8-MA’RUZA.
LOKAT VA SHAHAR TARMOQLAR ULARNING
QURILISH USULLARI.
Lokaltarmoqlar (Local
Area Networks, LAN) – kattabo’lmaganhududda,
odatda 1-2 kmradiusatrofida, joylashgan kompyuterlar birlashmasidir. Umumiy
olganda local tarmoq bir tashkilotga tegishli bo’lgan kommunikatsiya tizimidir.
Hisoblashtexnikasifoydalanuvchilariningehtiyojlariortibbordi.Ularni endi o’z
kompyuterlarida boshqalardan uzilgan holda ishlash qoniqtirmay qoldi, ular
boshqa bo’limdagi foydalanuvchilar bilan avtomat rejimda kompyuter
ma’lumotlarini almashishni istashardi.Shunday qilib tashkilotning ichki lokal
tarmoqlari
vujudga
keldi.
Avvaligakompyuterlarbir-
biribilanstandartbo’lmagandasturiy-apparat vositalari yordamida ulangan.
Aloqa
liniyasida o’z ma’lumotni taqdim etish usuli o’ziga xos kabeldan foydalaniluvchi
turli xildagi ulash qurilmalari faqatgina qaysi modeldagi kompyuterlar uchun
ishlab chiqarilgan bo’lsa, shu turdagi kompyuterlarni ulashi mumkin bo’lgan,
masalan PDP-11 mini-kompyuterini IBM 360 meynfreymi bilan yoki
"NAIRI"kompyuterlarini"DNEPR"kompyuterlari bilan. 80-yillar o’rtalarida lokal
tarmoqlardagi holat keskin o’zgara boshladi.Kompyuterlarni tarmoqqa
birlashtirishning standart texnologiyalari
tasdiqlandi - Ethernet, Arcnet, Token
Ring,
Token
Bus,
biroz
keyinroq
esa
-
FDDI.Ularningpaydobo’lishigashaxsiykompyuterlarningyaratilishikattaturtkibo’ldi
.ShKlokaltarmoqlardanafaqatmijozkompyuterlarsifatida,
balki
ma’lumotlarni
saqlash va qayta ishlash markazlari, ya’ni tarmoq serverlari sifatda avvalgi mini-
kompyuterlar
va
meynfreymlarni
siqib
chiqara
boshladi.
90-
yillaroxiridaklassikEthernet 10 Mbit/s, FastEthernet 100 Mbit/sva Gigabit Ethernet
1000
Mbit/snio’zichigaolgan
Ethernetoilasilokaltexnologiyalarininglideri
ekaniyaqqolnamoyonbo’ldi. Ma’lumotlar jo‘natish usullaridagi yaqinlashuv,
optik-tola aloqa liniyalari bo‘yicha ma’lumot jo‘natishning raqamli platformasida
o‘tkaziladi. Raqamli
kanallarning yuqori sifati, global kompyuter tarmoqlari
protokollariga bo‘lgan talablarni o‘zgartirdi. Global tarmoqlarning frame relay va
ATM kabi yangi texnologiyalari paydo bo‘ldi. Bu tarmoqlarda bitlarning
yedirilishi shunchalik kamligi uchraydiki, hatto xato paketni yo‘qotish va uni
yo‘qotish bilan bog‘liq barcha muammolarni esa, frame relay va ATM tarmoqlari
tarkibiga bevosita kirmaydigan yuqori darajadagi dasturiy ta’minotga qayta
topshirish samaraliroqligi tahmin qilinyapti. Lokal
va global tarmoqlarning
yaqinlashuviga, IP protokolining ustuvorligi katta hissa qo‘shdi. Bu protokol
bugungi kunda lokal va global tarmoqlar texnologiyalaridan ustun bo’lib Ethernet,
Token Ring, ATM, frame relay- turli quyi tarmoqlardan bitta tarkibiy tarmoq
yaratish uchun ishlatilib kelinmoqda.
Tezkor raqamli kanallar asosida ishlaydigan 90-yillar kompyuter global
tarmoqlari, o‘z xizmat to‘plamlarini kengaytirdi va bu borada lokal tarmoqlarga
yetib oldilar. Multimediya nomini olgan barcha ma’lumotlar – surat, videofilm,
ovoz va boshqalar kabi real vaqtda foydalanuvchiga katta hajmdagi ma’lumotlarni
yetkazib berish bilan bog‘liq ishlarni bajaruvchi
xizmatlarni yaratish imkoni
`Ìi`ÊÜÌ
ÊÌ
iÊ`iÊÛiÀÃÊvÊ
vÝÊ*ÀÊ* Ê `ÌÀÊ
/ÊÀiÛiÊÌ
ÃÊÌVi]ÊÛÃÌ\Ê
ÜÜÜ°Vi°VÉÕV°
Ì
tug‘ildi. Yaqqol misol- bu asosan Internetga ma’lumotlarni jo‘natuvchi bo‘lib
qolgan World Wide Web gipertekst ma’lumot xizmatidir.
