|
3-bob. Axborotlarni saqlash, saralash va qidirish texnologiyasi
|
| Sana | 13.02.2024 | | Hajmi | 21,15 Kb. | | #155407 |
Bog'liq access loyiha
3-BOB. AXBOROTLARNI SAQLASH, SARALASH VA QIDIRISH TEXNOLOGIYASI
§3.1.Mutaxassis shifokorning ma’lumotlar bazasini boshqaruvchi tizimlar.Ma’lumotlar bazasini loyixalashtirish.MS Access dasturiy ta’minotidan foydalanish. Ko‘pgina ko’zatuvchilarning fikricha,
2 mavzu- IAT(ilmiy axborot texnologiyalari) hamda sog‘liqni saqlash o‘zaro chambarchas bog‘liq. Qator sog‘liqni saqlash tashkilotlari klinik axborot boshqaruvi sohasidagi kompyuterlashgan tizimdan foydalanishga asoslangan faoliyatni yuritishga e'tibor qaratmoqdalar. Bunda albatta, kompyuter nafaqat bemorga xizmat qilish, balki kerakli ma'lumot almashinuvida, teletibbiyot masalalarini hal etishda ham bevosita ishtirok etadi. Masalan, bemorning bir tibbiy muassasaga murojaat qilganida, shu ko’nga qadar qaysi tibbiy muassasalarda davolangani hamda bundagi davolash usullarini o‘rganish imkoni bo‘ladi. Shuningdek, davolash uslubini o‘rganishda markazlashgan kutubxonaga ulanish masalalari, bemorning kasallik ma'lumotlarini konffidensialligi, bemorlar va shifokorlarga kerakli ma'lumotni taqdim etib bera oladigan, havfsiz bo‘lish bilan birga boshqa qo‘shimcha ma'lumotlarni taqdim eta olishi kerakdir. Bularning barini sog‘liqning elektron yozuvi o‘zida aks ettiradi. Elektron yozuvning joriy qilinishi integratsiya tizimining vazifasi hisoblanadi. Tibbiy elektron yozuvlari(TEYo) ning klinik tadqiqotlarni saralashdagi o‘rnini o‘rganamiz. TEYoning joriy qilinishi 147 bemorning kundalik ko’zatuvida chalkashliklarni tug‘dirishi mumkin. Sababi, onlayn tizimida kiritilgan keyingi ma'lumot yangilanishi mumkin bo‘ladi. Dinamikani o‘rganishda esa asosiy klinika kompyuterining xotirasiga murojaat orqali aniqlanishi mumkin. Davlat va federal hukumatning o‘rnini alohida ta'kidlash joiz. Sababi ayrim aholi vakillarining salomatligi haqidagi ma'lumotlarning ovoza bo‘lishi, ayrimlarga taz'yiq o‘tkazilishini oldini olish, jamiyatdagi ijtimoiy tinchlik ta'minlanishi kerak. Ko’zatuv vaqti o‘rnatilgandan keyin olingan ma'lumotlarni haqiqiyligini tekshirishda taqdim etuvchilarga ularni tasdiqlash uchun qayta yuboriladi. Shu tariqa markazlashgan tizimda ikki tomonlama aloqa yo‘lga qo‘yilgan bo‘ladi. (rasm.1.6). Bu bevosita taqdim etuvchining axborotini axborot integratsiyasiga mos holda standartlashni ta'minlaydi. Shifokor va elektron-tibbiy nazoratchi orasidagi bunday bog‘liqlik klinik tajribalarni ancha sifatli va samarali o‘tishini ta'minlaydi. Sog‘liqni saqlashni rejalashtirishda bir necha klinik va regional tibbiy muassasalardan olingan ma'lumotlarning davlat darajasida hal etish imkonini beradi. Internet va raqamli axborot almashinuvi bugo’ngi kunda tibbiyot va sog‘liqni saqlashning ajralmas qismiga aylandi. 