Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti fizika fakulteti




Download 481.83 Kb.
bet5/11
Sana14.08.2022
Hajmi481.83 Kb.
#25213
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
fizikani oqitishda analogiya usulidan foydalanish
000081, 2 5242657705377667477, TTAT oraliq ish Baxtiyor edit 12-02-2022 18.18.18, Energiya - Vikipediya, Energiyaning saqlanish va aylanish qonuni - Vikipediya, Reja Zamonaviy operatsion tizimlar (1), Reja, zakovat, Yozish va taqdimot 3-topshiriq Isroilova, Moliya va kredit, 141-145, 11-21-3-kurs Ubaydullayeva Diyora, Gomerning Ilia-WPS Office, xususiy hosilali differensial tenglamalar
mNv „ „ „ N „A z x
F = ma = = —; N = N„ = N„ = —;P = mv; K = mv ; Np = mv- (-mv) = 2mv
X y Z ’1 1 2 2
Nt Nt y 3
2mv 2mv2 , 2mv, , t 2l , t
12 1


v t 2l t 2mv mv

; F = k ; k = - ;t = —; k = — vp, F =
t r


; F = t

2 Nx
; lyt 2
i =1


N
Fx=m
sv2. v=xp


-2


- Nx


v 2l
F
= v • N; F = -vNx; P = -

S


2l e


-2


2 - 2 -
= ~n w;P = -n0 Wk;n0

m
RT =
M



l
-2
mv


F m 2 N 2

= — vt ;N = — Ymvt
l2 l3 1 3l 1



N mv m 2 2
, w. = ; PV = — RT; PV = - n0Wk = - NWk;
V’ t 2 M 3 0 k 3 k



3
3 RT


2M

  1. - m m 2 m

-NWk;N = Na
= k^^RT = -Na Wk;Wk =

  1. M A M 3 Ma 2 Na

_ 3 2 3 _ _ _ N _
Wk =- KT; P = - n-KT = n0KT; P = nokT; P = — KT
2 3 0 2 0 0 V



  • munosabat gazlar kinetik nazariyasining asosiy tenglamasi deyiladi. Ushbu
    tenglamadan barcha ideal gaz qonunlarini keltirib chiqarish mumkin.


  • 1)T=const. PV=NKT=const izotermik jarayon.

  • N V V

  • 2) P=const. V = — KT ; — = —;V = V (1 + a^t). izobarik j aray on

  • P T T2

  • _ N P P

  • 3) V=sonst. P = — KT ;-^ = —; P = Po (1 + a^t ).izoxorik jarayon

  • V Ti T2

  • Deduktiv usulda topilgan munosabatlar (qonuniyatlar) tajriba natijalarini
    tushuntirib beradi. Model yanada takomillashtitilib borilaveradi. Masalan: ideal
    gaz modelidan so’ng “real gaz” modeliga o’tilib, Van-der-Vals tenglamasi
    yaratildi.


  • Endigi vazifamiz bu ikkala fikrlash metodlarini fizikani o’qitish jarayoniga
    qo’llashni qarab chiqamiz. Bu ikkala usulning qaysi biri ma’qul? Bu masalani hal
    etish uchun fizikani o’qitish uslubiyati (FO’U) erishgan natijalarga asoslanamiz.
    FO’U o’z ilmiy izlanishlarida psixologiya, falsafa va pedagogika fanlari
    yutuqlariga asoslanadi [7,8]. Shu sababli fizika fani umumta’lim maktablarida ikki
    bosqichga bo’lib o’rgatiladi. Birinchi bosqich 6-7 sinflar, ikkinchi bosqich 8-9
    sinflarini o’z ichiga oladi. Birinchi bosqichda o’quvchilar ongi hali yetarli
    darajada rivojlanmaganligi, matematik amallar yetarli darajada


  • o’zlashtirilmaganligi sababli fizik hodisalarni induktiv usulda o’tgan samaraliroq
    bo’ladi. Ikkinchi bosqichga o’tilganda o’quvchilar yoshi ulg’ayib, ongi o’sgan,
    nazariy (abstrakt) fikrlash qobiliyati yetarli bo’lganligi uchun fizik hodisalar
    deduktiv usulda o’tiladi. Deduktiv usulda o’quvchilarning mustaqil fikrlash
    qobiliyatini o’stirish, ilmiy dunyoqarashni shakllantirish kabi vazifalarini bajarish
    imkoniyati tug’iladi.

