|
Programmalastırıw tilleri haqqinda ken’ tu’sinik
|
| bet | 4/5 | | Sana | 18.03.2023 | | Hajmi | 38.73 Kb. | | #45923 |
Bog'liq Assembler principleri Joba Assembler pragrammalastiriw tili ha’mProgrammalastırıw tilleri haqqinda ken’ tu’sinik
Kompyuterde programmalastırıw bul - kompyuter mikroprotsessori ushın túrli buyrıqlar beriw, qashan, qay jerde neni ózgartirish hám nelerdi kirgiziw yamasa shıǵarıw haqqında buyrıqlar beriw bolıp tabıladı. Úshewlerbu maqalada, qanday dasturlash tilleri bar ekenligi, eń keń tarqalǵan programmalastırıw tilleri hám ularning ayırmashılıǵı. Hám de, Programmalastırıwdı úyreniw jolları haqqında sáwbetlesemiz Kompyuter dúnyasında kóplegen programmalastırıw tilleri ámeldegi bolıp, programmalastırıw hám oǵan qızıǵıwshılar sanı artıp barıp atır. Bir qıylı túrdegi ichni bojaradigan programmalardı Basıc, Pascal, Ci hám basqa tillerde jazıw múmkin. Pascal, Fortran hám Kobol tilleri universal tiller esaplanadı, Ci hám Assembler tilleri mashi tiline talay jaqın tiller bolıp, tómen yamasa órta dorajali tiller bolıp tabıladı. Algoritmik til insan tillerine qanchalik jaqın bolsa, ol tilge joqarı dorajali til dayiladi. Mashina tili esha eń tómengi dorajali til bolıp tabıladı. Mashina tili bul sanlardan ibarat esaplanadi, Mısalı : 010110100010101 Programmalastırıw tilleri 2 úlken gruppalarǵa bólinedi, Tómen hám Joqarı dorajali programmalastırıw tili. Tómen dorajali programmalastırıw tili talay quramalı bolıp ular juda arnawlı tarawlarda ichlatiladi hám ularning mutaxassislari da juda kem. Sebebi tómen programmalastırıw tilleri (mısalı : assembler) kóbinese miktoprotsessorlar menen ichlashda kerek bolıwı múmkin. Odatda túrli programmalastırıw ishleri ushın joqarı dorajali programmalastırıw tilinen keń paydalanıladı. EHM (Elektron Esaplaw Mashinası ) endi júzege kelgen paytda programma dúziwde, tek mashina tillerinde, yáni sanlar járdeminde EHM bojarishi kerek bolǵan ámellerdiń kodlarında kiritilgen. Bul halda mashina ushın tushinarli sonoq, sisteması retinde 2 lik, 6 lik, 8 lik sonoq sistemaları bolǵan. Programma usı sonoq sistemasındaǵı sanlar jardeminde kiritilgen. Joqarı dorajali programmalastırıwda, mashina tillerine qaraǵanda mashinaǵa maslasqan (baǵdarlanǵan ) belgili kodlardaǵı tiller esaplanadı. Belgiler kodlastırılgan tillerdiń tiykarǵı principlerı sonda, ol jaǵdayda mashina kodları ularga uyqas belgiler menen belgilenedi, hám de yadtı avtomatikalıq bólistiriw hám qátelerdi toshhhis qılıw kiritilgen. Bunday mashina maslasqan til - ASSEMBLER tili atınıń udi. Odatda programmalastırıw joqarı dárejeli programmalastırıw tilleri (Dalphi, Java, C++, Python) jardeminde ámelge asıriladı. Bul programmalastırıw tilleriniń semantikasi odam tiline jaqınlıǵı sebepli programma dúziw yarayoni talay ańsat keshedi. Kóp ichlatiladigan programmalastırıw tilleri. Biz házir biletuǵın hám ichlatadigan tillerdiń barlıǵı sol gruppaǵa tiyisli. Ular insanǵa " túsinikli" tilde jazıladı. Anglichan tilin jaqsı biluvchilar programma kodın qiynalmasdan túsiniwleri múmkin. Bul gruppaǵa Fortran, Olgol, C, Pascal, Cobol hám h. k. tiller kiredi (kóbisi házirde dayarli qollanilmaydi). Eń birinshi paydo bolǵan tillerden tap házirgi zamanagóy tillerge shekem ichlatish múmkin. Lekin, házirgi web texnologiya arqalı ichlaydigan tillerde (PHP, ASP. NET, JSP) bunday programmalar strukturaydı. Sebebi bunday