Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti fizika fakulteti

Download 481.83 Kb.
bet	9/11
Sana	14.08.2022
Hajmi	481.83 Kb.
	#25213

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Bog'liq
fizikani oqitishda analogiya usulidan foydalanish
000081, 2 5242657705377667477, TTAT oraliq ish Baxtiyor edit 12-02-2022 18.18.18, Energiya - Vikipediya, Energiyaning saqlanish va aylanish qonuni - Vikipediya, Reja Zamonaviy operatsion tizimlar (1), Reja, zakovat, Yozish va taqdimot 3-topshiriq Isroilova, Moliya va kredit, 141-145, 11-21-3-kurs Ubaydullayeva Diyora, Gomerning Ilia-WPS Office, xususiy hosilali differensial tenglamalar

OPTIKADAGI SINISh QONUNI BILAN ELEKTRONNING BIR JINSLI BO’LMAGAN ELEKTROMAGNIT MAYDONDAN O’TGANDA SINISh QONUNI O’RTASIDAGI ANOLOGIYA.

1	2	3	4
5
1	Maydonning manbai	Tinch turgan elektr zaryadi	Tinch turgan doimiy magnit (zaryadi)	O’zgarmas elektr toki
2	Muhitning nomi	Dielektrik	Magnetik	Magnetik
3	Muhit ichida o’zaro ta’sir kuchi	Kulon kuchi _F _ Q1 q2 ^q 4hs₀st ² s₀ = 8,85 -10 ¹² ®/ ^{0 ,} / M	Kulon kuchi 1 mm₂ F = 4^u_0ju r ^₀ = 4k -10 ⁷^r/ ^⁰ / M	Amper kuchi ^Fa = !/“ ¹^²^dl ^₀ = 4,t -10 7 ^Fh/ ^⁰ / M
4	Maydonni tavsiflovchi vektorlar	'Q ,, A o n tkq	II S \|₃^* toi	—— B = , H Jdl
5	Maydonni kuch xarakteristikasi	—— E	—— H	^—B
6	Maydonni sinash vositasi va unga ta’sir qiluvchi kuch	Sinov elektr zaryadi ⁽q0⁾, —* —— ^Fq = q0^E	Sinov magnit zaryadi (m₀), —— —— F = m H ¹ m ^rm0¹¹	Sinov tok — elementi (Idl), ,^—^{— —} dF_A = Jdl x Bj
7	Maydonning kuchlanganlik oqimi	&„ = ES cosa E	_m = HS cosa	^ = BS cosa

9	Serkulyasiya haqidagi teorema va maydon xarakteri	\ E_td1 = 0, potensialli	fHdl = 0 , potensialli	f B^¹ = p^pBJ^, uyurmali
10	Maydonning kuch xarakteristikasini hisoblash usullari	Kulon qonuni bo’yicha: e=^k f % s r* Gauss teoremasi: f ppjds = j Pq^dv 3.Superpozisiya prinsipi: E = \ dE	1 .Kulon qonuni bo’yicha: i rdm ^H = ^k F1 — J r 2. Gauss teoremasi: f 10^* n^d = f Pm^dv 3.Superpozisiya prinsipi: H = \ dH	Bio-Savr- Laplas qonuni bo’yicha: ₇₁ rldl sina dB = k p\ — J r² To’liq tok qonuni: \ Bdl = p_tuE!. 3.Superpozisiya prinsipi: B = \ dB
11	Dipol momenti	Dipolning elektr momenti: —— —— Pq = qi	Dipolning magnit momenti: —► —» P = ml m	Aylanma tokning magnit momenti: —» / = JSn
12	Dipol maydoni kuchlanganligi	E = k —y V3 cos² a +1 er³	H = k^y Pcos² a +1 pr	B = 2k' ^J r
13	Dipolga bir jinsli maydonning ta’sir qiladigan kuch momenti	^M q = ^P * ^EJ —* M = PE sin a ^{q q}	M m =1/1 * H J —» A/ = PH sin a m m	M = \|P^— * B —» M_y = PjB sin a
14	Dipolga bir jinsli bo’lmagan maydonning ta’sir kuchi	F = P — ^{q q} dx	F = P — ^{m m} dx	F, = P,- ^{J J} dx
16	Maydonnning	Qutblanish,	Magnit qutblanish,	Magnitlanish,

	muhitga (dipolga) ta’siri natijasi va uni tavsiflovchi kattalik	Qutblanish vektori: • ?P_q p =—_* Av	Qutblanish vektori: —— • -p I ^mi ~ A +	Magnitlanish vektori: — YP, I =—^jj- Av
17	Induksiya, kuchlanganlik va qutblanish (magnitlanish) vektorlari orasidagi bog’lanish	D = s₀ E + P, D = s_osE	B = P0^H⁺ P0 I, B = PoPH	—• H = — -1, Po —• H = — P₀P
18	Singdiruvchanlik va qabul qiluvchanlik orasidagi bog’lanish	s = 1 + X	V = ^{1 +} X	P = ¹ + X
19	Qutblanish (magnitlash) vektorining temperaturaga bog’lanishi	P _q E P = n—— 3kT	I = n P^ 3kT	Pj² B I = n ^— 3kT
20	Magnit qabul qiluvchanlikning temperaturaga bog’lanishi	Qutbli dielektriklar uchun: C X = ^ Segnetoelektriklar uchun (T + 0_c):	1 .Paramagnetiklar uchun: C x = - 2. Ferromagnetiklar uchun (T + 0_p):	1. Paramagnetiklar uchun: C X = - Ferromagnetik uchun (T + 0_p):

		n	^z t-e,	'' t-e,
21	Maydon energiyasi	e_neE² W_E = ^0 V ^E 2	W_H = ^U \ V	d2 W_B = V 2E₀E
22	Maydon energiyasi zichligi	e_neE ² _E = ^E 2	EoE^^ a„ = ^H 2	B² ®„ = 2^0^

