- 20 -
yo‘nalishda) harakatlanganda,
shuningdek, g‘ildiraklar
har xil diametrga
(shinalarning yeyilishi yoki havo bosimi turlicha bo‘lganda) ega bo‘lganda ham ro‘y
beradi. Yetakchi bo‘lmagan oldingi g‘ildiraklarni bir-biriga nisbatan turli chastotada
mustaqil aylana olishini ta’minlash uchun ularni o‘zaro bog‘liq bo‘lmagan o‘qlar
(sapfalar)ga o‘rnatilgan bo‘ladi. Yetakchi g‘ildiraklarga esa burovchi moment asosiy
uzatmadan uzatiladi. Agar burovchi moment g‘ildiraklarga bitta umumiy val orqali
uzatilgundek bo‘lsa, avtomobil burilayotganida uning g‘ildiraklari turli chastotada
aylana olmasdan yo‘lga nisbatan sirpana boshlaydi.
Shuning uchun yetakchi
g‘ildiraklarni bitta butun valga o‘rnatilmasdan, har biri mustaqil aylana oladigan va
yarim o‘q deb nomlangan alohida-alohida vallarga o‘rnatiladi.
Demak,
differensialning
vazifasi
avtomobilning
burilishida
yoki
notekisliklarda harakatlanganida burovchi momentni yetakchi g‘ildiraklarga
taqsimlash bilan ularni turli tezlikda aylana olishini ta’minlashdir. Avtomobillarda
asosan shesternyali va kulachokli differensiallar ishlatiladi.
Shesternyali
differensiallar konstruksiyasi bo‘yicha bir muncha oddiy.
Avtomobillarda konussimon shesternyali differensiallar
keng tarqalgan
bo‘lib,
u differensial qutisi, sotollitlar, yarim o‘q shesternyalari tashkil topgan.
Yarim o‘q shesternyalari yarim o‘qlar orqali yetakchi g‘ildiraklar bilan ulangan.
Differensial planetar mexanizm bo‘lib, uning yetakchi zvenosiga differensial qutisi,
yetaklanuvchi zvenosiga esa o‘lchamlari bir xil bo‘lgan yarim o‘q shesternyalar va
kiradi.
4.5-rasm. Asosiy uzatma va differensial:
1-yarim o‘q; 2-yetaklovchi shesternya;3-yetaklanuvchi shesternya; 4-yarimo‘q
shesternyasi; 5-sotolet shesternyasi.
- 21 -
Differensiallar transmissiyada o‘rnatilish joyiga qarab g‘ildiraklararo
(burovchi momentni bir ko‘priqdagi yetakchi g‘ildiraklarga taqsimlash) va o‘qlararo
(4x4; 6x4; 6x6 rusumli avtomobillarda burovchi momentni yetakchi ko‘priklarning
asosiy uzatmalariga taqsimlash)larga; burovchi momentni yetakchi ko‘priklarga
qanday nisbatda taqsimlanishiga qarab simmetrik va nosimmetriklarga bo‘linadi.