programmalardıń ichlashi ushın taǵı bir ámeliy programma ichlab turıwı kerek. Házirde, ámeliy programmalar, tiykarınan, visual C++, C#, Barland Dalphi, Barland C++, Java, Phyhon sıyaqlı tillerde dúziledi. Ózbekstanda kópshilik Dalphi den paydalanadı. Bunıń tiykarǵı sebebi: ápiwayılıǵı, komponentlerdiń kópligi, interfeysiniń túsinikliligi hám h. k. Dalphida birinshi ichlagan odam da qanaqa bolıp tabıladı programma dúziwi ańsat keshedi. Lekin, Windows da programmanıń tiykarǵı ichlash mánisin talay keyin biladi (komponentlerdiń kópligi hám API funksiyaları programmada kórsetilmasligi ushın ). Taǵı bir torafi, Dalphi (Pascal) operativ yadtı tejewge kelip talay oqsaydi. Ol jaǵdayda ózgaruvchilarni udindan járiyalay otirip qoyıw ornına ichlatilmaydigan ózgaruvchilar hám massivler de jay uib turadı. Eń keń tarqalǵan programmalastırıw tili (Windows OS ida) Microsoft visual C++ tili bolıp tabıladı. Kópshilik programmalar házirde sol tilde dúziledi. Ulıwma Uganda, C ga uqsas (C-podobnıy) tiller házirde programmalastırıwda jetekshi. Dayarli hámme zamanagóy tillerdiń tiykarında C jatadı. Bunnan toshhqari, Túrli komputer oyınları dúziwde yamasa kishi kólem degi programmalar toyyorlashda LUA script yamasa JavaScript tilleri de keń ichlatilmoqda. Biz sizge házirgi kúnde keń tarqalǵan dasktop programmalastırıwda ichlatiladigan programmalastırıw tillerinen bazilari haqqında aytıp ótemiz: Dalphi (tolaff. délfi) — programmalastırıw tillerinen biri. Barland firması tárepinen ichlab shıǵarılǵan. Dalphi programmalastırıw tili ichlatiladi hám aldınan Barland Dalphi paketi torkibiga kiritilgen. Usınıń menen bir qatarda 2003-jıldan házirge shekem qollanilayotgan sol atqa iye usıǵan. Object Pascal — Pascal tilinen bir qansha keńeytiwler hám toltırıwlar arqalı kelib shıqqan bolıp, ol ob'yektga jóneltirilgen programmalastırıw tili esaplanadı. Aldınan úshewlerbu programmalastırıw ortalıǵı tek ǵana Microsoft Windows ámeliyat sisteması ushın programmalar yoratishga mólsherlengen, so'ngchalik esha GNU/Linux hám de Kylix sistemaları ushın maslastırildi, lekin 2002-yilgi Kylix 3 sanınan keyin ichlab shıǵarıw toqtatildi, kóp ótmay esha Microsoft. NET sistemasın qollap quwatlashi to'ǵrisida daǵaza etildi. Lazarus joybarı ámeliyatındaǵı (Free Pascal) programmalastırıw tili Dalphi programmalastırıw ortalıǵında GNU/Linux, Mac OS X hám Windows CE platformalari ushın programmalar yoratishga múmkinshilik beredi. visual Basıc (tolaffuzi: " vijual Beysik") - Microsoft korporatsiydan programmalastırıw tili jáne onıń ushın programmalastırıw ortalıq bolıp tabıladı. Ol BASICdan kóp túsinikler udi hám tez rostmli interfeys menen programmalar taraqqiyot táminlaydi. Aqırǵı versiya 6. 0 1998 jılda reliz kelishdi. Microsofttan miyrasxor visual Basıc. NET 2002 jılda paydo boldı. Java programmalastırıw tili - eń jaqsı programmalastırıw tillerinen biri bolıp ol jaǵdayda korporativ dorajadagi ónimlerdi (programmalardı ) yoratish múmkin. Bul programmalastırıw tili Oak programmalastırıw tili tiykarında paydo boldı. Oak programmalastırıw tili 90 -jıllardıń basında Sun Microsystems tárepinen platformaga (Operatsion sistemaǵa ) boǵliq bolmaǵan halda ichlovchi jańa áwlad oqlli apparatların yoratishni maqset etip háreket baslaǵan edi. Buǵan erisiw ushın Sun hodimlari C++ ni ichlatishni joybarlawtirdilar, lekin bázi sebeplerge kóre bul pikirinen waz