|
Abdulla Qahhor "O‘tmishdan ertaklar"
|
| bet | 24/30 | | Sana | 13.04.2022 | | Hajmi | 0.52 Mb. | | #19677 |
Bog'liq 1-dars. Abdulla Qahhor “O‘tmishdan ertaklar” qissasi va “Sarob” Temir odam yasab yurguncha, ko'proq
"Jonli temir"larni o'ylangiz, ustoz,-
degan xitob lirik qahramonning da'vatidir. Nafratni, ishqni, mehrni bilmaydigan kimsa esa - shoir yaratgan, tip darajasiga ko'tarilgan lirik xarakterdir.
Abdulla Oripov she'riyatida rang-barang turfa olam lirik xarakterlar yaratish orqali poetiklashtiriladi. Shu ma'noda lirik xarakter shoirning hayotni o'ziga xos idrok etishini, hayot hodisalarining yangicha talqinini, o'z yoqtirishi va yoqtirmasligini, ijodkor sifatida o'z qiyofasini, qalb rozini izhor etish vositasi hisoblanadi. She'riy asarning tabiatidan kelib chiquvchi lirik xarakter ijodkorning borliqni sub'ektiv tushunishi, aks ettirishi bilan chambarchas bog'liqdir.
Shoir she'rlarida tuyg'u va fikr qorishiq holda namoyon bo'ladi. Lirik xarakter fikr va hisning dialektik birligiga asoslanadi. Lirik xarakter - obraz ijodkorning voqelikka munosabati, nimadandir qoniqishi yoki qoniqmasligi, qandaydir voqea-hodisaga o'z xayrixohligi yoki noroziligini bildirishi, ruhiyatiga ta'sir qilgan kechinmalarni ifodalashi orqali
Uslub masalasi ijtimoiy voqealikka she'riy munosabat bildirishning o'ziga xosligi, dunyoqarash, mavzu tanlash, obraz yaratish, mahorat masalalari bilan bevosita bog'lanib ketadi.
Abdulla Oripovning she'riy uslubida falsafiy-lirik yo'nalish ustunlik qiladi. Olam badiiy-falsafiy idrok etiladi. Biroq falsafiy unsurlar aralashishi she'rni falsafiy tizimning she'riy bayonidan iborat qilib qo'ymaydi. Falsafiy ruh ustunlik qilgan, vaqt va zamon, inson va tabiat munosabatlari zamiriga qurilgan, chatnab turgan tafakkur yog'dularidan bino bo'lgan bu she'r imoratida eng avvalo lirik sub'ektning ichki tuyg'ulari izhori, uni to'lqinlantirgan, hayajonlar girdobiga otgan his-tuyg'ularning ziddiyatli kechinmalari oldingi o'rinda turadi. Shoirni cheksiz uylarga toldirgan azaliy va abadiy muammolar badiiy obraz libosiga burkanadi va badiiy=falsafiy umumlashma darajasiga ko'tariladi. Shoir lirik sub'ektning o'y va kechinmalarini inson ongi va dunyoqarashining eng umumiy qirralari bilan mutanosib olib qaraydi va tasvirlaydi. Mangu muammolar haqida so'z borganda ham hamisha zamon, davr, vaqt shoirning ko'z o'ngida turadi, insoniyatni ming yillardan beri o'ylantirib kelayotgan muammolar, masalalar, dolzarb zamonaviy hodisalar, muammolar bilan uyg'unlashib ketadi. Shoirning umuminsoniy manfaatlar va qadriyatlar mavzusidagi yuksak maqomli tafakkur she'riyatida inson va borliq masalalari aniq maqsad bilan o'rtaga qo'yiladi va talqin qilinadi.
Aniq bir obrazdan falsafiy mushohada tomon borish, odatiy bir holning ichki ma'nosini ko'ra bilish Abdulla Oripovning she'riy uslubi uchun xosdir. Maromiga yetgan poetik uslub yetuk ijodkorlargagina xos bo'lib, ular ijodining avval-boshidanoq shakllanadi, bu o'ziga xos she'riy uslub keyinchalik faqat takomillashib, muammallashib boradi, xolos.
Shoirning eng sara she'rlarida oddiy gapdek tuyulgan har bir so'z, hatto tinish belgisi she'r oldiga qo'yilgan ijodiy niyatni ro'yobga chiqarishga xizmat qiladi. Uning ko'pchilik she'rlari monolog shaklida, lirik qahramonning ehtirosli, ziddiyatli o'y-fikrlari asosiga quriladi. Xuddi shunday uslub tovlanishlarini "Uyqu", "Qo'riqxona", "Malomat toshlari", "Uchinchi odam" kabi she'rlarda ko'rish mumkin. Shoir "Uyqu" she'rini o'n, o'n besh yillab muttasil davom etadigan letargiya uyqusi detalidan foydalanib yozgan. Lirik qahramon ko'ngli o'rtangan paytlar uzoq yillar uxlash xohishini bayon qiladi. Nima uchun? Buning sababi ehtirosli misralarda ayon bo'la boradi:
Mayliga, olis yil uxlayin, lekin
Eng qutlug' saharda ko'z ochsam qayta.
Balki yer yuzida qolmas edi g'am,
Bundan ham yorug'roq bo'lardi dunyo.
Shu tariqa satrma-satr "notinch asr"ning jarohatlari, dardlari, ziddiyatlari qog'ozga to'kila boshlaydi. Lirik qahramonning yakkayu yolg'iz niyati shu asrning, davrning farzandi sifatida uni sof, bokira holda ko'rish. Shoir o'z poetik maqsadini ro'yobga chiqarish uchun xilma-xil badiiy vositalardan, chunonchi qarshilantirish, zidlash, keskin kolliziyalar yaratish yo'lidan boradi. Mana bu satrlarga e'tibor beraylik:
|
| |
