachilik ipi deyiladi. Ushbu mahsulot egiluvchan, mustahkam,
ingichka, ma’lum uzunlikda bo‘lib, to‘qimachilik mahsulotlarini olishda ishlatiladi.
To‘qimachilik ipi - to‘qimachilik mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun foydalaniladigan mustaxkam,
nisbatan
ingichka va katta uzunlikdagi jismga aytiladi.
Paxta tolasidan ip olish jarayonida quyidagi yarim mahsulotlar: xolst, tola tarami, pilta va pilik hosil bo‘ladi.
Yarim mahsulotlarni olish jarayonida to‘qimachilik tolalari tozalanadi, titiladi, tekislanadi, uzunligi bo‘yicha
to‘g‘rilanib, parallel holatga keltiriladi. Oxirgi yarim mahsulot - pilik yoki piltadan ip yigiriladi.
Kerakli chiziqiy zichlikdagi ipni yigirish uchun uning ishlatilishiga
qarab tanlangan xom ashyo, texnologik
jarayon va mashinalar majmuasiga yigirish sitemasi deb ataladi.
Paxta tolasidan chiziqiy zichligi T=5-1000 teks (N=1-200) iplar asosan uch xil: karda, qayta tarash va apparat
sistemalarida yigiriladi. Tolalarni yigirish asosan tarash va mahsulotni ingichkalashtirish bilan farqlanadi (3.1-jadval).
Karda yigirish sistemasi. Bu sistemada asosan o‘rta tolali paxtadan chiziqiy zichligi T=15,4^50 teks (Nm=
20^65) bo‘lgan iplar olinadi. Ulardan surp, satin, chit kabi bejirim gazlamalar va trikotaj buyumlari tayyorlanadi. Ipning
60% dan ko‘pi karda sistemasida yigiriladi.
Keyingi yillarda karda yigirish sistemasida urchuqsiz yigirish mashinalarini ishlatish ham keng tarqalgan.
To‘qimachilik tolalarini yigirish tizimlari
Texnologik
jarayonlar
Yigirish tizimlari nomi
Karda(oddiy)
Karda tarashsiz
qayta tarash
Karda
tarashli
qayta tarash
Apparat (yo‘g‘on
ip)
Tarash
Karda
tarash
Shlyapkali tarash
mashinasi
-
-
Valikli
tarash
mashinasi
Qayta
tarash
-
Qayta tarash mashinasi
-
Ingichka-
lashtirish
CHo‘zish
CHo‘zish
Bo‘lish
-
-
-
Bo‘lish
Xom ashyo(tola)
Paxta, kalta lub
Ipak, jun
Paxta, jun, lub Past nav paxta,
chiqindi tola
Qayta tarash yigirish sistemasi. Bu sistema asosan uzun tolali paxtadan chiziqiy zichligi T=15,4^5teks (65-200)
bo‘lgan ingichka iplar yigirishda qo‘llaniladi. Bu sistemada tayyorlangan iplar pishiqligi, rovonligi, tozaligi, silliqligi va
cho‘ziluvchanligi bilan ustivordir. Kalta tolalar ko‘p miqdorda ajratilishi ipning saralanmadan chiqishi kamayishiga va
maxsulot tannarxi oshishiga olib keladi. Shuning uchun qayta tarash sistemasi keyingi ikkinchi o‘rinni egallaydi.
Tayyorlangan iplardan satin, mal-mal, mayya, batist,
markazet kabi yupqa matolar, yuqori sifatli texnik
gazlamalar to‘qiladi hamda tikuvchilik, poyabzal korxonalari uchun ingichka, pishiq, cho‘ziluvchan tikuv iplari, muline
va kashtachilik, popopchilik iplari ishlab chiqariladi.
Apparat (yo‘g‘on) ip yigirish sistemasi. Bu sistema asosan past navli, kalta tolali paxtadan hamda yigiruvbop
tolali chiqindilardan chiziqiy zichligi T=50^1000 teks (Nm=1-20) bo‘lgan ip yigirishda ishlatiladi.
Apparat sistemasida yigirilgan ip bo‘sh,
notekisligi yuqori, pishiqligi past, cho‘zilmaydigan, xajmdor va tukli
bo‘ladi. Ular asosan tanda iplari sifatida bumazey, paxmoq, flanel,
va boshqa issiq, yumshoq gazlamalar to‘qishda
ishlatiladi.
Topshiriq
1.
To‘ qimachilik tola va iplarining tasnifini keltiring.
2.
Paxta va kimyoviy tolalarni yigirish tizimlari jadval tarzida to‘ldiring.
3.
To‘qimachilik tola va iplarining olinish jarayonlari va mato ishlab chiqarishdagi o‘ziga xos xususiyatlarini
internet tarmog‘I orqali izlang va hisobotda keltiring.
Uyda: Laboratoriya ishi bo‘yicha hisobot tayyorlang.
Nazorat savollari
1.
To‘qimachilik tolalari deb qanday jismlarga aytiladi?
2.
To‘qimachilik tolalari qanday tasniflanadi?
3.
Yigirish jarayoning maqsadi va mohiyati.
4.
Sintetik tolalar qanday moddalardan olinadi?
5.
Qanday iplarga yakka to‘qimachilik iplari deyiladi?
6.
To‘qimachilik mahsulotlariga ta’rif bering.
7.
Yigirish sistemasi nimani bildiradi?
Karda sistemasida yigirish
№
Texnologik jarayonlar nomi
Uskunalar, jixozlar nomi
Maxsulot
nomi.
1.
Titish, aralashtirish, tozalash va tarash
Titish, aralashtirish, tozalash va tarash agregati.
pilta
2.
CHo‘zish, qo‘shish
Piltalash mashinasi
pilta
3
CHo‘zish, qo‘shish
Piltalash mashinasi
pilta
4.
Piliklash
Piliklash mashinasi
pilik
5.
Yigirish
Halqali yigirish mashinasi
i
p
Pnevmomexanik usulda ip olishda pilik o‘rniga piltadan bevosita ip olinac
i.
Qayta tarash sistemasida ip yigirish
№
Texnologik jarayonlar nomi
Uskunalar, jixozlar nomi
Maxsulot
nomi.
1.
Titish, aralashtirish, tozalash va tarash Titish, aralashtirish, tozalash va tarash agregati
pilta
2.
CHo‘zish, qo‘shish
Piltalash mashinasi
pilta
3.
CHo‘zish, qo‘shish
Pilta birlashtiruvchi
xolstcha
4.
Qayta tarash
Qayta tarash mashinasi
pilta.
5
CHo‘zish, qo‘shish
Piltalash mashinasi
pilta
6.
Piliklash
Piliklash mashinasi
pilik
7.
Yigirish
Halqali yigirish mashinasi
i
p