Ma’ruzani guruh bo’lib muhokama qilish pedagogik aspektda seminarning eng ahamiyatli qismi hisoblanadi, binobarin, seminarda talabalar jonli bilish faoliyatiga jalb qilinadilar. O’qituvchi awalo ma’ruza va axborot mazmunini muhokama qilishga o’tar ekan, bu mazmun qanchalik talabalar darajasida ekanligini baholay olishi lozim. Ma’ruza mazmunining tushunilishi ma’ruzachiga shu seminar qatnashchilarining bergan savollari va talabalarning o’qituvchi tomonidan qo’yilgan savollarga (o’qituvchi odatda ularning o’zlari savol bermagan taqdirda yoki ularning savollari mavzu mazmunining bir tomonigagina aloqador bo’lganda talabalarga savol bilan murojaat qiladi) javob berishlari chog’ida baholanadi.
Ma’ruza mazmuni bo’yicha beriladigan savollarni ikki guruhga ajratish mumkin: mazmunni oydinlashtiradigan savollar va mazmunni rivojlantirishga qaratilgan savollar. Mazmunni oydinlashtiradigan savollarga javoblar ma’ruza bayonidagi ayrim o’rinlarni takrorlashni talab qiladi, mazmunni rivojlantirishga qaratilgan savollar esa ma’ruzani yanada to’ldirishni talab qiladi. O’qituvchi awalo birinchi guruh savollarni tashkil etadi, undan so’ng ikkinchi guruh savollarga jamoa bo’lib javob qidiradi. Mazmunni rivojlantirishga qaratilgan savollarni muhokama qilish ko’pincha talabalarda turli, muqobil javoblarni ham yuzaga keltiradi. Bunday javoblarning bo’lishi xilma—xil nuktai nazarlarning to’qnashuviga sabab bo’ladi va u seminarning munozaraga aylanishiga olib keladi. Seminarni munozara shaklida tashkil etish o’qituvchining muhim vazifasi hisoblanadi. Munozara shaklida seminar o’tkazish talabaning fikrlash va muloqot qobiliyatlarining shakllanishi uchun tezkor omil sifatida katta ahamiyatga molikdir.
Seminardagi munozara quyidagilarni ko’zda tutadi:
• seminar jarayonida qo’yilgan savollarga javob berishda talabalarning erkin fikr bildirish va asoslay olishlarini
ta ‘minlash;
• taalluqli javoblarning boshqa talabalar tomonidan tushunilishini ham ta ‘minlash;
• nuqtai nazarlarga tanqidiy mulohazalar bildirishni tashkil etish, ularni oydinlashtirish, to’ldirish, o’zgartirish;
• oydinlashtirilgan, to’ldirilgan, o’zgartirilgan fikrlaming tushunilishini ta ‘minlash;
• qo’yilgan savollarga yakdil isbotlar asosida javoblar berishga ko’nikma hosil qilish.
Munozarani shu jarayonda qo’yilgan savollarga berilgan javoblardan iborat xulosalarni shakllantirish va shunday muammolarni belgilash orqali yakunlash kerakki, ular keyingi seminarlar yoki talabalarning mustaqil ishlarida hal qilinadigan bo’lsin.
Har bir ma’ruza muhokamasi lining asosiy qoidalari va muhokama (munozara) natijalarini qayd qilgan holda qisqacha umumlashtirish bilan yakunlanishi lozim. Seminar mavzusining mazmunini xulosalash, ma’ruzachilar va seminar qatnashchilarining tayyorgarlik darajasini, ularning seminar davomidagi faolligini baholash hamda seminar samaradorligining umumiy bahosi va keyingi seminar mashg’ulotiga maqsad qo’yish bilan tugallanadi.
Shunday qilib, bilimlarni chuqurlashtirish va kengaytirish bo’yicha seminarlar quyidagi bosqichlarni qamrab oladi:
1.Seminar mavzusining dolzarbligini asoslovchi o’’qituvchining kirish suhbati.
2. Seminar mavzusi mazmunini tushunish uchun zarur bo’lgan bilimlarni yuzftga chiqarish.
3.Tayyorlangan ma ‘ruzasi bo’yicha talabalarning chiqishlarini tashkil etish va ularning ko’targan masalalarini seminar qatnashchilarining tushunib olishlarini ta ‘minlash.
4Seminarga qo’yilgan talabalar ma’ruzalarining muhokamasini tashkil etish.
5. Seminarni yakunlash.
Talabalarning o’z faoliyatlarini tashkil etishni shakllantirish va rivojlantirishga esa bilimlarni egallash, maqsad va vazifalarni qo’yish malakasini hosil qilish, o’z faoliyatini rejalashtirish, nazorat qilish va baholashni ko’zda tutgan seminarlar katta yordam beradi. Bunday malakalarni shakllantirish, odatda, o’quv ishlari mazmunini tashkil etuvchi materiallar, leksiya, ilmiy va o’quv-metodik adabiyotlarni konspekt qilish, ma’ruza va referatlarni yozish, o’quv va ilmiy axborotlar mazmunini tushunish va eslab qolish asosida amalga oshiriladi.