Bu jadvaldan “Magnitostatik maydon” va “O’zgarmas tokning magnit
maydoni” mavzulari bo’yicha analogiya usulida ma’ruzalar o’tishda foydalaniladi.
Jadvaldan darsda foydalanish uslubiyati quyidagicha: “Magnitostatika”ga oid
mavzular bo’yicha ma’ruza o’tilayotganda, dastlab, shu mavzuga analog bo’lgan
“Elektrostatika”ga oid ilmlar jadvalning 3-ustunidan foydalanib qisqacha
takrorlanadi. Shundan so’ng, 3-ustunga analog holda “Magnitostatika”ga oid 4-
ustundagi bilimlar tushuntiriladi va formulalar yoziladi. “O’zgarmas tokning
magnit maydoni”ga oid mavzular bo’yicha ma’ruza o’tilayotganda, shu mavzu
mazmuniga analog bo’lgan “Elektrostatika” va “Magnitostatika”larga oid ilmlar
jadvalning 3 va 4-ustunlaridan foydalanib qisqacha tushuntiriladi. Shundan so’ng,
3 va 4-ustunlarga analog holda “O’zgarmas tokning magnit maydoni” ga oid 5-
ustundagi bilimlar tushuntiriladi va formulalar yoziladi.

Shunday qilib, “Elektr va magnetizm” kursini o’qitishda, analogiya usulida
bilimlar umumlashtirilgan jadvallardan foydalanish tajribasi shuni ko’rsatadiki,
ular talabalarning mavzular mazmunini o’zlashtirish faoliyatida samarali vosita
bo’lib xizmat qiladi.

OPTIKADAGI SINISh QONUNI BILAN ELEKTRONNING BIR
JINSLI BO’LMAGAN ELEKTROMAGNIT MAYDONDAN O’TGANDA
SINISh QONUNI O’RTASIDAGI ANOLOGIYA.

Tadqiqotlvr ko’rsatadiki, elektronning elektr va magnit maydonidagi va
yorug’lik nurining o’zgaruvchan sindirish ko’rsakichli muhitda harakati o’rtasidagi
analogiyasi qaraladi. Zaryadli zarralarning elektr va magnit maydonidagi harakati
bilan yorug’lik nurlarining bir jinsli bo’lmagan muhitda tarqalishi o’rtasida bir
qarashda hyech qanday munosabat yo’qdek ko’rinadi. Aslida esa bunday emas
[15]. Bular o’rtasida sifat jihatdan o’xshashlik mavjudligini 2.5- va 2.6-
rasmlarni tahlil qilish orqali aniqlash mumkin. 2.5-rasmda zaryadlangan yassi
kondensator qoplamalari orasida juda ingichka formada elektronlar oqimi
tasvirlangan. 2.6-rasmda esa yorug’lik nuri oqimining o’zgaruvchan sindirish
ko’rsatkichli muhitda tarqalishi ko’rsatilgan. Bunday muhitni hosil qilish uchun
ikki xil suyuqlikdan: serouglerod (sindirish ko’rsatkichi n=1,63) va benzol
(sindirish ko’rsatkichi n=1,5) foydalanilgan. 2.6-rasmda pastda toza serouglerod,
yuqorida toza benzol, ular oralig’i ya’ni nur oqimi tarqalayotgan oblast esa bu
suyuqliklar aralashmasi bilan to’ldirilgan bo’lib, aralashmada serouglerod
konsentrasiyasi yuqori qatlamdan quyi qatlamga tomon 0-100 % gacha uzluksiz
oshib boradi. 2.6-rasmdan ko’rinib turibdiki, yorug’lik oqimi bunday muhitdan
o’tganda, xuddi elektronlar oqimi kondensator plastinkalari o’rtasida
harakatlanganda (2.5-rasmga q.) potensiali katta tomonga og’gandek, yorug’lik
oqimi ham sindirish ko’rsatkichi katta bo’lgan muhitga tomon og’adi. Shunga
ko’ra, elektron sistemalar bilan optik sistemalar o’rtasida analogiya mavjud
ekanligi ravshan bo’ladi. Demak, potensialning taqsimlanishi bilan sindirish
qo’rsatkichining o’zgarishi o’rtasida, elektronning elektr maydonidagi
trayektoriyasi bilan yorug’lik nurlarini o’zgaruvchan sindirish ko’rsatkichli
muhitda harakati o’rtasida qanday bog’liqlik mavjudligini bilish kerak. Bunday
bog’liqlikni aniqlash uchun yorug’likning ikki muhit chegarasida sinish hodisasini
qarab chiqamiz.
Faraz qilaylik bizga chegarasi AB bo’lgan ikkita birjinsli shaffof muhit
berilgan bo’lsin (2.7-rasm). Birinchi muhitning sindirish ko’rsatkichi n1, ikkinchi
muhitning sindirish ko’rsatkichi n₂ bo’lsin.
Download 481.83 Kb.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Download 481.83 Kb.