Aholi sonining oʻsishi
Aholi sonining oʻsishi — bu aholi yoki tarqoq guruhdagi odamlar sonining koʻpayishi. Dunyo aholisining oʻsishi har yili taxminan 83 million kishini yoki yiliga 1,1 % ni tashkil qiladi[2]. Dunyo aholisi 1800-yildagi 1 milliarddan 2020-yilda 7,9 milliardga o‘sdi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining prognozlariga koʻra, aholi soni oʻsishda davom etadi va hisob-kitoblarga koʻra, 2030-yil oʻrtalarida umumiy aholi soni 8,6 milliard, 2050-yil oʻrtalarida 9,8 milliard va 2100-yilga kelib 11,2 milliardni tashkil etadi[4]. Biroq, Birlashgan Millatlar Tashkilotidan tashqarida boʻlgan baʼzi akademiklar aholi sonining oʻsishiga qoʻshimcha pasayish bosimini hisobga oladigan inson populyatsiyasi modellarini tobora koʻproq ishlab chiqdilar.
Qora oʻlim tugaganidan beri, taxminan 1350-yillardan beri insoniyat soni ortib bormoqda. Qishloq xoʻjaligi mahsuldorligini va sanitariya hamda oʻlimni kamaytiradigan tibbiy taraqqiyotni yaxshilagan texnologik taraqqiyot aralashmasi aholi oʻsishini oshirdi. Baʼzi geografiyalarda bu demografik oʻtish deb ataladigan jarayon orqali sekinlashdi, yaʼni yerda turmush darajasi yuqori boʻlgan koʻplab mamlakatlarda aholi oʻsishi sezilarli darajada sekinlashgan. Bu aholi sonining oʻsishi davom etayotgan kam rivojlangan kontekstlardan toʻgʻridan-toʻgʻri farq qiladi. Dunyo miqyosida aholi sonining oʻsish sur’ati 1963-yildagi yiliga 2,2 % choʻqqisidan pasaydi. Prognozlarga ko‘ra, dunyo aholisi soni 21-asr o‘rtalarida eng yuqori cho‘qqiga chiqadi va 2100-yilga kelib qisqaradi.
Aholining oʻsishi isteʼmolning ortishi bilan bir qatorda, inson taraqqiyotida foydalanilgan resurslar tufayli biologik xilma-xillikning yoʻqolishi va iqlim o'zgarishi kabi ekologik muammolarning keltirib chiqaruvchisi hisoblanadi[9]. Aholining oʻsishga taʼsirini yumshatishga qaratilgan xalqaro siyosat Barqaror rivojlanish maqsadlarida jamlangan boʻlib, ular jamiyatning atrof-muhitga taʼsirini kamaytirish bilan birga global miqyosda turmush darajasini yaxshilashga eʼtibor qaratgan.
|
