Amaliy ish
№ 2
Mavzu: Arifmetik-mantiqiy amallar bilan ishlash. Arifmetik va mantiqiy amallar
buyruqlarining bajarilishini o'rganish.
Ishdan maqsad: Arifmetik va mantiqiy amallar haqida
tushuncha hosil qilish
Mantiqiy amallar mulohazalar mazmuni yoki hajmining о‘zgarishiga hamda yangi
mulohazalarni shakllantirishga olib keladi. Mantiqiy ifodalar A, B, C, …
lotin harflari yordamida
belgilangan mulohazalarni konyunksiya, dizyunksiya,
inversiya, implikatsiya va ekvivalensiya
kabi mantiqiy bog‘lovchilar bilan ma’lum bir qoidaga ko‘ra birlashtirish natijasida hosil qilinadi.
Mantiqiy ifodalar unda ishtirok etgan o‘zgaruvchilarning qiymatlariga bog‘liq ravishda rost
(mantiqiy 1) yoki yolg‘on (mantiqiy 0) qiymatlardan birini qabul qilishi mumkin.
Quyida sodda mulohazalar ustida bajarilishi mumkin bo‘lgan ba’zi amallar bilan tanishamiz.
Ikkita sodda mulohazaning “va” bog‘lovchisi orqali bog‘lanishidan hosil bo‘lgan yangi
mulohazaga
sodda
mulohazalar
ko‘paytmasi
dеyiladi.
Mantiqiy amallar, mantiqiy operatsiyalar — berilgan hadlari va natijasi mulohaza (fikr) dan
iborat amallar. Berilgan hadlar soniga qarab Mantiqiy amallar bir oʻrinli, ikki oʻrinli va h.k. deb
yuritiladi. Bir oʻrinli Mantiqiy amallar soni toʻrtta: berilgan fikrdan qatʼi nazar natijasi doim chin
(aynan haqiqat) amal, natijasi doim yolgʻon (aynan yolgʻon) amal, natijasi berilgan fikr bilan mos
tushadigan amal va, nihoyat, berilgan fikr chin boʻlsa, natijasi yolgʻon, berilgan fikr yolgʻon
boʻlsa, natijasi chin boʻladigan amal. Soʻnggi mantiqiy amal bir oʻrinli Mantiqiy amallardan eng
muhimi boʻlib, u inkor amal deyiladi. A fikrning inkori ~hA
kabi belgilanib, "A emas" deb
oʻqiladi. Mas, 1 Oy sayyora — "Oy sayyora emas", (] 2*2=4) — ikki karra ikki toʻrt emas.
Ikkilik kodda yozilgan mashina soʻzlari ustida Mantiqiy amallar mos razryadlar boʻyicha bajarilib,
i oʻrniga 1, l oʻrniga 0 olinadi, matn shakliga aylantiriladi va maʼlumot koʻrinishida chiqish
qurilmasiga beriladi. Mantiq-informatsion mashina tez ishlashi, "xotira" hajmining kattaligi bilan
oddiy hisoblash mashinalaridan farq qiladi. Mantiq-informatsion mashina i. t. natijalarini ishlash,
adabiyot topishni avtomatlashtirish, sanoat, qishloq xoʻjaligi va
transportga oid statistik
maʼlumotlarni, davolash muassasalarida bemorlarni kuzatishdan olingan natijalarni, meteorologik,
seysmologik stansiyalardan, Yer sunʼiy yoʻldoshlaridan olingan maʼlumotni ishlash va tarjima
ishlarida qoʻllaniladi.
[1]
Protsessor tarkibidagi arifmetik-mantiqiy qurilmaning ishlash prinsipini
tushunish uchun avval
insonning mantiqiy fikrlash va xulosa chiqarish usullarini ko’rib chiqamiz.
Insonlar kundalik hayotda o’zaro muloqot qilish uchun turli mulohazalardan foydalanishadi.
Ma’lumki, mulohaza – narsa yoki hodisalarning xususiyatini anglatuvchi darak gapdir. Boshqacha
aytganda, mulohaza – rost yoki yolg’onligi haqida so’z yuritish mumkin bo’lgan darak gap.
Mulohazalar sodda va murakkab bo‘lishi mumkin. Biror shart yoki usul bilan bog‘lanmagan
hamda faqat bir holatni ifodalovchi mulohazalar
sodda mulohazalar deyiladi.
Sodda
mulohazalar ustida amallar bajarib, murakkab mulohazalarni hosil qilish mumkin. Odatda
murakkab mulohazalar sodda mulohazalardan “
VA”, “
YОKI” kabi bog‘lovchilar, “
EMAS”
shaklidagi ko‘makchilar yordamida tuziladi.