Qazboşalma cihazlarının tipləri və onların fərqli xüsusiyyətləri




Download 197 Kb.
bet9/9
Sana24.03.2017
Hajmi197 Kb.
#1319
1   2   3   4   5   6   7   8   9
8.4.1. Qazboşalma cihazlarının tipləri və onların fərqli xüsusiyyətləri
Ən sadə qazboşalma cihazı iki elektrodlu cihaz olub anomal zəif közərməli rejimdə işləyən neon lampasıdır. Neon lampaları gərginliyin, elektromaqnit sahəsinin olmasının indikasiyası üçün nəzərdə tutulub. Aşağı tezlikli dəyişən gərginlikdə anod və katod növbə ilə öz funksiyalarını dəyişirlər. Yüksək tezlikli gərginlikdə neon lampada yüksəktezlikli boşalma yaranır. Bu boşalmanın fərqli xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, xarici ionlaşdırma hesabına yaranmış elektronlar potensialın işarəsinin tez-tez dəyişməsində rəqsi hərəkətlər yerinə yetirərək qazı ionlaşdırır, hansı ki bu hesaba işıqlanmağa başlayır. Az hərəkətli ionlar öz hərəkət istiqamətini dəyişə bilmirlər və həcmi müsbət yük əmələ gətirirlər. Bu halda elektrodların səthindən emissiya olmur.

Digər sadə qaz boşalma cihazı közərdilən katoda malik və içərisi arqon qazı və ya civə buxarı ilə doldurulmuş ikielektrodlu lampa – qazotrondur. Cihazda qazın təzyiqi 10-1  10-2 Pa intervalında olur. Qazotronun iş prinsipi aşağıdakı kimidir: termoelektron emissiyası nəticəsində katoddan çıxan elektronlar anodun müsbət potensialında anoda doğru hərəkət edərək katod –anod aralığında qaz atomlarını ionlaşdırır və plazma əmələ gətirir.

Közərdilmiş katod olan halda yaranan bu boşalma qövs boşalmasıdır. Plazmada sərbəst elektronların və müsbət ionların konsentrasiyaları bərabər olduğundan (plazma bütövlükdə elektrik cəhətdən kvazineytral mühitdir) fəza yükləri yaranmır, anod gərginliyinin kiçik qiymətlərində belə lampadan kifayət qədər böyük cərəyanlar keçə bilir. Qazotronların vakuum diodlarından üstünlüyü də elə bundan ibarətdir. Vakuum diodu kimi qazotron da birtərəfli keçiriciliyə malikdir və nisbətən böyük amplitudalı dəyişən cərəyanları düzləndirmək ucun tətbiq olunur.

Qazla doldurulmuş uc elektrodlu lampa tiratron adlanır və triod lampasına oxşar olaraq közərdilən katoda, tora və anoda malikdir. Tiratronda torun anod cərəyanını idarə etmək xassəsi qeyri - müstəqil boşalma oblastındadır. Tor potensialı vasitəsilə boşalmanın alışma gərginliyini idarə etmək mümkün olur. Katoda nəzərən torun mənfi potensialı artdıqca qazın ionlaşmasının başlanması ucun də böyük anod potensialı tələb olunur. Müstəqil boşalmanın başlandığı andan tor oz idarəedici xassəsini itirir, yəni tor potensialının dəyişməsi praktiki olaraq anod cərəyanına təsir etmir. Bu onunla əlaqədardır ki, yaranmış plazmanın müsbət yüklü ionları mənfi potensiala malik torun təsirini ekranlayır. Belə olduqda anod cərəyanı yalnız anod gərginliyi ilə təyin olunur. Tiratronda boşalma baş verən anod gərginliyinin qiymətini torun potensialını dəyişməklə idarə etmək olur.

Praktikada soyuq katodlu alovsuz qazboşalma tiratronlarından da istifadə edilir ki, bu ion cihazlarında bir və ya bir necə idarəedici tor vasitəsilə boşalmanın başlan-ma anı idarə edilir. Cihazın balonu 102 Pa və çox təzyiqə malik neon və arqon qazla-rının qarışığı ilə doldurulur.

Tiratronlar alovsuz boşalmanın başlanma anının idarə olunması üsuluna görə iki qrupa ayrılır: cərəyanla idarə olunan tiratronlar və elektrostatik sahə ilə idarə olunan tiratronlar.

Soyuq katodlu ion cihazlarının bir qrupunu da siqnal lampaları təşkil edir. Bu cihazlar iki elektroddan ibarət olub, elektrik siqnallarının görünən işıqla müşahidə olunmasına imkan verir. Cihazlarda əsasən qırmızı işıqlanma verən neon qazından, bəzən də narıncı – qırmızı işıq verən az miqdarda arqon daxil edilmiş neon – helium qarışığından istifadə edilir. ona görə də bu cihazları çox vaxt neon lampaları adlandırırlar. Siqnal lampaları kiçik tezlikli relaksasiya rəqslərinin generasiya edilməsində, vaxt relelərində, elektrik siqnallarının işıqla müşahidə olunmasında və s. sahələrdə istifadə edilir.