21 Sog‘liqni saqlash tizimida elektron ma'lumotlardan foydalanish tizimini yaratish va undan keng foydalanish dolzarb mavzu. Bugo’ngi kunda ma'lumotlar bazasini 21 Edward H. Shortliffe, James J. Cimino Editors Biomedical Informatics. Springer, New York, 2014, 4-13-бет 148 yaratish barcha davlat tashkilotlarida yo‘lga qo‘yilgan. Sog‘liqni saqlash tizimi bundan mustasno emas. Ushbu tizim markazlashgan tibbiyot muassasalarida keng ko‘lamda ishlatilmoqda. TEYo tizimi tarkibiy qismlarning umumlashtirilgan va funksional holatini ko‘rsatadi. Ayni paytda ishlatiladigan tizimlar misol bo‘ladi. Besh funksional qismlariga: 1. To‘plangan ma'lumotlar ko‘rinishidagi integratsiya 2. Shifokorning kirish tartibi 3. Klinik qarorni qo‘llab-quvvatlashning bilim manbalari 4. Access 5.Integratsiyalangan aloqa va ma'lumotlarni qo‘llab-quvvatlash Kasal ma'lumotlari - TEYo keng qamrovli maqsadi. Barcha qiziqishlari butun g’alabaga qaratilgan bo’ladi. Rasm14.1 yig‘ilgan ma'lmotlarga asoslangan skreenshot World VistA birlashgan kompyuter tizimi (CADÖ) va displey tizimi ishi. Bunday tizimlar department of Veterans Affairs VistA va display Vista olingan tizimi (http://www.end.gov/vista_monograp ) Bu eski qo‘lyozma ma'lumotlar jadvali, masalan, har bir joyda, elektron shaklda 149 mavjud emas. (2) Bu hali yo‘q, masalan, , tashqi kompyuter tizimida izolyatsion elektron shaklda mavjud klinik ma'lumotlarga, ofis amaliyoti, mustaqil radiologiya markazlari, sog‘liqni saqlash tashkilotlari hisoblanadigan TEYo yoki bir-biri bilan tezkor aloqa. Elektron va tashkiliy inshoatlar mavjud bo‘lsa ham (3), ma'lumotlarning to‘liq integratsiya ko‘rinishi turli xil o’zatuvchi tizimlari o‘rtasida ma'lumotlarning asl farqi va turli muassasalarda bir o’zatuvchi tizimining turli birliklar orasida bo‘lishi mumkin. Integratsiya TEYo matndan ko‘lamli ma'lumotlar turlarini sig‘dira olishi kerak va tasvirlar hamda videolarni sonini ko’zatib boradi. Bunday radiologik tasvirlar sifatida yanada murakkab ma'lumotlar turlari, odatda shaxsga yetkazib berilmoqda - bunday DICOM sifatidagi standartlarni namoyish qilish uchun 1 rasm klinik tasvirlash imkonini ko‘rsatadi, shuningdek, laboratoriya sinovlari, dori, yozuvlari va natijalari bo‘lgan sodda boshqa klinik ma'lumotlar tibbiy yozuvlari (Manba: WorldVistA (worldvista.org ) va Group (www.isign.com), 2012) Bu murakkab ma'lumot turlari va barcha turdagi mavjud displey JPEG tasvirlarni 2 universal tasviri DICOM ko‘krak rentgen tasvirini va JPG qilish, demografik, bemor uchun jarayonlarning batafsil ro‘yxati: Vista matn ma'lumotlar va, shu jumladan, hisobot ma'lumotlar ekranining bir qancha integratsiya CADO elektron tibbiy yozuvlar tizimini ko‘rsatishicha foto teri uchun zarar. Muammolarni , dori buyurtmalari, eslatma, maslahatlar, ishlab chiqarish va laboratoriya: tizimidagi boshqa hisob bilan amalga oshirish mumkin. Bir integratsiyani qurish uchun muhim vazifalardan view -funksiyasi yig‘ish, aniqlashdir. Amerika Qo‘shma Shtatlarida har bir tashkilot tibbiy yozuvlarining o‘z raqami bor, chunki, tashkilotdan bevosita faylni olish mumkin emas, faqat tibbiy muharriri tomonidan belgilangan bemor ma'lumotlarini, tashqi parvarishlash tashkiloti qayd soni, nomi, tug‘ilgan sanasi asosida sxemalarini ulash va boshqa