6
Oqo’lyar linzalardan iborat bo’lib, tubusning
yuqori tomoniga kiygizib
qo’yiladi. Uning katta qilib ko’rsatish darajasi ustiga yozib ko’yilgan bo’ladi.
Raqam qancha katta bo’lsa, oqo’lyarning ko’rsatish imkoniyati ham shuncha
oshadi. Lekin oqo’lyarning kattaligi ortishi bilan ob’ektning ravshanligi
xiralashadi. Shuning uchun har doim katta oqo’lyardan
foydalanish tegishli natija
beravermaydi. Tekshirilayotgan ob’ektning necha marta kattalashtirilganligini
bilish uchun ob’ektivdagi raqamni oqo’lyardagi raqamga ko’paytirish kerak.
Mikroskopning mexanik qismi shtativ,
buyum stolchasi, makrometrik
(kremalera), mikrometrik vintlar va revolverdan iborat. Shtativning pastki qismi
taqasimon bo’lib, u mikorskopning stol ustida turishiga yordam beradi. Shtativning
yuqori qismi mikroskop dastasi deyiladi. O’ng qo’l
bilan ushlashga
moslashtirilgan. Shtativga buyum stolchasi biriktirilgan. Bu stolchaning markazida
teshikchasi bo’lib, u ko’zgu orqali tushadigan yorug’likni ob’ektivga o’tkazadi.
Buyum stolchasining ustida buyum oynasini qisib turadigan ikkita qisqich-
klemmalar bor. Ikkala yon tomonida esa ikkita vinti bo’lib, bular yordamida
stolchani ob’ekt bilan birgalikda o’ng
yoki chap tomonga, oldinga va orqaga
siljitish mumkin.
Tubusni yuqoriga yoki pastga harakatlantirish uchun makrometrik vintlardan
foydalaniladi. Makrometrik vint yoki kremalera fokus oralig’ini taxminan topishga
va buyumning aksini ko’rishga imkon beradi. Mikrometrik vint esa tubusni asta
sekin
harakatlantirib, fokusni oraligini aniqrok topish hamda tekshirilayotgan
ob’ektning yuzasini va ichki qismlarini ko’rish maqsadida ishlatiladi. Buyum
stolchasining ostida mikroskopning
yoritgich qismlari, ya’ni kuzgu, qondensor va
diafragmalar joylashgan.
Ko’zgu ikki tomanlama, bir tomoni tekis, ikkinchisi botiq bo’lib, yorug’liki
to’plab beradi. Kuzgu shtativning pastki qismiga harakatchan qilib o’rnatilganligi
uchun uni yorug’lik manbaiga qarab aylantirish mumkin.
Kondensor ikkita
linzadan iborat bo’lib, ular umumiy gardishga birlashgan. Kondensor ko’zgudan
tushayotgan nurni yig’ib markazlashtirib o’tkazadi. Maxsus vint yordamida
kondensorni yuqoriga ko’tarib va pastga tushirib yorug’likni oydinlashtirish yoki
7
xiralashtirish mumkin. Kondensorning ostida joylashgan
diafragma ayrim metall
plastinkalardan iborat, ular doira shaklida bir-birini to’plab turadi. Diafragma
yopilganda plastinkalar markazida kichik teshikcha hosil bo’ladi va yorug’lik u
orqali o’tadi. Bu teshikchani diafragma chetidagi dastak (richag) yordamida
kattalashtirib yoki kichiklashtirib, ob’ektni ravshan qilib ko’rish mumkin.
