3.6. Yadro energetikasi va undan foydalanish. Yadro energetikasi —
energetikaning atom energiyasi (yadro energiyasi)dan elektr va issiqlik energiyasi
olish maqsadida foydalanish boʻlimi hamda fan va texnikaning yadro energiyasini
elektr va issiklik energiyasiga aylantirish usullari va vositalarini nazariy jihatdan
ishlab chiqish hamda ularni amalda tatbiq qilish masalalari bilan shugʻullanuvchi
sohasi. Yadro energetikasining texnik asosini atom elektr stansiyasi (AES) tashkil
qiladi. Energiya manbai esa atom reaktori (yadro reaktori) hisoblanadi.
Parchalanish yadro reaksiyalari va plutoniy yadrolarining boʻlinishi natijasida
issiqlik energiyasi ajraladi, keyin bu energiya xuddi oddiy issiqlik elektr
stantsiyalaridagidek elektr energiyasiga aylantiriladi. Organik yoqilgʻi (koʻmir,
gaz, neft, torf) zahiralari kamayib qolgan taqdirda insoniyatni energiya bilan
taʼminlashda yadro yoqilgʻisidan foydalanish hozircha eng ishonchli yoʻl
hisoblanadi. Shuning uchun koʻpchilik rivojlangan mamlakatlarda (AQSH, Buyuk
Britaniya, Fransiya, Kanada, Yaponiya, Germaniya, Shvetsiya, Rossiya, Hindiston,
Pokiston va boshqalar)da issiqlik va gidroenergetika manbalaridan boshqa
energiya manbalaridan, shu jumladan, birinchi navbatda, yadro energiyasidan
foydalanishning yuqori samarali usullarini oʻzlashtirishga doir ishlar jadal ravishda
olib borilmoqda. Oʻzbekistonda Yadro energetikasiga doir ilmiy tekshirish ishlari
Oʻzbekiston FA Yadro fizikasi institutida olib boriladi.
Yadro energetikasiga doir eng tashvishli muammo — bu AES larni ishlatish
jarayonida xavfsizlikni taʼminlash hamda ajraladigan suyuq va qattiq radioaktiv
chiqindilarni zararsizlantirish muammosi. AES larda bunday chiqindilardan
tashqari radioaktiv izotoplarning uchuvchi birikmalari ajraladi, radioaktiv
aerozollar ham hosil boʻlishi mumkin. Radioaktiv gazlar va aerozollarning maʼlum
qismi yaxshilab maxsus ishlov berilganidan soʻng atmosferaga chiqarib yuboriladi,
suyuq va qattiq radioaktiv chiqindilar esa maxsus omborlar ("qabristonlar")ga
toʻplanadi. Biroq, Yadro energetikasini taraqqiy ettirishning eng asosiy muammosi
koʻp miqdordagi zararli chiqindilarni koʻmib tashlashning tejamli va ishonchli
usullarini ishlab chiqishdan iborat. Bu borada koʻpchilik rivojlangan
mamlakatlarda 20-asrning 70-yillaridan beri ilmiy tekshirish va tajribasanoat
ishlari olib borildi hamda baʼzi usullari ishlab chiqildi hamda amadda joriy qilindi
(mas, chiqindilarni yerga chuqur koʻmib, qalin beton toʻsiq — sarkofag bilan
oʻrash, konteynerlarda okean tubiga tashlash va b). Lekin hozircha eng ishonchli,
xavfsiz va tejamli usullari ishlab chiqilganicha yoʻq.
