179
4. Integratsiyalashgan axborot muhiti nima?
5. Integrallashgan ma’lumotlar qanday tashkil qilinadi?
6. Iqtisodiy komplekslarda qanday integrallashgan tizimlarni bilasiz?
3.2. «BILLING» integratsiyalashgan tizimning ishlash texnologiyasi
Bozor iqtisodyoti sharoitida axborot muxim omillardan biri hisoblanadi. Axborot
yordamida jamiyat a’zolari, uning tarkibiy bo‘linmalari faoliyati boshqariladi,
kelgusi rejalar belgilanadi, ularning bajarilishi nazorat va tahlil qilinadi.
Axborotsiz jamiyat a’zolarining ma’naviy, ma’rifiy, madaniy va boshqa talablari
qoniqtirilmay qoladi. Shu bois ham axborotlarga ehtiyojini qondirish har qanday
kishilik jamiyatining ustuvor maqsadlaridan biri hisoblanadi.
Ushbu ustuvor
maqsadga erishish har qanday kishilik jamiyatida aloqa va axborotlashtirish
xizmatlari sohasini doimiy rivojlantirishni ob’ektiv zarurat qilib qo‘yadi. Ushbu
sohani rivojlantirish har qanday mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy ravnaqini
ta’minlashning o‘ta muhim omillaridan biri hisoblanadi.
Mamlakatimizda kompyuter va axborot texnologiyalari, telekommunikatsiya
va ma’lumot uzatish tarmoqlarini, internet xizmatlarini
rivojlantirish va zamo-
naviylashtirish, ularni jahon standartlari darajasiga yetkazish maqsadida keng
ko‘lamli islohotlar bosqichma-bosqich amalga oshirila boshlandi, jumladan,
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 30-iyundagi
«O‘zbektelekom» aksiyadorlik kompaniyasi (AK) faoliyatini tashkil etish
masalalari to‘g‘risida»gi 253-sonli qaroriga muvofiq «O‘zbektelekom»
aksiyadorlik jamiyati tashkil etildi va uning vazifalari belgilab berildi.
Shuningdek, mobil aloqa bozorida milliy kompaniyalarning
keng ishtiroki
uchun zarur sharoitlarni yaratish hamda mamlakatning ko‘chma mobil aloqa
tarmoqlarini yanada rivojlantirish, axborot xavfsizligini ta’minlash maqsadida
O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining 2014-yil 12-fevraldagi «Mobil
aloqa milliy operatori faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ-
180
2126-sonli Qarori qabul qilindi. Mazkur me’yoriy hujjatlarning ijrosini ta’minlash
maqsadida, zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan samarali
foydalangan holda «O‘zbektelekom» AK filiallari
uchun korporativ dasturiy
ta’minot (ya’ni «TBilling» tizimi) ishlab chiqildi.
«O‘zbektelekom» AK «Billing Telekom» filialida faoliyat ko‘rsatayotgan
«TBilling» — telefoniya xizmatlari yagona billing tizimining asosiy maqsadi
zamonaviy ishonchli va xavfsiz ma’lumotlar axborot bazasini yaratish,
axborot
resurslari va xizmatlari bozorini rivojlantirish, kompaniya bo‘lin malarida axborot
almashishning elektron shakliga bosqichma-bosqich o‘tishni ta’minlash, xizmat
ko‘rsatishning yagona korporativ tizimini yuritish, aholiga ko‘rsatilayotgan
telefoniya xizmatlari uchun to‘lovlarni real vaqtlarda ko‘rish, abonentlarga to‘lov
uchun hisob-varaqalarini chiqarishdan iborat.
Billing tizimining funksional vazifalari asosan 3 turga bo‘linadi:
1) Hisob-kitob jarayonida bajariladigan vazifalar.
2) Axborot xizmatlari.
3) Moliyaviy xizmat ko‘rsatish.
Hisob-kitob jarayonida bajariladigan vazifalarga — xizmatlarni aniqlash —
qo‘ng‘iroqlar haqida batafsil ma’lumot olish, kommutatsion uskuna orqali olingan
trafikdan foydalanish to‘g‘risidagi ma’lumotlarga ishlov berish, iste’molni
baholash — iste’mol haqidagi hisob-kitob xususiyatlarini aniqlash,
abonentlar
uchun to‘lovlarni shakllantirish, tuzatishlar, to‘lov varaqalarini taqdim etish,
yetkazib berish yoki abonentlarni to‘lov varaqalari bilan tanishtirishni ta’minlash,
abonentlarning shaxsiy hisob-raqamlarini boshqarish kabi vazifalar kiradi.
Axborot xizmatlari esa — abonentlar haqidagi operativ ma’lumotlarni
qo‘llab-quvvatlash, shaxsiy hisob-kitob haqidagi ma’lumotlarni abonentlarga
taqdim etish,
abonentlarga xabar berish, abonentlar holati va xizmatlarini
boshqarishdan iboratdir. Moliyaviy xizmat ko‘rsatish — bu to‘lovlarni qayta
ishlash, abonentlarning debitorlik qarzlarini undirish va jarayonlarni boshqarishdan
iborat. «TBilling» telefoniya yagona billing tizimining asosiy funksiyalariga
quyidagilar kiradi:
181
«O‘zbektelekom» AK filiallari va korxonalari abonentlarining yagona
ma’lumotlar bazasini yuritish;
Yagona me’yoriy-ma’lumotlar bazasini yuritish;
Kommutatsiya qurilmalari orqali ko‘rsatilayotgan
barcha xizmatlar
bo‘yicha boshlang‘ich ma’lumotlarni tezkor qayta ishlash, ya’ni mahalliy,
shaharlararo va xalqaro telefon aloqasi bo‘yicha abonentlarning talablariga binoan
so‘ralgan hisob-kitob davri uchun to‘lov varaqalarini shakllantirish va ularni
abonentlarga taqdim etish;
Markazlashtirilgan holda abonentlarga barcha xizmatlar (abonent
to‘lovi, davriy to‘lov, mahalliy, shaharlararo va xalqaro telefon so‘zlashuvlari,
axborot-ma’lumotnomalarini va qo‘shimcha xizmatlarni taqdim etish) bo‘yicha
to‘lov hujjatlarini shakllantirish va taqdim etish;
Barcha hisob va to‘lovlar bo‘yicha abonentlarga ma’lumot berish;
Tahliliy, statistik va moliyaviy hisobotlarni
tezkor shakllantirish
hamda filial va korxonalarga yetkazish;
Ma’lumotlardan ruxsatsiz foydalanishning oldini olish, ma’lumotlar
bazasini himoyalashning yuqori darajali uslublaridan foydalanish;
«O‘zbektelekom» AK tarmog‘iga kirish imkoniyati bo‘lgan
respublikamizning
istalgan
hududidagi
telekomunikatsiya
xizmatlaridan
foydalanuvchilarga xizmat ko‘rsatish.
«TBilling» tizimidan foydalanish uchun quyidagi URL-manziliga murojaat
qilinadi:
http://uzonline.uzbilling.uz:88/billing
