|
Ishning ilmiy va amaliy ahamiyati
|
| bet | 2/11 | | Sana | 21.09.2022 | | Hajmi | 119.7 Kb. | | #26215 |
Bog'liq azizzzz Kompyuter tarmoqlari chuqurlashtirilgan kursi (X.Zayniddinov, S.O\'rinboyev, A.Beletskiy), тестлер стандарт модель13, Kaykovusning Qobusnoma asari, анкета жумаевIshning ilmiy va amaliy ahamiyati. Oily ta’lim bakalavriat bosqichida fizika kursining “Atom yadrosi va elementar zarralar fizikasi” o’qitish jarayoni zamonaviy uslubda mashg’ulot o’tish ko’rsatiladi.
I BOB. Atom haqida umumiy ma’lumotlar
XIX asr oxirlariga qadar atom tuzilishi haqida hech narsa ma'lum emas edi.
1896-yilda A.Bekkerel radioaktivlikni kashf etdi. Radioaktiv nurlanishlarning fotoplastinkaga ta'sir etishini va ionlashish xususiyatlarini aniqladi. Ikki yildan so'ng P. Kyuri va M. Skladovskaya Kyurilar uran tuzlarining ham radioaktivlik xususiyatiga ega ekanligini aniqladilar. Radioaktivlik yemirilish vaqtida uch xil
(α ,β , γ) nurlanish vujudga kelishi va nurlanish intensivligi tashqi ta'sirlarga (temperatura, elektromagnit maydon ta'siri, deformatsiya) bog'liq emasligini aniqladilar. 1900-yili Kyuri, E.Rezerford, F.Soddilar radioaktiv namunalardan chiquvchi α -nur ikki marta ionlashgan geliy atomi, β -nur tez elektronlar oqimi,
γ-esa qisqa elektromagnit to'lqin ekanligini aniqladilar. Bu radioaktivlik hodisalarini atom, molekulalarda bo'ladigan jarayonlar deb tushuntirib bo'lmaydi, balki yangi bir soha - yadroda deyishlikni taqozo etadi. J.J.Tomson 1897-yil 29-aprelda elektronni kashf etdi. 1904-yilda esa o'zining atom modelini tavsiya etdi. Unga ko'ra, atom o'lchami R = sm bo'lgan shar, bunda musbat zaryad va massasi tekis taqsimlangan, elektron ma'lum konfiguratsiya bilan joylashib, Kulon qonuni bo'yicha alohida bo'laklari bilan ta'sirlashib turadi. Elektron atomda ma'lum muvozanat holatda bo'lib, agar u muvozanatdan siljisa, kvazielastik kuchlar e1ektronni muvozanat holat atrofida tebranishga majbur etadi va nurlanish yuzaga keladi. Atomdagi musbat va manfiy zaryadlaming taqsimlanish xarakterini o'rganish maqsadida E.Rezerford va uning xodimlari α-zarrachalaming moddalarda sochilishini o'rgandilar. Tajriba natijasida α-zarralar o'zlarining dastlabki Yo’nalishini turli burchak ostida o'zgartirgan. Ba'zilarijuda katta (deyarli 1800 gacha) burchakka sochilgan. Olingan natijalarga asoslanib, Rezerford atom ichida juda kichik hajmga to'plangan va katta massaga tegishli kuchli musbat e1ektr maydon (yadro) mavjud bo'lgandagina α-zarralar shunday katta burchakka sochilishi mumkin, degan xulosaga keladi va 1911-yilda o'zining sayyoraviy 3 modelini yaratdi.
Atom yadrosining tuzilishi.
19-asrning oxirida oqim o'tadigan tushirish trubasining xususiyatlari o'rganildi. Kuzatishlar shuni ko'rsatdiki, zarrachalarning ikkita oqimi chiqariladi:
Katod nurlarining manfiy zarralari elektronlar deb ataldi. Keyinchalik ko'plab jarayonlarda bir xil zaryad-massa nisbatiga ega bo'lgan zarralar topilgan. Elektronlar ionlar va atomlarning bombardimon qilinishi bilan osongina ajratilgan turli atomlarning universal tarkibiy qismlari bo'lib tuyuldi.
Musbat zaryadga ega bo'lgan zarralar bir yoki bir nechta elektronni yo'qotgandan so'ng atomlarning bo'laklari bilan ifodalangan. Aslida, ijobiy nurlar manfiy zarrachalardan mahrum bo'lgan atomlar guruhlari edi va shuning uchun ijobiy zaryadga ega edi.
Tomson modeli
Tajribalar asosida ijobiy va manfiy zarralar atomning mohiyatini ifodalashi, uning tarkibiy qismlari ekanligi aniqlandi. Ingliz olimi J. Tomson o'z nazariyasini ilgari surdi. Uning fikricha, atom va atom yadrosining tuzilishi o'ziga xos massa bo'lib, unda manfiy zaryadlar musbat zaryadlangan to'pga siqib qo'yilgan,
xuddi keksdagi mayiz kabi. Zaryad kompensatsiyasi tortni elektr neytral holga keltirdi.
|
| |