keshiwdi. Oak muvofaqiyatsiz shıqtı hám 1995-jılda Sun uniń atınıń Java ga almashtirdi, jáne onı WWW rawajlanıwına hizmat etiwi ushın malum ózgarishlar qılıwdı. Java Obiektke Baǵdarlanǵan Programmalastırıw (OOP-object oriented programming) tili hám ol C++ ga talay uqsas. Eń kóp jol qoyıltuǵın qátelerge sebep bóliwshi bólekalari uib toshhlanib, Java programmalastırıw tili talay ápiwayılastırıldı. Java kod jazılǵan fayllar (*.java menen aqırılanıwshı ) kompilatsiyadan keyin báyit kod (bytecode) ga ótedi jáne bul báyit kod interpretator tárepinen oqıp yurgizdiriladi. C++ (tolaffuzi: si plyus plyus) — túrli maqsetler ushın mólsherlengen programmalastırıw tili. 1979 -jılı Bell Labsda Biyarne Stroustrup tárepinen C programmalastırıw tiliniń múmkinshiliklerin keńeytiw hám OOP (object Oriented Programming) ózgeshelikin kirgiziw maqsetinde ichlab shıǵarılǵan. Basında „C with Classes" dab akelgan, 1983-jılı házirgi at menen yáni C++ dab ózgartirilgan. C++ C da jazılǵan programmalardı kompilyatsiya ete uadi, biraq C kompilyatori bul ózgeshelikke iye emas. C++ tili operatsiyon sistemalarǵa oloqador qisimlarni, klient -server programmalardı, EHM oyınların, kúndelik mútajlikte qollanılatuǵın programmalardı hám sol sıyaqlı túrli maqsetlerde ichlatiladigan programmalardı ichlab shıǵarıwda qollanıladı. Tómendegi kestede programmalastırıw tilleri haqqında malumotlar keltirilgen.
Internet. Web Server. Web programmalaw quralları (tilleri) Malumki, joqarı dorajadagi programmalastırıw tillerinde jazılǵan programmalardı kompyuterge túsindiriw ushın kompilyator dagan qosımsha programma kerek boladı. Web programmalawda da tap sonday yarayon júz boladı. Siz internet degi saytlardı kóriw ushın ichlatadiganingiz Brauzerler - web programmalaw tilleriniń bazilarini kompilyatori esaplanadı. Web programmalawda taǵı sonday tiller de bar ularni brouzer kompyuterge torjima etip túsintirip bere umaydi, lekin bunday tiller web sayttı tiykarın toshhkil etedi. Ana sonday tillerdi brouzer túsinetuǵın etip beriw ushın da Web server ge uqsaǵan programmalar (kompilyator yamasa interpretatorlar) kompleksi kerek boladı. Bunday programmalar esha sayt jaylasqan serverlerde turadı, qashanda oǵan soraw jiberganingizda (qálegen biror ssilkanı basqanıńızda, birinshi ret sayttı ashqanıńızda hám taǵı basqa... ) sol sayt jaylasqan server degi Web server programmaları sizdiń brauzerińizge sayttı brauzer tushunmaydigan tillerde jazılǵan jayların torjima etip jiberedi. Sonday etip klient - yaǵniy siz tárepdegi web sayttı kodların kompyuteringizga túsintirip beretuǵın torjimon bul - Brauzer, server tárepindegi web sayttı sizdiń brauzerińiz tushunmaydigan jayların oǵan torjima etip jiberetuǵın torjimon bul Web Server esaplanadı. Tómende web serverdi
Bul jerde Klient yaǵniy siz tárepte sizdiń Brauzer hám ol túsinetuǵın web programmalaw tilleri (HTML, CSS, Java Script ) turǵan bolsa, server tárepte Opache -> Web server, PHP -> PHP tili ushın interpretator hám malumotlar bazası menen ichlash ushın qural (bul MYSQL, Oracle hám basqalar bolıwı múmkin) turıptı. Bunnan toshhqari server tárepinde taǵı basqa tiller de bolıwı múmkin. Hullas, siz qashanda brauzerden kerekli sayt atınıń kirgizgenińizda bul sorawıńız DNS serverden saytqa uyqas IP boyınsha kerekli serverge baradı, sorawıńız Brauzerde kiritilgeni ushın da kóbinese standart HTTP protokolı boyınsha