Siqnal lampalarının xüsusi bir qrupu rəqəm indikatorlarıdır. Elektrik siqnal-larının vizual rəqəmli indikasiyası üçün közərməli boşalmalı nişan (işarə) indikator-ları tətbiq olunur. Bu indikatorlar rəqəmlər, yaxud başqa növ işarələr şəklində əyilmiş məftildən hazırlanmış və biri-birinin arxasında yerləşmiş katodlara malikdir. Cihazın anodu məftilli tordan hazırlanmışdır. Anod və katodlardan biri arasında gərginlik verildikdə, həmin katodun yaxınlığında qazın işıqlanması baş verir və işıqlanan işarə görünür. Xarici çevirici qurğu vasitəsilə boşalmanı başqa elektrodlar arasında yaratmaqla, müxtəlif rəqəmlər və ya işarələr almaq olur. Belə cihazlar elektrik və digər fiziki kəmiyyətlərin rəqəm şəklində vizual müşahidə olunmasına imkan yaradır.

Onluq say sistemində göstərişin eyni vaxtda indikasiyası ilə impulsların sayılması üçün nəzərdə tutulmuş indikasiya cihazları dekatronlar adlanırlar. Bu cihazlar silindrik anod və onun ətrafında halqa şəklində yerləşdirilmiş çubuqlardan – katodlardan ibarətdir. Katodlara növbə ilə mənfi gərginlik impulsları verildikdə közərməli boşalma bir katoddan o birinə keçir. Bu halda balonun qübbəsindən (kümbəzindən) işıqlanan nöqtənin çevrə boyunca yerdəyişməsi müşahidə olunur. Hər onuncu impulsdan sonra idarəetmə sxemi növbəti dekatronun idarəetmə sxeminə impuls verir, hansı ki, öz növbəsində on impulsdan sonra növbəti dekatrona işə salma impulsu verir. Belə ki, birinci dekatron vahidləri, ikincisi onluqları və s. sayır.

Mürəkkəb təsvirlərin alınması üçün qaz boşalma panelləri (QBP) işlənib hazırlanmışdır. Bu cihazlar müxtəlif konstruktiv növlərə malikdir. Lakin onların əksəriyyəti üçün ümumi konstruktiv əlamət iki ortoqonal şəffaf tilli elektrodlar (katod və anod) sisteminin olmasıdır. Bu elektrodlar biri-birindən addımı tilli elektrodların addımına bərabər olan deşiklər sistemi ilə olan dielektrik maska ilə ayrılmış şüşə lövhələrdə yerləşdirilmişdir. Öz quruluşuna görə QBP biri-birindən asılı olmadan işləyən çoxlu sayda iki elektrodlu qazboşalma cihazlarının toplusudur. Hər hansı tilli katod və tilli anod cütünə gərginlik verdikdə dielektrik maskada deşikdən işıqlanan nöqtə şəklində közərməli boşalma yaranır. Bir neçə katod və anodlara müəyyən qanun üzrə gərginlik verməklə nöqtəli açılış yolu ilə istənilən fiquru canlandırmaq olar. QBP həm də çoxrəngli təsvirlər də verə bilər. Yaxınlığında əsas rəngləri (göy, yaşıl, qırmızı) verən lüminofor örtüklü özəklər yerləşdirməklə rəngli təsviri almaq olar (rəngli kineskoplarda olduğu kimi).

Rabitə xətlərinin, çıxış transformatorlarının dolaqlarının və elktrik dövrələrinin digər elementlərini həddindən artıq gərginliklərdən qorumaq üçün boşaldıcılar tətbiq olunur. Boşaldıcıların işi elektrodlar arasında közərmə və qövs boşalması yaranması hesabına cihazın keçiriciliyinin kəskin artmasına əsaslanmışdır. Yüklənmələri götürdükdən sonra boşaldıcılar ilkin yüksək müqavimətini bərpa edirlər.

Ötürücünün güclü impuls şüalandırdığı zaman radiolokasiya stansiyalarının qəbuledicilərinin girişini yüklənmələrdən qorumaq üçün İYT rezonans boşaldıcıları tətbiq olunur.

Qövs boşalma cihazları arasında uzun müddət yüksək gərginliklərin və cərə-yanların düzləndirilməsi üçün istifadə olunmuş qazboşalma cihazları qazatron və tira-tronlardır. Qazatron təsirsiz qazla və ya civə ilə doldurulmuş termoelektrodlu güclü dioddur. Vakuum diodlarından fərqli olaraq qazatronda katod yaxınlığında mənfi həcmi yük yoxdur. Ona görə də qazatronlarda böyük olmayan anod gərginliklərində böyük cərəyanlar almaq olar. Tiratronlar qazatronlardan onunla fərqlənir ki, bu cihazlarda alışma gərginliyini idarə etməyə imkan verən tor var. Bütün bunlarla yanaşı qeyd etmək lazımdır ki, qazatronlar və tiratronlar, onların analoqları olan elektrovakuum diodları praktiki olaraq tamamilə daha etibarlı, xidmət müddəti çox olan və istismarda əlverişli olan yarımkeçirici diodlar tərəfindən sıxışdırılıb çıxarılıb.







Download 197 Kb.
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Download 197 Kb.

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Qazboşalma cihazlarının tipləri və onların fərqli xüsusiyyətləri

Download 197 Kb.