ma'lumotlar xususiyatlarini aniqlash va isbot qilinishi lozim22. Ayniqsa, ishlatiladigan mahalliy termin, ko‘p klinik o‘zgaruvchilar va ularning qadriyatlarini aniqlash uchun manba tizimlari 22 Edward H. Shortliffe, James J. Cimino Editors Biomedical Informatics. Springer, New York, 2014,395-бет 150 TEYolar doirasida tibbiy yozuvlarni ma'lumotlar integratsiyasi uchun asosiy to‘siqlar bor. Idoralar, chunki bir kodli to‘siqlar, siqilish, standart kodi kabi LOINS ko’zatish, savol va baholash o‘zgaruvchilar sifatida (McDonald va boshq 2003 ,. 2010 Vrimen va boshq.); SNOMeD CT (Dev va boshq. 2002) tashxis uchun, alomatlar, ajrim va organizmlar javoblari; hisoblanadigan birliklari uchun UCUM; klinik dori nomlari va RxNorm RxTerms, 3.1.2-Rasm bir blok kompyuterlashtirilgan ma'lumotlar qaydi, oxirida mavjud ma'lumotlarni keltiradigan nechta manba ma'lumotlar tizimlarining (CPR) ma'lumotlar bazasi interfeysi, tez-tez deb nomlangan interfeysi vosita bajarish mumkin bo‘lgan funksiyalari soni. Bu shunchaki bir yo‘riqnoma bo‘lishi mumkin. Butlovchi buyumlar nomlari va tayyorlashni tashkil etish. CMS va MeaningfulUse 2 ONC (MU2) dan Federal qoidalarga rag‘batlantiradi yoki talab markaziy ma'lumotlar bazasiga kiradi. U Kolumbiya Universiteti Tibbiy markazida kabi Shu bilan bir qatorda, u ko‘proq aqlli filtrlash, tarjima va ushbu kuningizga kerakli ma'lumotlarni beradi (Manba: Kolumbiya Universiteti Tibbiy markazi, Nyu-York tuhfasi) LOINS, RxNorm va SNOMeD CTdan foydalanishning turli maqsadlari uchun. (Yakuniy qoida: CMS 2012; Yakuniy qoida: 2012 ONC). Endi laboratoriya asboblari sotuvchilar eng LOINS kodlari ularning vositalarini 151 tomonidan ishlab chiqarilgan har bir sinov natijasi uchun foydalanishda aniqlaydilar. Klinik ma'lumotlar manbalari va TEYo bugo’ngi, ko‘pchilik yuborish versiyasiga 2. × Health Level 7 (HL7) xabarlari sifatida klinik mazmunini olishingiz mumkin. Oliy tashkilotlar formatini belgilash, zarur bo‘lsa, qabul va jo‘natish uchun interfeys motorlaridan foydalanishning, bunday xabarlar ichidagi kodlari Rasm14.2 bir necha manba tizimlari ma'lumotlarni birlashtirilgan me'moriy bir misolini ko‘rsatadi. Kolumbiya Universiteti tibbiyot markazi qayta ishlash quvvati, balki avtomatik ravishda tashqi manbadan kodlari tarjimasi asosida - nafaqat bir xabar beradi, bu diagrammasida ko‘rsatilgan kompyuterlashtirilgan Kasal hisobotini (CPR) TEYo olish holat kodlari interfeysi hamdir. Ko‘p o’zatuvchilar endi faqat tizim taklifi bo‘lsa-da «hamma»talablari, ular ehtiyojni oldini olish deb hech qachon xizmat qilmaydi. HL7 interfeysi kabi bir necha tizimlari ma'lumotlarni olish uchun, Misol uchun, bir EKG apparatlari, kardiologiya tizimlari, radiologiya ko‘rsatish tizimlari, bepushtlik tizimlari, masofaviy laboratoriya, dorixona jamoasi va sog‘liqni saqlash tizimining tashqi umumiy xodimlari. Yuqori quvvatli motorini birlashtiradigan kamida bir ochiq kodli, Joy Connect hozirda mavjud. U bir davolash tarixi bazasi Sureskriptsa bilan mahalliy shifoxonaning favquloddagi xonasiga ulanadi23 .. Dasturchilar tilida Microsoft Access - Ma'lumotlar Bazasi (MB), axborotlarini saqlab, saralab, tizimga solib, to’zatib va to‘ldirib turuvchi hamda so‘rovlar, tanlanmalar va hisobotlar to’zish uchun zarur vosita va usullarga ega bo‘lgan dasturiy tarzda tashkillashtirilgan to’zilmadir. Ma'lumotlar bazasi tuzilmasi, bu jadvallar maydonlaridan, maydonlarning turlari va xossalaridan iborat to’zilma. MB maydonlarining xossalari. 