Intellektual va ekspert sistemalarning tuzilishi va asosiy qismlari




Download 0.64 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/8
Sana21.10.2022
Hajmi0.64 Mb.
#27650
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
1 mt
Maʼlumotlarni diagramma koʻrinishida taqdim etish, 3-Mavzu UZB, 13, 6a638e1a-0647-42ca-b3df-0058b445108f, Sodiqova SH.Maktabgacha pedagogika, Farg\'ona, 12- Лаборатория, Elektronika va sxemalar mustaqil ish asosiy, 15-mavzu Muvaffaqiyat formulasi, “Barakali” tariff rejalarning shartlari, “Ikki karra Internet” aksiyasining shartlari, 15, shaxsiy kom Shohmuradov
Intellektual va ekspert sistemalarning tuzilishi va asosiy qismlari. 
Yuqoridagi olgan bilimlaringizdan foydalangan holda intellektual sistemalar
i-
ning tuzilishi qanday bo`lishi mumkin deb o`ylaysiz? Qanday ma’lumotlar
intellektual sistemalarning samarali ishlashiga yordam beradi? Nima qilganda
insoniyatning kompyuterlarda saqlanayotgan bilimlarini yanada foydali ravishda
ishlata olishimiz mumkin? Bu muammolar juda ham muhim va balki siz yangi ori-
ginal yechimlar taklif qilarsiz deb o`ylaymiz. 
Intellektual va ekspert sistemalar uch asosiy qismdan tuzilgan: faktlar va
ev-
ristikalar haqidagi bilimlar bazasi, xulosa va yechim mashinalari, insonning ma-
shina bilan muloqotini ta’minlovchi sistema. 



Xulosa va yechim mashinasi sistemaning bir qismi bo`lib, bilimlar bazas
idagima’lumotlarga qoida va mantiqni tatbiq etish imkonini beradi. Masalan,
qoi-dalar asosida ko`rilgan ekspert sistemalarida “AGAR U HOLDA” qoidasi 
ikki xil yo`lda tahlil qilinishi mumkin: 
• to`g`ri yo`nalishda yoki ma’lumotlar asosida, ya’ni muammoni yechish uchun
yangi ma’lumotlar yoki 
shartlar qaraladi, 
hamda mos xulosa va oqibatlar tek- 
shiriladi. 
• teskari yo`nalishda yoki maqsad 
tomonidan, ya’ni muammoni yechish 
uchun nazariy oqibatlar ishlab chiqiladi va uning xaqligini aniqlaydigan shartlar
tekshi- riladi. 
Insonning mashina bilan muloqotini ta’minlovchi sistema shunday bo`lis
hi ke-
rakki, unda faqat ekspert emas, balki yangi xodimlar ham ishlay olsin. Bunda
qulaylik yaratuvchi “menyu”, piktogrammalar, sichqonchadan foydalanish yo`llari 
ishlatiladi. 
Bilimlar bazasi bilimlarni belgilar shaklida saqlaydi. Aniqrok aytganda, unga
sonlar jadvali, kattaliklar qiymati diapazoni va hokazolar kirishi mumkin. 
Le-kin bilimlar bazasining asosini faktlar va evristikalar tashkil etadi. Bilimlar ba- 
zasidagi faktlar tarkibiga ob’ektlarning bayoni, ularning belgilari va ekspert siste-
masini ishlatish sohasiga mos keluvchi sonli qiymatlar kiradi. Masalan, texno-
logik jarayonlarni boshqarish sistemasi uchun bilimlar bazasi tarkibiga konkret
korxonaning yoki uning bir qismining bayoni, alohida komponentlar xarakteris-
tikalari, datchiklardan olingan qiymatlar, zaxiralar sostavi va hokazo kirishi mum- 
kin.Evristikalar yoki qoidalar konkret muammoni yechish uchun faktlar asosida
xulosa chiqarish yo`lini bildiradi. Bu bilimlar asosan oldingi tajribaga asosla-
nadi va undan ekspertlar doim foydalanishadi. Lekin ko`pincha u sir tutiladi. 



Bilimlarni shunday jarayon sifatida tavsiflash mumkinki, bu jarayonda ekspert sis-
tema yaratuvchilari tomonidan informatsiya “qidirib topiladi va boyitiladi”. Texno-
logik jarayonlarni boshqarish sistemalari uchun bu bilimlar bunday qoidalar turku-
mini o`zida saqlashi mumkin: zavodni yoki biror podsistemani profilaktik re-
mont qilish kerak bo`lsa, joriy narxlarga ko`ra qancha zaxira hajmi saqlash
mumkin, yoki nosozliklarni diagnostika qilish qoidasi va ularni bartaraf etish 
bo`yicha takliflar va hokazo. Ekspert sistemalarning laboratoriyalar yoki 
butun firmalar mutaxassislari uchun ahamiyati bir qancha aspektlarda namoyon 
bo`ladi: 
a) ekspert bilimlarni yig`ish, 
aniqlash, 
kodlashtirish va tarqatish; 
b) inson imkoniyatlaridan yuqori bo`lgan muammolarni yechish; 
c) bir inson qamrab olish mumkin bo`lmagan bilimlar hajmini talab qilu
vchi 
muammolarni yechish; 
d)bir necha sohalar bo`yicha ekspert bilimlar talab qilinadigan muammolarni
yechish; 
e) kollektivning eng nozik qadriyati - kollektiv xotirani saqlash; 
f) yangi 
texnologiyani qo`llash 
hisobiga yuqori rakobatbardoshlikni ta’minlash. 



Kompleks bilimlar bazasini yaratish mashinaning xatosiz ishlashi va bir 
necha ekspertlarning bilimi sintezi asosida keng imkoniyatlar ochadi. Agar bilim-
lar bazasi bir necha soha informatsiyasini birlashtirsa, bunday bilimlar 
yig’indisi 
qo`shimcha qiymatga ega bo`ladi. Ekspert sistemalarning yuqorida qayd etil-
gan "kollektiv xotira"ni saqlash nuqtai nazaridan ham ahamiyati katta. Ko`p
korxonalar yuqori malakali mutaxassislarni yo`qotish muammosiga duch kela-
dilar. Bunga ularning boshqa ishga o`tishi, yoki yuqori lavozimga ko`tarilishi,
yoki o`limi, yoki pensiyaga chiqishi sabab bo`lishi mumkin. Bir qancha firmalar 
o`zlarining eng qimmatli xodimlari ekspert tajribalarini saqlab qolish uchun eks-
pert sistemalarini qo`llay boshladilar. Bu bilimlarni saqlab qolish va ishdan ket-
gan ekspert o`rnini yangisi bilan oson to`ldirish imkonini beradi. Iqtisodiy po-
zitsiyadan esa ekspert sistemaning axamiyati shundaki, u firmaning raqobatbar-
doshligini oshiradi. Bu shuni bildiradiki, ekspert sistemani birinchi bo’lib qo’l- 
lagan kompaniya uni qo`llamaganlardan albatta oldinga chiqib oladi. 




Download 0.64 Mb.
1   2   3   4   5   6   7   8




Download 0.64 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Intellektual va ekspert sistemalarning tuzilishi va asosiy qismlari

Download 0.64 Mb.
Pdf ko'rish