30
31
4-mavzu:
TARJIMA – QIYOSIY ADABIYOTSHUNOSLIK
OBYEKTI SIFATIDA
Reja:
4.1. Tarjima nazariyasi fan sifatida.
4.2. Tarjimashunoslikka oid muhim tushunchalar.
4.3. Tarjima adabiyotlararo kommunikatsiya vositasi.
4.4 Tarjima – komparativistika obyekti.
Tayanch so‘zlar: tarjima, dastlabki tarjimalar, komparativisti-
ka, leksik jihat, adekvatlik, transformatsion model, semantik model,
situativ model, kommunikativ model, P.M.Topper, badiiy tarjima,
tarjimon mahorati.
Tarjima tarixiga nazar soladigan bo‘lsak,
uning ildizlari
eramizdan oldingi davrlarga borib taqaladi. Birinchi bo‘lib
yozma tarjimani qadimgi Rim shoiri, dramaturgi va tarjimo
ni Liviy Andronik (280–205) qilgan. U Homerning mashhur
«Odisseya» asarini yunon tilidan lotin tiliga o‘girgan.
Tarjima nazariyasi haqidagi dastlabki fikrlarni eramizga
cha bo‘lgan birinchi asrda Tulliy Sitseron(106-43) asarlari
da yozib qoldirgan. Uning fikricha, «tarjimada shaklni emas,
mazmunni yetkazish kerak. So‘zma so‘z tarjima tarjimonning
ojizligidan darak beradi»
1
.
O‘rta asrlardagi tarjimalar diniy asarlarni tarjima qilish eh
tiyoji tufayli paydo bo‘lgan. Uyg‘onish davrida (XIII asr oxiri,
XIV asr boshi Yevropada) nafaqat diniy va yana badiiy asarlar
tarjima qilingan.
1
http://linguisticus.com/ru
XX asrlarga kelib tarjima nazariyasi fan sifatida to‘liq shakl
lanadi va bir qancha nazariy asarlar yaratiladi. G‘.Salomovning
«Tarjima nazariyasi asoslari» ilmiy asari o‘zbek adabiyot
shunosligida tarjima nazariyasiga
oid eng yaxshi asarlardan
biridir
1
. Ushbu kitobda madaniy ilmiy hamkor lik va tarjima,
adabiy aloqa va badiiy tarjima, tarjima tarixi saboqlari, badiiy
tarjimada uslub, milliy koloritni
ifodalashning mazmun va
mundarijasi, milliy moslashtirish prinsiplari (o‘zga xalqning
ijodiy mahsulini o‘z xalqining
xarakteriga mos lashtirish,
m
asalan, Navoiyning ruscha tarjimadagi she’rlari rus xalqining
mulkiga aylanishi) she’riy tarjimada vazn transformatsiyasi
kabi masalalar yoritilgan.
B. Ilyasovning ilmiy asarlari she’riy tarjima asoslari, tarji
mon mahoratiga bag‘ishlanadi
2
.
Zamonaviy tarjima nazariyasiga oid ilmiy asarlarda ko‘proq
tarjima usullari, tarjima tanqidi, tarjimaning madaniyatlararo
muloqot va qiyosiy adabiyotshunoslikning
obyekti sifatidagi
o‘rniga ahamiyat qaratilgan
3
.