23 Edward H. Shortliffe, James J. Cimino Editors Biomedical Informatics. Springer, New York, 2014,396-397-бетлар 152 MBning maydonlari baza tuzilmasini belgilashi bilan bir qatorda, muayyan maydonga tegishli katakchalarga yozilib boruvchi ma'lumotlar uchun umumiy bo‘lgan xossani ham aniqlab beradi. • Maydon xossasi tushunchasi MBga oid iboralar ichida yetakchi o‘rin to’tadi. Shu boisdan, maydon xossalarining asosiylarini qisqacha ko’rib o‘tamiz: 1- Maydon nomi (imya polya) Maydon nomlari jadval ustunlarining sarlavhalari sifatida ishlatiladi. Bu, baza bilan avtomatik amallar bajarilayotgan paytda mazkur maydonning ma'lumotlariga qay tarzda murojaat etish kerakligini ta'minlovchi xossa. • 2 - Maydon turi (tip polya) - berilgan maydon tarkibidagi ma'lumotlarning tO’rini bildiradi. • 3 - Maydon o‘lchami (razmer polya)- berilgan maydon katakchalariga sig’ishi mumkin bo‘lgan ma'lumotlarning maksimal o’zunligini belgilovchi xossa. • 4 - Maydon formati (format polya) - maydonga tegishli katakchalaridagi ma'lumotlarni formatlash usulini aniqlab beradi. • 5 - Ma'lumot kiritish niqobi (maska vvoda) – bu xossa ma'lumotlarni kiritishning avtomatlashtirish vositasi bo‘lib, maydonga kiritiladigan ma'lumotlarni qanday shakl orqali bajarilishini aniqlaydi. • 6 - Imzo(podpis) Bu, jadvalda maydonga mos ustunning sarlavhasini aniqlovchi xossa. Agar imzo alohida ko‘rsatilmasa, uning o‘rnini “maydon nomi” egallaydi. MB maydonlarining turlari. Maydon turlari deganda odatda baza jadvalining maydonlariga kiritiladigan ma'lumotlar turlari tushuniladi. • Maydon turi bu alohida bayon etishni talab etuvchi maydon xossasi bo‘lib, uning ko‘rinishlari quyidagilardan iboratdir: 153 1- Matnli maydon (tekstovoe pole) Chegaralangan, ko‘pi bilan 255 ta belgiga teng o‘lchamdagi biror qolipga solinmagan matnlarni saqlashga mo‘ljallanmagan maydon. 2 - Sonli maydon (chislovoe pole), haqiqiy sonlarni saqlashga mo‘ljallangan. 3 – Sana vaqt maydoni (pole “data vremya”) - kalendar, sana va joriy vaqtni saqlovchi maydon. 4 - Pulli maydon (denejnoe pole), pul mablag‘larning sonlardagi qiymati saqlanadigan maydon. 5 - Hisobchi maydon (schetchik), kiritilayotganlarni tartib bilan raqamlash uchun ishlatiladigan sonlar maydoni. 