Ba’zan, qizdirilanadigan detallarni oksidlanishdan va uglerodsizlashdan saklash
uchun mufelь yoki elektr pechlarining kameralarida
neytralь atmosfera hosil
qilinadi. Bunday pechlar himoya
atmosferali pechlar deyiladi.
Sovitish tezligi
Austenitni martensitga aylantirish uchun po‘latni tez sovitish kerak. Bir xil
tezlikda sovitish yaramaydi. 650
o
S gacha sekinroq sovitish kerak, chunki bu fazada
austenit barqarorligi past va u osongina perlitga aylanishi mumkin. Lekin, juda
sekin sovitilsa austenitdan ferrit ajraladi. 650-400
o
S oralig‘ida tez sovitiladi: bunda
austenit o‘zgarishga ulgurmaydi. 400
o
S dan pastda sekinrok sovitsa bo‘ladi: bunda
austenit birmuncha barqaror. Ayniqsa, 300
o
S dan pastda sekinrok sovitish
maqsadga muvofik, chunki tez sovitilsa struktura
kuchlanishlarga termik
kuchlanishlar ham qo‘shilishi mumkin.
Suv 650-550
o
S orasida tez sovitib qolmay, 300-200
o
S da ham tez sovitadi: bu
uning kamchiligidir. Moyning sovitish tezligi 650-550
o
S da suvnikiga qaraganda 4
barovar, 300-200
o
S da 10 barovar kichik.
Po‘latlarni toblash xossalari
Toblashdan maqsad eng yuqori qattiqlikni olish, ya’ni martensit strukturasini
olish. Bunda keyingi bo‘shatish bilan
qattiqlik biroz pasaytirilib, po‘lat plastikligi
oshiriladi.
Qizdirish haroratiga qarab to‘la va to‘la emas bo‘ladi. to‘la toblashda po‘lat bir
fazali austenit holatiga o‘tkaziladi; ya’ni kritik harorat A
s3
dan yuqorida qizdiriladi
(
yoki A
sm
dan yuqorida
). To‘la emas toblashda kritik haroratlar A
s1
va A
s3
(A
sm
)
oralig‘ida qizdiriladi. (rasm ).
Rasm 4 Evtektoidgacha va evtektoiddan keyingi po‘latlarni optimal toblash
harorati (a) va yuqori legirlangan lideburitli po‘latlarni optimal toblash harorati (b)
Evtektoidgacha bo‘lgan po‘lat, odatda to‘la toblanadi: A
s3
+(30...50°S) da
qizdiriladi. bunda mayda donali austenit va o‘z
navbatida mayda donali
(sovitilgandan so‘ng) mayda kristalli martensit olinadi.
Evtektoiddan keyingi po‘latlar to‘la emas toblanadi. Uglerodli va kam
legirlangan po‘latlar uchun optimal qizdirish harorati - A
s1
+(30..50°S). Yuqori
legirlangan asbobsozlik po‘latlarini (R18; R9K5)
issiqbardoshligini oshirish
maqsadida juda yuqori haroratgacha qizdiriladi. Bunda barcha ikkilamchi karbidlar
parchalanadi; austenit ugleroddan tashqari, karbidlar tarkibidagi legirlovchi
elementlar bilan ham to‘yinadi. Natijada yuqori legirlangan, ya’ni
issiqbardosh
martensit hosil bo‘ladi.
Agar yuqori legirlangan asbobsozlik po‘lati asosan ishqalanib yeyilishga turg‘un
bo‘lishi lozim bo‘lsa, po‘lat pastroq– 900-1000°S da qizdiriladi.
Martensit strukturasini olish uchun austenitni aylanish haroratigacha o‘ta sovitish
kerak, demak sovitish tezligi kritik sovitish tezligidan (Vkr) katta bo‘lishi lozim.
Uglerodli po‘latlar uchun kritik sovitish tezligi Vkr = 400-1400°l ga teng. Bunday
po‘latlarni austenitini martensitga aylantirish haroratigacha o‘ta sovitish juda tez
birdaniga – shiddatli sovitish lozim. Bunga erishish uchun toblangan po‘latni
sovuq suvga yoki har xil tuzlarning (NaCl, NaOH) suvdagi eritmasiga cho‘ktirish
kerak. Quyida har xil toblovchi muhitlarning sovitish qobiliyati berilgan.
Natriy ishqori eritmasida sovitilsa, toblangandan so‘ng po‘latning zanglashligi
bo‘lmaydi.
Sovitish davrida po‘lat sirtida bug‘ (par) plenkasi hosil bo‘lishi kerak emas, chunki
u sovitish muhitini issiq almashishiga to‘sqinlik qiladi.
Eng yaxshi davr bu sovutuvchi muhitni ko‘pirib qaynash davridir.
Buni harorat
intervali qancha katta bo‘lsa, sovituvchi muhit shuncha shiddat bilan sovitadi.
Toblash texnologiyasiga rioya qilinmaganda, ichki kuchlanish paydo bo‘lib detalni
qiyshayishga (tob tashlashga) va darz ketishga olib kelishi mumkin. Ichki
kuchlanishlarni asosiy manbai austenitni martensitga aylanishida hajmning
kattalashishidir.
