Abiotik omillar va organizmlarning ekologik moslashishi

Xar bir organizm va turning o’ziga xos optimal sharoiti bor. Bu optimal sharoit xar xil joydagi turli organizmlarda turlicha, xattoki ularning rivojlanish davrlarida ham bir xil emas. Masalan, o’simlik urug’ining unib chiqishi, gullashi, meva hosil qilishi turli harorat va yorug’likda kechadi. Turlarning u yoki bu muhit omillarining o’zgarib turish doirasiga moslanish xususiyatiga turning ekologik valentligi (yoki mutanosibligi) deb aytiladi, yani turni muhitning xar xil sharoitiga, undagi omillarning o’zgaruvchanligiga moslanishi tirik organizmning eng yuksak ko’rsatgichi hisoblanadi.

• Xar bir organizm va turning o’ziga xos optimal sharoiti bor. Bu optimal sharoit xar xil joydagi turli organizmlarda turlicha, xattoki ularning rivojlanish davrlarida ham bir xil emas. Masalan, o’simlik urug’ining unib chiqishi, gullashi, meva hosil qilishi turli harorat va yorug’likda kechadi. Turlarning u yoki bu muhit omillarining o’zgarib turish doirasiga moslanish xususiyatiga turning ekologik valentligi (yoki mutanosibligi) deb aytiladi, yani turni muhitning xar xil sharoitiga, undagi omillarning o’zgaruvchanligiga moslanishi tirik organizmning eng yuksak ko’rsatgichi hisoblanadi.

Yorug’likning organizmlarga ta’sirining ekologik mohiyati.

• Yorug’likning organizmlarga ta’sirining ekologik mohiyati.
• Yorug’lik o’simliklar uchun birinchidan fotosintez jarayonining amalga oshishida asosiy sharoitlardan hisoblanadi, ikkinchidan u transpiratsiyani, ya’ni bug’lashishni tezlashtiradi. Uchinchidan, o’simliklarning o’sish tezligini sekinlashtiradigan muhit omili hisoblanadi. Lekin bu jarayonlar har doim bir xil o’tmaydi. O’simlik rivojlanishi fazasini o’tganda, ma’lum darajada, yorug’lik va qorong’ulikni talab qiladi.
• Yorug’lik o’simliklarning o’sishida, ya’ni hujayra va to’qimalarda boradigan o’sish jarayonlari va organlarning hosil bo’lishiga bevosita ta’sir qiladi.

Yorug’lik manbai quyosh radiatsiyasi hisoblanadi. Butun tushayotgan quyosh radiatsiyasining 42% atmosfera orqali qaytariladi, 15% atmosferani isitish uchun ketadi, faqatgina 43% er yuziga kelib etadi. Quyosh radiatsiyasi bu issiqlik va sayyoramizdagi hayotning asosiy manbaidir. Nur energiyaning ekologik omil sifatida xususiyati uning to’lqin uzunligi bilan belgilanadi. Yorug’lik spektrida ko’rinuvchi ultrabinafsha va infraqizil nurlar ajraladi. Ultrabinafsha nurlar tirik organizmlarga kimyoviy ta’sir ko’rsatadi, infraqizil esa issiqlik beradi.

• Yorug’lik manbai quyosh radiatsiyasi hisoblanadi. Butun tushayotgan quyosh radiatsiyasining 42% atmosfera orqali qaytariladi, 15% atmosferani isitish uchun ketadi, faqatgina 43% er yuziga kelib etadi. Quyosh radiatsiyasi bu issiqlik va sayyoramizdagi hayotning asosiy manbaidir. Nur energiyaning ekologik omil sifatida xususiyati uning to’lqin uzunligi bilan belgilanadi. Yorug’lik spektrida ko’rinuvchi ultrabinafsha va infraqizil nurlar ajraladi. Ultrabinafsha nurlar tirik organizmlarga kimyoviy ta’sir ko’rsatadi, infraqizil esa issiqlik beradi.
• Yorug’likning ekologik ta’siri quyidagicha: 1) fotoperiodizm - kun bilan tunning qonuniyatli almashishi. 2) yorug’likning intensivligi (lyuksda), 3) To’g’ri va sochilgan radiatsiyaning ta’siri. 4) Yorug’lik energiyasining kimyoviy ta’siri.