6 - Gipermurojaat maydoni (pole“giperssiylka”), Internet Web – ob'ektlarining URL manzillarini saqlashga mo‘ljallangan maxsus maydon. Undagi qayd qilinganlar gipermurojaatlardan iborat. MBBT - Ma'lumotlar bazalarini boshqarish tizimiga murojaat etuvchilarni shartli ravishda ikki guruhga bo‘lish mumkin: - foydalanuvchilar guruhi - loyihalovchilar guruhi. Loyihalovchilar - MBdan foydalanuvchilarning talablarini inobatga olgan holda MB jadvalining tuzilmasini yaratish va yaxshilash ustida ishlaydi. Foydalanuvchilar - MBBTga murojaat etuvchilar vakillari loyihalanib bo‘lgan MBni to‘ldirish va ma'lumotlarga kirish huquqiga egadirlar xolos. (Foydalanuvchilar MB tuzilmasini boshqarishga, o‘zgartirishga haqli emaslar) MBBTning asosiy ob'ektlari. Ob'ekt deganda, qo’llanilishi nuqtayi nazaridan o’zi bilan bir butunlikni ifoda etuvchi mavjudlik tushuniladi. Microsoft Access MB fayli doirasida quyidagi “ob'ekt”lardan foydalaniladi: «ob'ekt» • 1 - “Tablitsa - jadvallar”; • 2 - “Zapros - so‘rovlar”; 154 • 3 - “Forma - shakllar”; • 4 - “Otchet - hisobotlar”; • 5 - “Stranitsa - ma'lumotlarga kirish sahifalari”. 1 - Tablitsa (Jadvallar). - MB sidagi barcha ma'lumotlar jadvallarda saqlanadi. 2 – Zapros (So‘rovlar). - Kerakli ma'lumotlarni, MB si jadvallaridan foydalanuvchiga qulay tarzda tanlab beruvchi vositadir. 3 – Forma (Shakllar). - MBga yangi ma'lumotlarni kiritish, hamda mavjudlarini ko‘rib chiqishga mo‘ljallangan vositadir. 4 – Otchet (Hisobotlar). - Hisobotlar, bazadagi ma'lumotlarni qog‘ozga chiqarish uchun xizmat qiladi. 5- Stranitsiy (Ma'lumotlarga kirish saxifalari).- Bu ob'ekt, Web – saxifada joylashadi va u bilan birga foydalanuvchiga uzatiladi. 155 Microsoft Access dasturi bilan ishlash Microsoft Accessning ixtiyoriy ob'ekti bilan ishlash, <<, tugmasini bosing, natijada maydonlar obrazi yangi yaratilayotgan jadvalga o’tib kolsin. Quyidagi maydonlarni tanlang: KodAdresa, Familiya, Imya, Adres, DomashniyTelefon (1.1-rasm). 5. Dalee tugmachasini bosing. Dalee tugmasini bosing, kachonki u aktiv bo’lsa, Gotovo tugmasini faqat oxirgi holatda qo’llang. 6. Keyingi muloqot oynasida jadval nomini kiriting (eski nomi - _Adresa ni ham qoldirishingiz mumkin) va Microsoft Access ga o’zi mustaqil kalitni aniqlashga ruxsat bering. 7. Oxirgi muloqot oynasida ma'lumotlarni to’g’ridan to’g’ri jadvalga kiritishga rozi bo’ling. Gotovo tugmasini bosing. Ma'lumot. Jadval yaratildi. Jadvalning sarlavxa qatorida ularni nomini topish mumkin. Hamma maydon nomlari jadval ustunlari sarlavxasi sifatida berilgan Jadvalni yaratish jarayonida siz kalit tushunchasiga duch keldingiz. Birlamchi kalit – bir yoki bir nechta maydonlar, ularning qiymatlar to’plami jadvalning ixtiyoriy yozuvini aniqlaydi. Bizning jadvalda kalit bo’lib KodAdresa maydoni hisoblanadi. Bu ma'lumot maydon tipi – Schetchik, jadvalni bitta yacheykasi tuldirilishi bilan avtomatik ravishda ishlay boshlaydi. Shuning uchun KodAdresa maydonini to’ldirish kerak emas. 193 Ko’rsatma. Jadvalni to’ldirish quyidagi tartibda amalga oshiriladi: 1.Familiya, ism va adresni birinchi adrasat uchun kiriting. 2. DomashniyTelefon maydonini to’ldirish uchun ‘maska vvoda»dan foydalaning. Ma'lumot Maska vvoda – u shablon bo’lib, bir xil formatga ega bo’lgan qiymatlarni kiritish uchun mo’ljallangan. Telefon uchun ‘maska vvoda»o’zgartirish uchun: - Vid menyusidan Konstruktor buyrug’ini tanlang; - DomashniyTelefon maydonini belgilang; - ustanovite tekstoviyy kursor naprotiv Maska vvoda to’g’risiga kursorni o’rnating va shablon (0-00-00) ni kiriting (1.3-rasm); - Vid menyusi yordamida jadval rejimiga o’ting. Jadvalni saqlash So’roviga Da deb javob bering. 