[91]
Maktabgacha yoshdagi bolalarda sog’lom turmush tarzini shakllantirishda maktabgacha
yoshdagi bola fizkul’turasining ahamiyati haqida
Ergasheva Dilnoza Mamasharipovna.JDPI magistiri
Anotatsiya: Ushbu maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarda sog’lom turmush
tarzini shakllantirishda maktabgacha yoshdagi bola fizkul’turasi ahamiyati, o’ziga xos
xususiyatlari haqida ,bolaning jismoniy nagruzkalari,o’yinlarning nutqining rivojiga
ta’siri,fikrlash qobiliyati o’sishi,xulqi,oliy nerv sistemasi,psixikasining rivojlanishiga
ta’siri haqida so’z bordi.
Tayanch so’zlar: Gimnastika,ertalabki gimnastika,hakatlar uyg’unligi,taqlid
aktivlik,jismoniy nagruzka,xo’rozcha qanotlari,toy yo’rg’alaydi,dastlabki holat,eshkak
eshish.
Bugun bizning mamlakatimizda ham o’z umrini yashab bo’lgan eski qarashlar
chekinib,yangi davr boshlandi,yangi voqelik bo’y ko’rsatmoqda.Ulkan imkoniyatlar keng
ko’lamli islohalar davri keldi.Shu nuqtai nazardan qaraganda ,”Jamiyaatimizning yangi
qiyofasi ”qotib qolgan voqelik yoki o’zgarmas aksiomani anglatmaydi.Yangi
O’zbekiston tushunchasi uchun asos bo’layotgan va unda o’z aksini topayotgan eng
muhim jihatlar va amaliy mezonlar mavjudki,ulardan biri:mamlakatimizda amalga
oshiralayotgan islohatlarning bosh maqsadi ,inson uning xayoti,huquqi va
erkinliklari,qadr qimmati,ehtiyoj va manfaatlariga qaratilganidir.
“Ilk qadam” davlat o’quv dasturining III-bobi quyidagicha aks etgan,Maktabgacha
yoshdagi bolalarga ta’lim berishda kompetensiyaviy yondashuv deb nomlanib,dasturning
5 ta ta’lim soxasini o’z ichiga oladi.
-“Jismoniy rivojlanish va sog’lom turmush tarzini shakllantirish” sohasi
kompetensiyalari
-“Ijtimoiy hissiy rivojlanish ”sohasi kompetensiyalari
-“Nutq, muloqat,o’qish va yozish malakalari ” sohasi kompetensiyalari
-“Bilish jarayonining rivojlanishi ” sohasi kompetensilari
-“Ijodiy rivojlanish” sohasi kompetensiyalari
Dasturda ta’kidlab qo’yilgan kompetensiyalarga tayanib bolaning jismoniy
[92]
rivojlanishida fizkul’turaning ahamiyati haqida fikr yuritamiz.Maktabgacha yoshda bola
yana ham rivojlanishda davom etadi.Asosiy harakat malakalari (yurish,yugurish,o’rmalab
chiqish) takomillasha borgani sari bola atrof muhitdagi narsalar bilan ko’proq qiziqa
boshlaydi.
Bu davrda bola tarbiyasida rejimning to’g’ri bo’lishi bola faoliyatining turli hillarini
va dam olishini sutka davomida to’gri,oqilona navbatlash muhim rol
o’ynaydi.Maktabgacha yoshdagi bolaning kun tartibida ertalabki gigenik gimnastika
,hakatchan o’yinlar,sayr sifatidagi jismoniy mashqlarni bajarish katta o’rin
tutadi.Ertalabki gimnastika bilan har kuni shug’ullanish kerak.Gimnastika dasturiga 3-4
yashar bolalar uchun 3-4 ta taqlid qiladigan mashqlarni (masalan,”turna botqoqlikda
yuradi”,”derazadan qaraymiz”) ancha katta yoshdagi bolalar uchun bir nechta
umumrivojlantiradigan mashqlar,yugurish,yurishni kiritish mumkin.Gimnastika bilan 6-
10 minut shug’ullanish uyqu,lanjlik xolatini chiqarish ,ruhni tetik qilishni ko’zda
tutadi.Kun gimnastikadan boshlanadi,bola xulqining keyinchalik qanday bo’lishi ana shu
gimnastikaning qanday va qanchalik aniq bajarilishiga bog’liq bo’ladi.
3-4 yashar bolalar uchun ertalabki gimnastikaning taxminiy kompleksi.
1-mashq.”Turna botqoqda yuradi”.Tizzalarni baland-baland ko’tarib yurish,yelka
rostlangan bo’ladi.Xonada 1-2 marta aylanib chiqiladi.Erkin nafas olinadi.
2-mashq.”Nasos”.Oyoqlar yelka kengligida qo’yiladi,qo’llar ensada turadi.Gavdani
o’ngga burib,ayni vaqtda o’ng qo’lni oyog’ingiz tizzasidan pastga tekkizing (nafas
chiqaring) .Chap tomonga ham shunday qiling.3-5 marta takrorlanadi.
3-mashq.”Tovuq don yeydi”.O’tirib,barmoqlar bilan polga “ko-ko-ko” deb cherting
(nafas chiqaring),O’rningizdan turing-da,rostlaning (nafas oling).3-5 marta takrorlanadi.