Bu tipdagi seminarga tayyorgarlik ko’rishda o’qituvchi talabalar mutaola qiladigan materiallar asosida bajariladigan ishlaming tamoyillarini, o’ziga xosligini, metodikasini o’rganadi, ishlarning bajarilish muvaffaqiyatlari (natijalari)ni baholash me’yorlarini to’laligicha yoki ayrim qismlari bo’yicha belgilab chiqadi va pirovard natijada talablar darajasiga etkazadi.
• meyorlari asosida bajarilgan ishlar natijalarini tahlil qilish va baholash;
• o’z ishlarini takomillashtirish bo’yicha vazifa qo’yish.
Seminarning bu turiga tayyorgarlik ko’rishda talabalar o’qituvchining topshirig’iga ko’ra o’quv ishlarining u qadar katta bo’lmagan konkret material tarzidagi muayyan turini (masalan, konspektlashtirish) mustaqil bajaradilar. O’z faoliyatlarini tashkil etish malakalarini shakllantirishda talabalar quyidagi izchillikdagi bloklar harakatlarini bajarishi lozim bo’ladi:
• berilgan o’quv materiallari asosida muayyan o’quv ishlari turlarini bajarish, konspektlashtirish, referat yozish;
• bajarilgan ishlar natijalarini namunaga qiyos qilish va faoliyat natijalarini muvaffaqiyat me’yorlariga ko’ra baholash;
• bu turdagi ishlarni samarali bajarish metodikasi bilan tanishish;
• tanlangan metodikaga mosligini aniqlash orqali bajarilgan ishlardan foydalanish usullarini tahlil qilish va baholash;
• o’zfaoliyatiga baho bergan holda ishlarni samarali bajarish metodikasini oydinlashtirish va yangi material asosida ishning bajarilish rejasini tuzish;
• belgilangan reja asosida ishlarni bajarish, yuz beradigan qiyinchiliklami aniqlash, ulaming sabablarini tahlil qilish va uning oldini olish usullarini qidirib topish (o’qituvchining yordamida);
faoliyatning muvaffaqiyatli chiqishligi seminar sifatida tavsiya etadilar.
O’qituvchi seminarni boshlar ekan, talabalami uning maqsadi va vazifasi bilan tanisfltiradi va ular tomonidan bajarilgan vazifalami tekshiradi. So’ng o’qituvchi talabalarga oldindan tayyorlab qo’ygan vazifalami bajarish namunalarini ko’rsatadi va talabalar bajargan ish natijalari bilan qiyoslashni tashkil etadi. Talabalar o’z ishlarini namunaga qiyoslash orqali bevosita ular orasidagi farqterning mavjudligiga ishonch hosil qiladi va o’z malakalarini takomillashtirish zarurligini anglab oladilar. Bajarilgan ishlar natijalarini baholashga aniqlik kiritish maqsadida talabalarning namunaga javob berish me’yorlarini anglashiga erishish lozim. Talabalar bajaigan ish natijalari belgilangan me’yorlar tizimiga mosligiga qarab baholanishga ishonch hosil qilishlari kerak. Talabalar tavsiya etilgan me’yorlardan foydalangan holda o’qituvchi rahbarligida awalgiga nisbatan yana ham jiddiyroq ravishda bajarilgan ish natijalarini baholaydilar. Shu tariqa talabalarda o’z faoliyati natijalarini nazorat qilish va baholay olish malakasi poydevori yaratiladi. Bunda talabalarga o’z o’quv (faqat o’quv bo’lmasligi ham mumkin) ishlarining natijalarini yalpi va qismma-qism me’yorlar tizimiga mos ravishda nazorat qilish mumkin " va lozim ekanligini tushunishlari ta’minlanishi kerak. Bu o’z navbatida o’tkazilgan ishlar natijalarining qay darajada namunaga mos yoki mos emasligini va o’z faoliyatini takomillashtirish yo’nalishlarini belgilab olish imkoniyatini beradi.
O’qituvchi talabalar tomonidan bajarilgan ishlarni baholab bo’lgach, ularni muayyan ishlarni samarali bajarish metodikasi bilan tanishtiradi. Bu metodikaning har bin kutilgan natijalarni olish nuqtai nazardan zarur bo’lgan, asoslangan xatti-harakatlar izchilligini tavsiflashni taqozo qiladi. Shu metodika tarkibiga kirgan har bir xatti-harakatning bajarilish sifatini baholashga asos bo’ladigan me’yorlari beriladi.
Ishni bajarish metodikasi bilimlariga ega bo’lgan talabalar o’qituvchming topshirig’iga binoan ularning izchilligini, awal amalga oshirilgan xatti-harakatlarini tahlil qiladilar va uning ishlab chiqilgan metodikaga muvofiqligini aniqlaydilar. Natijada har bir talaba o’z faoliyatining samaradorligini oshirish maqsadida zarur bo’lgan xatti-harakatlarni belgilab oladi.
Shundan so’ng talabalarga avvalgi seminardagidek, lekin boshqa mazmundagi o’quv ishlari topshirig’i beriladi. Talabalar topshiriqni bajarib bo’lgach, o’qituvchi bajarilgan bir necha ishlar namunasidan olingan natijalarni guruhda muhokama qilishni tashkil etadi. Muhokamada ya’ni seminar avvalida taklif etilgan baholar me’yoridan foydalaniladi. Har bir talaba ishidagi kuchli va kuchsiz o’rinlarni qayd qilgan hamda shu me’yorlarni qo’llagan holda o’zi qo’lga kiritgan natijalarni baholaydi.
|