1. Qolgan yacheykalarni shunday to’ldiringki jadvalda 10 dan kam yozuv bo’lsin (1.4-rasm): Topshiriq 3. Imya va Adres maydonlari orasiga yangi maydon qo’shing. Ko’rsatma: 1. Jadvalda Adres ustunini belgilang. 2. Shu ustunning kontekst menyusida Dobavit stolbets buyrug’ini tanlang. Natijada Pole1 maydoni Hosil bo’ladi. Topshirik 4. Pole1 maydon nomini ‘Otchestvo’ ga qayta nomlang. Ko’rsatma: 1. Konstruktora rejimiga o’ting. 2. Izmenite nazvanie Pole1 nomini Otchestvo nomiga almashtiring. 3. Jadval (Tablitsa) rejimiga kayting. 4. Otchestvo maydonini tuldiring. Topshirik 5. Ustun enini o’zgartiring. Ko’rsatma: 1. Otchestvo ustunini belgilang. 194 2. Format menyusidan ustun Shirina buyrug’ini tanlang. 3. 20 qiymatini o’rnating va OK tugmasini bosing. MOni mustaqil ravishda yaratish Yangi ma'lumotlar omborini Ustaning yordamisiz, mustaqil ravishda yaratish mumkin. Buning uchun MS Access ishga tushirilgandan keyin paydo bo’lgan oynadan ‘Novaya baza danniyx’ (Yangi MO) parametrini tanlab, OK tugmachasini bosamiz. Agar MO oldindan ochilgan bo’lsa yoki ishga tushish oynasi yopiq bo’lsa, uskunalar panelidagi ‘Sozdat bazu danniyx’ (MOni yaratish) tugmachasini bosish va Sichqoncha ko’rsatkichini yangi MO belgisi ustiga olib borib, tugmachasini ikki marta bosish kerak. Shundan so’ng ‘Imya fayla’ (Fayl nomi) qatoriga ombor nomini yozamiz va ‘Sozdat’ (Yaratish) tugmachasini bosamiz. Natijada bo’sh bo’lgan MO tanasini hosil qilamiz. Ma'lumotlar omborini ochish MOni ochishning ikki usuli mavjud. Uni Access MOBTni ishga tushirish jarayonida yoki u bilan ishlash jarayonida ochish mumkin. MOni Access bilan ishlash jarayonida ochish uchun ‘Fayl»menyusida ‘Otkriyt’ (Ochish) buyrug’ini tanlash kerak. Shundan so’ng ochilgan oynadan foydalanib quyidagi ishlar bajarilishi kerak. 1.Adreslar panelida yorliq ustida Sichqoncha belgisini joylashtirib tugmachasini bosish yoki ‘Papka’ (Jild) maydonida kerakli MO joylashgan disk yoki jildni tanlash. 2.Jildlar ro’yxatida kerakli jild ustida ikki marta Sichqoncha tugmachasini bosib, MO joylashgan jildni ochish. Agar kerakli MO topish imkoni bo’lmasa ‘Servi’ tugmachasini bosish va ‘Nayti’ (Topish) buyrug’ini tanlash kerak. ‘Nayti’ (Topish) muloqot oynasida izlash uchun qo’shimcha shartlarni kiritish, so’ngra kerakli parametr ustida Sichqoncha tugmachasini bosish kerak. MOni faqat o’qish, ya'ni taxrirlamasdan ko’rib chiqish uchun ochganda ‘Otkriyt’ (Ochish) tugmachasi yonidagi strelkali tugmachani bosish kerak va ‘Otkriyt dlya chteniya’ (O’qish uchun ochish) variantini tanlash lozim. Access MOBTni ishga tushirishda ekranda muloqot 195 oynasi paydo bo’ladi. Buni siz yaxshi bilasiz. Undagi ‘Otkriyt bazu danniyx’ (MOni ochish) bo’limini tanlash va taklif etilayotgan barcha mavjud MOlar ro’yxatidan kerakli MOni Sichqoncha tugmachasini MOning yozuvi va nomi ustida bosish bilan ochish mumkin.
|
| |
