5311000 – Texnologik jarayonlarni
avtomatlashtirish va
boshqarish
Лист
Изм. Лист
№ докум
Подпись Дата
Barcha materiallar va qotishmalar uchun TEYUK ning haroratga funksional
bog‘liqligi murakkab bo‘lib, uni analitik ifodalash ancha qiyin. Platinorodiy-platina
jufti bundan istisnodir. Bu juftlik uchun TEYUK bilan harorat orasidagi bog‘lanish
300 dan 1300 °С gacha bo‘lgan
oraliqda, sovuq ulanma harorati 0 °С
bo‘lganda
yetarlicha aniqlikda parabolaga mos keladi:
E
(
t
,
t
0)
=a+bt+ct
2
bu yerda, a, b va c – surma (630,5 °С), kumush (950, 8 °С) va oltin (1063 °С)
larning qotish harorati bo‘yicha aniqlanadigan doimiylar.
Hozirgi vaqtda quyidagi metall termoelektrodli termoelektr termometrlar
qo‘llanadi. Ularning xarakteristikalari jadvalda keltirilgan.
Xromel-kopelli (56 % Si – 44 %Ni) termoelektr termometrlar standart
termometrlar orasida eng katta o‘zgartish koeffitsientiga ega (70...90 mk V/°С).
Termoelektrod diametri 1 mm dan kam bo‘lgan termometrlar
uchun chegaraviy
qo‘llanishi 600 °С dan kam, masalan, diametri 0,2...0,3 mm bo‘lgan termoelektrodlar
uchun faqat 400 °С ni tashkil etadi. Yuqori o‘lchash chegarasi kopelli elektrod
xarakteristikasining barqarorligiga bog‘liq.
Nikel-xrom-nikel-alyuminiyli (94%Ni+2%A1+2,5% Mn+1%Si+0,5% qo‘shilma)
termometrlar turli muhit haroratlarini keng chegaralarda o‘lchash uchun qo‘llaniladi.
Ular avval xromel-alyumelli termometrlar deb yuritilar edi. Nikel-alyuminiy simdan
tayyorlangan termoelektrod oksidlanishga nikel-xromga nisbatan kamroq chidamli.
Qo‘llashning yuqori chegarasi termoelektrod diametriga bog‘liq. Diametri 3...5 mm
bo‘lgan termoelektrodlar uchun qo‘llashning yuqori
chegarasi nikel-xrom-nikel-
alyuminiyli termometrlarda 1000 °С ni tashkil etadi. 0,2...0,3 mm diametr uchun 600
°С dan ortiq emas.
Platina-rodiy (90% platina-10% rodiy)-platinali termometrlar uzoq vaqt davomida
0 dan 1300 °С harorat oralig‘ida, qisqa vaqt davomida 1600 °С gacha bo‘lgan oraliqda
ishlashi mumkin. Mazkur termometrlar oksidlanadi va neytral muhitlarda darajalash
xarakteristikasining barqarorligini saqlaydi. Ulardan
foydalanish maqsadiga qarab,
etalon namunali va ish termometrlariga bo‘linadi. To‘g‘ri ishlatilganda darajalash uzoq
vaqt davomida o‘zgarmaydi. Kamchiliklariga termoelektr termometrlarning boshqa
turlarinikiga nisbatan TEYUK kamligi kiradi. Termoelektrod simi diametri 0,3 yoki
0,5 mm bo‘ladi.
Platinorodiy (30% rodiyli) - platinorodiyli (6% rodiyli) termoelektr termometrlar
uzoq vaqt davomida haroratlarning +300 dan to 1600 °С gacha oralig‘ida, qisqa vaqt
davomida 1800 °С gacha qo‘llanadi. Musbat elektrod - 30% rodiy va 70% platina
qotishmasidan, manfiy elektrod 6% rodiy va 94% platina
qotishmasidan tashkil
topgan.
Mazkur termometrlar platinarodiy-platinali termometrlarga qaraganda darajalash
xarakteristikalarining barqarorligi yuqoriligi bilan ajralib turadi.
5311000 – Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va
boshqarish
Лист
Изм. Лист
№ докум
Подпись Дата
Volframreniy-volframreniyli
(TVR-5/20
va
TVR-10/20)
termoelektr
termometrlar uzoq vaqt davomida 0 dan 2200 °С gacha va qisqa vaqt davomida 2500
°С
gacha,
shuningdek, vakuumda, neytral va tiklanadigan muhitlarda haroratlarni
o‘lchashga mo‘ljallangan
2.3 – jadval.
S