jiberilgani ushın onı Web server kútip uadi hám sorawıńızǵa uyqas papkadan index fayldı izlep tupadi. Odaǵı boǵlanishlardan kelib shıǵıp kerekli fayllardı júkleydi, bul fayllardı keńeytpesine qaraydı, eger keńeytpesi. html bolsa onı shundoq, keri jaǵdayda mısalı.php bolsa PHP server degi interpretator arqalı brauzer túsinetuǵın tilge torjima etdiradi (sonı ishinde malumotlar bazasınan da kerekli malumotlar júklep uinadi) hám nátiyjeni sizdi brauzerińizge jiberedi. PHP programmalastırıw tili járdeminde sayt yoratish ushın áwele óz jeke komputeringizda virtual server ornatıwıńız kerek. Mısalı Danwer, yamasa XAMPP yamasa WAMPP Brauzerińiz ózi túsinetuǵın tilde kelgen sayt kodların nátiyjesin ekranıńızde sizge kórsetip beredi hám siz toyyor sayttı kóresiz. Damak, eger web programmalaw menen shuǵullanaman deytuǵın bolsańız, minimum: HTML, CSS, JavaScript, PHP, MySQL larni biliwińiz kerek eken. Bunda HTML-> Sayt karkasın yasaydi, CSS- sayttı párdazın (dizaynini) ámelge asıradı, Javascript - sayttı dinamikası (haraktlarini) táminlaydi, PHP - sayttı logikalıq ámellerin bojaradi (mısalı siz login bolǵanmisiz, yamasa joqpa, login bolǵan bolsańız sizde neler shıǵadı, hákis túrde neler... ), MySQL - PHP menen sheriklikte saytqa malumotlar bazasınan malumotlarni oqıp uish, jazıw, ózgartirish ushın xızmet etedi. Programmanı yoratish yarayonidagi uniń atları Beta versiya - bul versiya programmanı ommaga silteme etilip, ularning pikiri boyınsha programmaǵa túrli ózgartirishlar kiritiluvchi versiyası. Programmanıń bul versiyası, odatda, tekin bolıp, kópshilik hukmiga silteme etiledi. Programmanıń bul versiyası arqalı sizge jetkizilgen zıyan qoplanmaydi (fayllarıńızdıń óship ketiwi, OS dıń aynıwı hám h. k.). Házirde kópshilik firmalar óz ónimlerin Beta versiyasın shıǵarıp, óz ónimlerin rawajlanıwlashtirib barıp atırlar. Bunnan, programma ichlab shıǵarıw boyınsha jetekshi bolǵan Microsoft korporatsiyasi da tısqarı emas (Windows vista, Office 2007, Exchange Server 2007, Internet Explorer 7 hám h. k.). Release Candidate (versiya kandidati) - bul versiyanıń atınan malumki, ol haqıyqıy, satıwǵa shiǵarılatuǵın versiyaǵa kandidat (kandidat) bolıp tabıladı. Bul sıyaqlı versiyalar qısqasha RC dab ataladı. Sol túrdegi versiyalar esha, RC1, RC2 sıyaqlı ataladı. Kópshilik RC versiyalar satıwǵa shiǵarıladı, sebebi bul versiya ózinde malum bir múmkinshiliklerdi jamlaǵan boladı jáne bul versiya arqalı jetkizilgen zálel programmanı yoratgan firma tárepinen oraladı. Final Release (sońǵı versiya ) - programmanı yoratishda qoyılǵan maqsetti " tolıq" ámelge asırıwshı versiya. Bul versiyanı " olfa" versiya dab da akeshadi. Bul versiya óz bahosida satıladı, oǵan kórsetiluvchi xızmetlerdiń barlıǵı programma yoratuvchisi tárepinen kórsetiledi. Build XXXX (XXXX - qurıw ) - bul, odatda, versiya esaplanbaydı. XXXX dıń ornında biror san keledi. Bul san programmanıń kompilyatsiya (programmalastırıw tilinen haqıyqıy bojariluvchi kodqa ótkazish) sanın ańlatadı. Programma yadrosı (qosımshalarsız, tiykarǵı bólim) ga salıstırǵanda júritiledi. Mısalı, Windows vista Beta 2 Build 5308 - Windows vistaning Beta 2 versiyası gruppaında 5308-kompilyatsiya (OSga salıstırǵanda " kompilyatsiya" ni ichlatish orınsızlaw :)). Update (jańalaw ) - programmanıń biror tesigin (biror kishi qáte, kemshiligi) dúzetuvchi kishi járdemshi programma. Bul járdemshi