48
49
tarkibiga singdirilgan bo‘lib, ayniqsa, g‘oyaviy mazmuni,
muallifning davr, ijtimoiy tuzumga nisbatan falsafiy qarash
larini ifodalashda yaqqol namoyon bo‘ladi. Bunda adabiyot
da o‘z aksini topgan ilm-fan, san’at sohalari va huquqiy ong
rivojiga turtki
beruvchi ijtimoiy-siyosiy, g‘oyaviy qarashlar,
axloqqa oid muammolar bilan bog‘liq voqea-hodisalar doirasi
nazarda tutiladi.
2. Adabiy-tipologik o‘xshashliklar. Mazkur turdagi o‘x-
shashliklar sof adabiy hodisaga asoslanadi. Adabiyotning bu
sohasi qiyosiy-tipologik tadqiqotning obyekti bo‘lib,
aynan
shu yerda u adabiyot nazariyasi bilan birlashadi. Badiiy asar-
dagi umumiy va farqli jihatlarni nafaqat adabiy yo‘nalish,
janr lar nuqtayi nazaridan, balki g‘oyaviy-psixologik yon
dashuv,
qahramonlar tavsifi, kompozitsiya, syujet,
motivlar,
ob razlar tizimi, tasviriy vositalar, she’r tuzilishi unsurlari sin
gari badiiy likni ta’minlovchi komponentlar nuqtayi nazaridan
o‘rganish adabiyotshunoslik uchun muhim natijalar beradi.
Adabiyotshunos olim Sh.Sirojiddinovning Alisher Navoiy
man balarining qiyosiy-tipologik tekstologik tahliliga bag‘ish
langan monografiyasi adabiy-tipologik o‘xshashliklar
tahlil
qilingan ilmiy asarlardan hisoblanadi
1
.
3. Psixologik-tipologik o‘xshashliklar. Zamonaviy
ada biyot-shunoslikda badiiy asarning adabiy jarayondagi
o‘rnini belgilash maqsadida janr-uslubiy jihatdan o‘rga-
nishga katta e’tibor qaratilmoqda. Bunda ijodkor shaxsi ning
ma’lum bir asarni yaratishdan
individual psixologik mo-
yilligi tushuniladi. Komparativistlar ko‘p hollarda bunday
ko‘rinishlarni qiyoslanayotgan mualliflarning tabiatida
gi ruhiy yaqinlik bilan izohlaydilar. Agar e’tibor qaratil
1
Сирожиддинов Ш. Алишер Навоий манбаларининг қиёсий-типологик текстологик
таҳлили. – Тошкент:
Akademnashr, 2011.
sa, «Kichkina shahzoda» va «Oq kema» qissasi o‘rtasidagi
o‘xshashlikning asosi bosh qahramonlar ruhiy kechinma
larida namoyon bo‘ladi»
1
.
N.Toirova, A.Qosimov, B.Xoliqov, Z.Qobilova, T.Proxorova,
O.Poxolenkov kabi olimlarning tadqiqotlari tipologik tahlilga
asoslangan ilmiy ishlar hisoblanadi
2
. Jahon adabiyotshunos
ligida adabiy janrlar tipologiyasiga oid ilmiy izlanishlar ham
mavjud
3
. Bu kabi tadqiqotlar genetik jihatdan bir-biriga alo
qasi bo‘lmagan xalqlar adabiyotidagi mushtarak tomonlarni
ochib berishi bilan birga, xalqaro adabiy aloqalar rivojiga ham
katta hissa qo‘sha oladi.
Adabiyotlararo aloqalar tizimida