4-mashq.”Chumchuq sakrab yuradi”.Ikkala yoqda sakraladi,4-6 marta sakrab ,keyin
10-12 qadam yuriladi.2 marta takrorlanadi.Erkin nafas olinadi.
5-6 yashar bolalar uchun ertalabki gimnastikaning taxminiy kompleksi.
1-mashq.”Tuynukcha” Qo’llarni tushirib turib,”qulf qilib”chalkashtiring,qo’llarni
bosh ustiga ko’tarib.,”tuynukka” qarang (nafas oling),barmoqlarni chalkashtirib turgan
holda qo’llarni tushiring (nafas chiqaring)..3-5 marta takrorlanadi.
[93]
2-mashq.”Suzuvchi”.Gavdangizni oldinga sal egib,uzatilgan qo’llaringizni ham
oldinda uzating(nafas chiqaring),rostlanib,qo’llaringizni ikki tomonga yozing (nafas
oling).3-5 marta takrorlanadi.
3-mashq.”Qurbaqacha”.Tizzalarni kerib o’tiring,qo’l barmoqlarini gavda oldida
polga sal tekkizing,yelkani rostlang,”vaq-vaq-vaq” deng (nafas chiqaring),o’rningizdan
turing (nafas oling). 3-5 marta takrorlang.
4-mashq.”Samolyot qanotlarini silkitadi”. Qo’llaringizni yon tomonlarga
yozib,oyoqlaringizni sal kerib turing.Gavdangizni o’ng va chap tomonga eging.3-5 marta
takrorlang.
5-mashq.”Quyoncha” Qo’llaringizni tirsagingizdan bukib, kaftingizni yozing.Oyoq
uchida ohista sakrang.6-8 marta goh sakrab,goh yuring (12-16 qadam). 2 marta
takrorlanadi.Erkin nafas olinadi.
6-7 yashar bolalar uchun ertalabki gimnastikaning taxminiy kompleksi.
1-mashq.Turgan holda qo’llarni ko’tarilayotgan tizzaga urib yurish.Shu holda 20-30
sekund yuriladi.
2-mashq.”Bo’yimiz yana ham cho’zilsin”. Qo’llarni old tomondan yuqoriga
ko’tariladi,oyoq uchida turib,ko’tarilgan holda keriling (nafas oling), yon tomondan
qo’llar tushiriladi (nafas chiqariladi). 4-6 marta takrorlanadi.
3-mashq. Oyoq uchida o’tirib,tizzani keriladi (nafas chiqariladi),turiladi,(nafas
olinadi). 4-6 marta takrorlanadi.
4-mashq. “Nasos”.Oyoqlar yelka kengligida qo’yiladi,qo’llar ensada turadi.Gavdani
o’ngga burib,ayni vaqtda o’ng qo’l tizzadan pastga tekkiziladi (nafas chiqariladi).Chap
tomonga ham shunday qilinadi.4-6 marta takrorlanadi.
5-mashq.”Baland shoxlarda olma teramiz va ularni oyog’imiz tagidagi savatga
oxista solamiz”. Qo’llani oldindan yuqori ko’tarib,oyoq uchida turiladi,yuqori
ko’tarilib,”olma teriladi’,(nafas olinadi), oldinga egilib ,qo’llar pastga erkin tushiriladi-
“olma savatga solinadi” (nafas chiqariladi).4-5 marta takrorlanadi.
6-mashq.Turgan joyda sakrash.6-12 marta takrorlanadi.Yurishga o’tib,20-25 sekund
davomida yuriladi.
[94]
7-mashq.Qo’llarni yon tomonga cho’zing (nafas olinadi) va pastga tushiriladi (nafas
chiqariladi).
Shunday qilib maktabgacha yoshdagi bolalar juda serharakat bo’ladilar.Ularning
harakati tez, turli-tuman bo’ladi,ana shu xususiyatdan foydalanish kerak.Bolalarni
yugurishga,yurishga,sakrashga,narsani otishga,o’rmalashga o’rgatish,ularda muvozanat
xissini mashq qildirish kerak.
Demak, bolaning fiziologik imkoniyatlariga mos keladigan jismoniy mashqlar
o’yinlar uni tetik va quvnoq qiladi.Bu harakatlar muskullarni va suyak bog’lov apparatini
mustahkamlaydi,qomat to’g’ri shakllanishiga imkon beradi,nafas va yurak tomir
sistemasini mustahkamlaydi.Jismoniy mashqlar ta’sirida muskulning yurakning o’zida
qon aylanishi yaxshilanadi,uning quvvati va ishchanligi oshadi.Harakatsizlik va
harakatlar chegaralanishi o’sayotgan bola organizmiga yomon ta’sir qiladi.Mana shuning
uchun ham sog’lig’ini mustahkamlashda va bolalar kasalliklarini oldini olishda jismoniy
mehnar va sport katta rol o’ynaydi.Harakatlar odamning uyg’un,jismoniy va aqliy
rivojlanishi uchun zarurdir.
FOYDANILGAN ADABIYOTLAR:
1.Sh.Mirziyoyev.”Yangi
O’zbekiston
strategiyasi”.Toshkent.O’zbekiston
nashriyoti.2021 yil.
2.”Ilk qadam ” davlat o’quv dasturi.
3.”Yosh ota-onalarga” ilmiy ommabop meditsina adabiyoti.Toshkent.1987 yil
4.”Salomatlik” Ommabop meditsina entsiklopediyasi.Toshkent.1985yil.
|