programmanıń kólemi, odatda, kishi bolıp, tek ósha kemshilikti ońlawgagina xızmet etedi. Yáni bul programmasha biror *. dll fayldı yamasa programmasıshlatuvchi funksiyalardan birortasini " dúzetib" qóyadı, tek. Bunday Update (" qorz") lar mudamı tekin boladı. Service Pack (xızmet paketi ) - ózinde bir qansha Update lar bojaruvchi ámellerdi saqlaytuǵın paket. Uniń qısqasha atı SP. Programmanıń haqıyqıy versiyası yamasa aldınǵı SP den sol paytgacha bolǵan aljasıqlardı birdaniga dúzetuvchi programma. Yáni, ol bir qansha Update lar ishin ózi bojaradi. Mısalı, Windows XP shıqqanınan keyin, shama menen bir jıldan keyin SP1 shıqtı. Bunnan kelib shıǵadıki, Windows XP SP1 bir jıl dawamındaǵı aljasıqlardı dúzetuvchi paket esaplanadı. SP da programma ichlab shıǵarıwshı firmanıń qáteleri sebepli kelib shıqqan qátelerdi dúzetgani ushın tekin boladı. Trial (yamasa damo)-versiya (waqtınshalıq ) - bul versiya, programma satıwǵa shıǵarılǵannan keyin tekin tarqatila baslaydı. Bul versiyanıń tiykarǵı maqseti paydalanıwshılardı úshewlerbu programmanı satıp uishga yolb qılıw hám ularni programma menen tanıstırıw. Trial versiyalar, odatda, eki qıylı boladı : a) waqıt boyınsha chegalangan; b) múmkinshilikler boyınsha. waqıt boyınsha shegaralanǵan versiya malum múddet, mısalı, 30 kún ichlaydi hám sonnan keyin basqa ichga tushmaydi. Bul jaǵdayda siz programmanı satıp uishingiz kerek. Odatda, waqıt boyınsha trial-versiyalar programmanıń hámme múmkinshiliklerin ózinde saqlaydı. Múmkinshilikler boyınsha versiya esha programmanıń satıp uingan versiyasınıń neshe bolıp tabıladı procent múmkinshiliklerin ózinde saqlaydı yamasa malum shekleniwler qoyılǵan boladı. Bul versiyanıń ichlash múddeti shegaralanmaydi. Yuqo'ridagi eki jaǵdaydan toshhqari taǵı bir jaǵday bar. Bunda programmanıń hámme múmkinshiligi saqlanadı, múddet de berilmaydi, tek paydalanıwshına programmanı satıp uish haqqında eshlatib turıladı. Bul esha kópshiliktiń jiǵiga tegishi múmkin. Kópshilikke malum Total Commander programması sol sıyaqlı programmadan biri, ol hár ichga túskeninde 1, 2, 3 dab atalǵan knopkalardan birini basıwıńızdı tolab etedi. Programmalastırıwdı úyreniwdi neden baslaw kerek? Bárinen burın insanda kúshli qızıǵıwshılıq bolıwı kerek. Lekin bul hámmesi emas. Programmist bolıw ushın matematika yamasa geometriya pánlerin da jaqsı oqıǵan bolıwıńız kerek dab oylaymiz. Tiykarınan programmalastırıw ushın matematika yamasa geometriya onsha ichlatilmasligi múmkin. Aytajaqmizki anıq pánlerdi yaxhsi tushunaolgan insan programmist bolıwı da ańsat boladı. Eger programmist bolıwǵa qoror etken bolsańız, Daslep eń ápiwayı tilden baslaw kerek 1-gezek HTML tilin úyrenesiz. 2-gezek CSS hám Javascript tiykarların úyrenesiz. 3-gezek Dalphi yamasa Java tiykarların úyrenesiz. Taǵı Mobile telefonlar (Android, iOS) ushın programma dúziw usılları menen qızıqıp kóresiz Endi udingizda 3 úlken jol shıǵadı. Siz esha sol joldıń birinen júriwińiz kerek. 1-jol. Web App yamasa web programmalaw baǵdarı. tiykarınan internet menen ichlaydigan programmalar yoratish 2-jol Win, Linux App yáni Tek Komputer ushın programmalar dúziw 3-jol Mobile programmalastırıw yáni Házirde kópshilikke arnalǵan Android, iOS (Iphone) ushın programmalar dúziw Eger 3 joldı da úyrenemen dasangiz úlken nátiyjege erisiw qıyın. Sebebi ularning hár biri úlken bir uam mısalı bolıp tabıladı.
|
| |