  • Birinchi bosqichda fizika fani asosan kuzatishlar, tajriba natijalarini tahlil
    qilish orqali o’rganiladi. Masalan: gaz holati izotermik, izoxorik va izobarik
    jarayonlar tajribada o’rganilib, gazning holat tenglamasi-Mendeleyev-Klapeyron
    tenglamasi keltirib chiqariladi. Ikkinchi bosqichda esa gaz holati deduktiv usulda
    o’rganilib molekulyar-kinetik nazariyaning asosiy tenglamasi keltirib chiqariladi
    va undan xususiy hollarga o’tiladi.


  • Xuddi shuningdek barcha fizik jarayonlar ikki usulda o’rganiladi va xulosa
    chiqariladi. Masalan, metallar solishtirma qarshiligini haroratga bog’liqligi
    deduktiv usulda o’rganilganda elektronlarning issiqlik harakatga ishtirokini
    mT 3


  • —— = - KT munosabati orqali ifodalasak p ~ 5, yoki p ~JT ekanligi kelib
    chiqadi. Ammo tajribadan olingan natija p~T. ekanligi bizga ma’lum. Klassik
    nazariya metallar qarshiligini unchalik to’g’ri tushuntirib bera olmas ekan. Buning
    sababi metallardagi erkin elektronlar va kristall panjaraning tebranma harakati
    (fonon) klassik fizika qonuniga emas, balki kvant mexanikasi qonunlariga
    bo’ysunar ekan. Ushbu kamchilik keyinchalik kvant nazariyasi asosida to’g’ri
    talqin qilindi.


  • Elektromagnit induksiya hodisasi birinchi bosqichda Faradey tajribasi
    asosida induktiv usulda o’rganilsa (e = -—), ikkinchi bosqichda deduktiv usulda,
    At


  • ya’ni Maksvellning elektromagnit moydon nazariyasi asosida o’rganiladi.
    Maksvell nazariyasi eletromagnit induksiya hodisasi uchun quyidagi munosabatni
    keltirib chiqaradi.




  • 1 d B <

  • = -rot E
    c dt


  • —— ——

  • B -magnit induksiya vektori, E -uyurmali elektr maydon kuchlanganligi, c-
    yorug’likning vakuumdagi tezligi.


  • Ushbu munosabatdan ko’rinadiki: magnit induksiya vektorining vaqt
    bo’yicha o’zgarishi o’z navbatida uyurmali elektrodinamik maydonni vujudga
    keltirar ekan. Elektromagnit induksiya hodisasi deduktiv usulda o’rganilganda
    uning tabiati kengroq va chuqurroq namoyon bo’ladi.


  • Xuddi shunday tartibda barcha fizik hodisalarni induktiv va deduktiv usulda
    o’rganish mumkin. Induktiv usul tajriba natijalariga asoslanib xulosa chiqarsa,
    deduktiv usul sistematik tahlil (matematik tahlil) asosida hodisani ifodalaydi.
    Deduktiv usul yuqori darajadagi abstrakt mushohadaga asoslanganligi uchun
    kichik yoshdagi o’quvchilarga unchalik tushunarli bo’lmaydi. Shuning uchun
    birinchi bosqichda o’quv materiallari induktiv usulda bayon etilib, ikkinchi
    bosqichda esa birinchi bosqichda o’tilgan materiallar (mavzular) ning ba’zilari
    ikkinchi bosqichda takrorlab o’tilmaydi.



  • Download 481.83 Kb.
  • 1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




    Download 481.83 Kb.

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti fizika fakulteti

    Download 481.83 Kb.