Lokal va global tarmoqlar yaqinlashuvi ko‘rinishlaridan biri, lokal va global
tarmoqlar orasidagi oraliq holatni egallovchi katta shahar masshtabidagi
tarmoqlarning paydo bo‘lishi hisoblanadi. Shahar tarmoqlari yoki megapolislar
tarmog‘i (Metropolitan Area NetWorks, MAN) yirik shahar hududiga xizmat
ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan. MAN
turidagi zamonaviy tarmoqlar, o‘z
mijozlariga har xil turdagi kommunikatsiya vositalari, shu jumladan ofis ATSlarini
birlashtirish imkonini beruvchi xizmatlar xilma xilligi bilan ajralib turadi.
Локал компьютер тармоғи – LocalAreaNetwork (LAN) – бу бир бино ѐки
бошқа бир чегараланган территорияда жойлашган коммуникацион тизим
бўлиб, уларга уланган компьютерлардан қисқа вақтда фойдаланишни тақдим
этувчи бир ѐки бир неча юқори тезликли рақамли алоқа каналларини қўллаб
қувватлайди. LAN қуйидаги характеристикаларга эга:
умумий масофаси 1-
2км;
маълумотларни узатиш тезлиги 1 Мбит/с дан бир неча Гбит/с гача;
янги компьютерларни улашнинг соддалиги ва эскиларини тармоқ ишини
бузмасдан ўчириш;
барча ишчи станцияларни коллектив уланиш укуналари
(сервер, принтер) га уланишининг тенглиги; LAN IEEE стандартизациялаш
комитети томонидан LAN стандартининг лойиҳаси ишлаб чиқилган бўлиб,
802 стандарти деб ном олган. 802 стандартининг LAN модели асосий
тавсиялардан таркиб топган, уларга конкрет LAN ларни қуришда асосланиш
тавсия этилади. OSI модели ва IEEE 802 –
LAN моделларининг асосий
фарқланиши 9.1-расмда келтирилган.
9.1-расм. OSI модели ва IEEE 802 – LAN моделининг асосий фарқлари.
Локал тармоққаҳар бир компьютер, махсус платага эга бўлиши керак
(тармоқ адаптери). Компьютерлар ўзаро (тармоқ адаптери) кабел ѐки
радиоканал ѐрдамида уланади, улар LAN маълумотлар узатишнинг физик
муҳити дейилади. Физик муҳит – тармоқнинг энг қуйи сатҳи. LAN да
маълумотлар узатишнинг физик муҳити сифатида коаксиал кабел, мис
жуфтлик, ТОАЛ, инфрқизил ва радиоканаллар ишлатилиши мумкин. Узатиш
муҳитининг 63 характеристикалари тармоқ
узунлигига таъсир этади
(компьютерлар бир биридан қандай масофада жойлашиши мумкин) ва локал
тармоқда маълумотлар узатиш тезлиги (9.1-жадвал).
9.1-жадвал. Локал тармоқда тармоқ узунлиги ва маълумотларни узатиш
тезлигининг узатиш муҳитига боғлиқлиги
Тармоқ адаптери – махсус плата бўлиб, уона (материн) плата
слотларидан бирига тизимли блок ичига ўрнатилади. Асосий вазифаси - OSI
модели IEEE 802 – LAN модели 7.1-расм. OSI модели ва IEEE 802 – LAN
моделининг асосий фарқлари. 7.1-жадвал. Локал тармоқда тармоқ узунлиги
ва маълумотларни узатиш тезлигининг узатиш муҳитига боғлиқлиги
Компьютерли алоқа канали Масофа Тезлик Экранлаштирилмаган мис
жуфтлик 90 м гача 10 – 155 Мбит/с Экранлаштирилган мис жуфтлик 300 м
гача 16 Мбит/с Коаксиал кабел 2 км гача 2 – 44 Мбит/с Оптик толали кабел
10 км гача 10 Гбит/с гача Тармоқда ахборотларни узатиш ва қабул қилиш.
Компьютерларни физик муҳитга улайдиган ускуна тури, алоқа линияси АЛ,
LAN топологияси ва сигналларни узатиш принципи билан аниқланади.
Топология – бу тармоқда компьютерларни улаш усули. Энг кенг тарқалган
усуллари – шина, юлдуз, халқа (9.2-расм).
9.2-расм. Энг кенг тарқалган LAN топологиялари.
Муҳитга уланишни бошқариш маълумоларни узатиш усулига боғлиқ ва
турли турларга бўлинади:
кўп марталаб уланиш (рақобат режимида алоқа
каналига уланиш)
маркер узатишли уланиш (маълумотларни узатишга
ҳуқуқ берувчи пакет)
сўровли тармоқ (сеть с опросом)
сегментлаштирилган узатишли тармоқ
узатиш вақтини заҳиралашли
тармоқ Кўп марталаб
уланиш ва маркер узатишли шина, юлдуз, халқа
топологияли LAN энг кенг тарқалган. Канал сатҳи 2 сатҳчага бўлинган (99.3-
расм):
логик канал орқали бошқариш LLC (LogicalLinkControl) – тармоқ
топологиясига ва 802.2 стандарти – уланиш усулига боғлиқ эмас,
МАС
муҳитига уланишни бошқариш
