1
8-MA’RUZA: XORIJ TA'LIM TAJRIBASIDA DIFFERENSIAL,
INTEGRATIV VA MASOFAVIY TA'LIM MASALALARI
Reja:
1. Ta’lim-tarbiya differensiyasi muammosi.
2. Integrativ yondashuv tusunchasi.
3.Rivojlangan davlatlar tajribasida masofaviy ta’lim masalalari.
Differensial ta'lim. Rivojlangan mamlakatlarda ommaviy o‘rta maktablarning
yaratilishi ta'lim-tarbiya differensiyasi muammosini yanada keskinlashtirdi.
Bunday
holat umumiy ta'lim diversifikatsiyasining sifat darajasi boshqacha tizim zaruratini
keltirib chiqardi. O‘quvchilarning iqtidori, qiziqishi, o‘zlashtirishiga ko‘ra differensial
tayyorgarlikni kuchaytirish va murakkablashtirish - zamonaviy maktabning global
yo‘nalishiga aylandi. Differensiyaning asosiy shakllari - o‘quv muassasalarini turli
tiplarga bo‘lish, bir maktab
ichida potok va profillarga, sinfda guruhlarga ajratish
nazarda tutiladi. Differensial ta'lim muammosi bir xil hal bo‘lmaydi va qarama-
qarshiliklarga ega. Ijtimoiy tomondan differensiya ijtimoiy tanlov usuliga aylanadi.
Pulli ta'lim va imtihonlar tizimi bunda tanlov vositasi bo‘lib hisoblanadi. Odatda
tabaqalanish (differensiya) boshlang‘ich maktabni bitirgandan keyin boshlanadi. U
turli tipdagi ta'lim muassasalarida amalga oshiriladi. Masalan: Angliyada grammatik
va
zamonaviy maktablarda, Germaniyada real bilim yurti, gimnaziya va asosiy
maktablarda, Fransiyada texnologik, kasbiy va umumta'lim
litseylarda, Rossiyada
oddiy o‘rta maktab, litsey, kollej, gimnaziyada va b. Bu o‘quv muassasalarida
differensiyaning asosiy o‘ziga xos belgisi dasturlardir. Bir o‘quv muassasasi doirasida
differensiya keng yoyilgan. Masalan, AQSh va Yaponiya katta o‘rta maktablarida 2
tipdagi umumta'lim va maxsus dasturlar mavjud. Ular turli qirralarda o‘quvchilarning
turli guruhlarini o‘rganishadi. Germaniyada gimnaziya ta'limning 6 profilini taklif
etadi, asosiy maktab esa differensiyani KKAM tizimi asosida amalga oshiradi. Unga
ko‘ra ta'lim dasturning quyidagi variantlariga ko‘ra tashkil qilinadi: kasbiy kurs(K),
kengaytirilgan kurs (K), asosiy kurs (A), moslashtirilgan kurs (M). To‘liqsiz o‘rta
2
maktab differensiya vositasi hisoblanadi. 1930
yil AQShda, 1950 yil Yaponiyada,
1970-1980 yillar G‘arbiy yevropada, 1990 yil Rossiyada differensial ta'lim amalga
oshiriladigan o‘quv muassasalari paydo bo‘la boshladi.
Bu yerda gap AQSh va
Yaponiyadagi kichik o‘rta maktab, Buyuk Britaniyadagi birlashgan maktab,
Germaniyadagi yagona kollej, Rossiyadagi 6 yillik o‘rta ta'lim maktabi haqida
ketyapti. Bu kabi ta'lim muassasalarida 11-12 yoshdan 15-16 yoshgacha bo‘lgan
o‘quvchilar o‘qitiladi. Bu o‘quv muassasalarda tabaqalanishning pedagogik asoratlari
ijobiy. Tabiiy maqsadga yo‘naltirilgan
xarakterga ega, turli guruh o‘quvchilari
imkoniyatlari hisobga olinadi. Umumiy dastur o‘quvchilarning tayyorgarlik darajasini
oshirishga mo‘ljallangan. Masalan, Fransiyadagi ilk yagona kollejlarda yaxshi
o‘zlashtiruvchilar foizi shu yoshdagi parallel ta'lim muassasalarida yaxshi
o‘zlashtiruvchilar sonidan yuqori chiqdi. AQSh va Yaponiya kichik o‘rta maktablarida
to‘liqsiz o‘rta ta'lim beriladi. Mazkur dastur qator afzalliklarga ega. Tanlov fanlar
ta'limni davom ettirish yoki mehnat faoliyatini boshlashni nazarda tutadi.
1950 yil oxirida DJ.Konant boshchiligidagi pedagoglar
guruhi umumqamrab
oluvchi maktab modelini taklif etdi. Bu model bo‘yicha umumta'lim o‘quv
muassasasida ijtimoiy daraja, qobiliyat, qiziqishidan qat'iy nazar barcha bolalar
o‘qishadi, lekin turli-tuman ta'lim dasturlari amalga oshiriladi.
Konant tavsiyalari
AQShdagi kichik o‘rta maktablarda differensial ta'limni joriy qilishda foydalanildi.
