Avtomobil yo‘llarini geodezik qidiruvi va loyihalashning o‘ziga xos xusisiyatlari
Reja:
1. Avtomobil yo‘llarini geodezik qidiruvining o‘ziga xos xusisiyatlari.
2. Avtomobil yo‘llarini bo‘ylama va ko‘ndalang kesimlarni loyihalashda yo‘l elementlariga qo‘yiladigan me’yorlar va talablar.
3. Yo‘l poyi va yo‘l to‘shamalarini loyihalashning me’yoriy talablari.
4.Xulosa.
5.Foydalanilgan adabiyotlar.
Avtomobil yo'llarni qidiruvi va loyihalashning me'yorlari va qoidalari quyidagi xalqaro standartlar va normativ hujjatlardan foydalanadi:
GOST 10528-90 Nivelirlar. Umumiy texnik shartlar;
GOST 10529-96 Teodolitlar. Umumiy texnik shartlar;
GOST 28441-99 Raqamli kartografiya. Atamalar va ta'riflar;
GOST 32836-2014 Muhandislik-geologik tadqiqotlar o'tkazishga qo'yiladigan talablar.
Me‘yorlar va qoidalarda texnik me‘yorlashtirish va ctandartlashtirish sohasida quyidagi me‘yoriy hujjatlarga havola qilinadi va ulardan foydalaniladi:
1. QMQ 3.01.03 -19 “Qurilishda geodezik ishlar” Qoidalar to‘plami.
2. ShNQ 1.03.01-03 “ Korxona, bino va inshootlarni kapital qurilishi, loyiha xujjatlarini tarkibi, ishlab chiqish tartibi, kelishilishi va tasdiqlanishi ” ;
3. ShNQ 3.01.04-04 Qurilishi tugallangan ob‘ektlarni foydalanishga qabul qilish;
4. ГОСТ 21778-81 Qurilishda geometric parametrlar aniqligini ta‘minlash sistemasi. Umumiy qoidalar;
5. ГОСТ 23615-79 Qurilishda geometric parametrlar aniqligini ta‘minlash sistemasi. Aniqlikni sistematik tahlil qilish;
GOST 23616-79 Qurilishda geometrik parametrlar aniqligini
ta’minlash sistemasi.Aniqlikni nazorat qilish;
7. ГОСТ 26433.0-85 Қурилишда геометрик параметрлар аниқлигини
таъминлаш системаси.
Ўлчашларни бажариш қоидаси.Умумий қоидалар;
GOST 26433.2-94 Qurilishda geometrik parametrlar aniqligini ta’minlash sistemasi.Bino va inshootlar parametrlarinio‘lchashlarni bajarish qoidasi;
Qurilish-montaj tashkilotlarining geodezik xizmati haqidagi namunaviy qoidalar;
Bino va inshootlarning geometrik parametrlari va ularni tayyorlanadigan elementlarining aniqligini geodezik nazorat qilish haqidagi qo‘llanma;
Qurilish maydonida o‘lchash vositalarini nominal qiymati haqida tavsiyalar;
GOST 21780-06 Qurilishda geometrik parametrlar aniqligini ta’minlash sistemasi.Aniqlik hisobi (MDH davlatlararo standarti);
GOST 22845-85 Passajir va yuk tashuvchi elektr bilan ishlaydigan liftlar. Montaj ishlarini tashkil qilish, amalga oshirish va qabul qilish qoidalari;
SHNQ 03.02.01-97 Tuproqdan qurilgan inshootlar, asoslar va poydevorlar;
SHNQ 3.03.01 -98 Yuk ko‘taruvchi va to‘sish konstruksiyalari;
Yer uchastkalarini ajratish, qizil chiziqlar va qurishni tartibga solish chiziqlarining geometrik parametrlarini belgilashni amalga oshirish bo‘yicha qoidalar to‘plami. O‘zbekiston Respublikasi Davarxitektqurilish 2008.
Avtomobil` yo'li qo'yidagi asosiy qismlarga bo'linadi:
Yo'l rejasi, yo'l bo'ylama kesimi, yo'lning kundalang kesimi.
Yo'l rejasi qismlari.
Yo'l o'qini eng qisqa yo'nalish bo'yicha o'tqizishda yer ustki yuzasi tuzilishi holati (tog'lar, jarliklar, va boshqalar) to'sqinlik qiladi. Bundan tashqari yo'l o'qi bo'yicha botqoqliklar, ko’l, daryolar, quriqxonalar, va boshqa tusiqlar uchraydi. Yo'lni o'qini unumdor tuproqli qishloq xo'jalik yerlaridan o'tkazish xam maqsadga muvofiq emas. Yo'l xalq xo'jaligi uchun xizmat qilishi lozim, shu maqsadda yo'lni aholi yashash joylari va sanoat markazlari yaqinidan o'tqizish, daryo, temir yo'l va Avtomobil`` yo'llari bilan kesishganda eng qo'lay joydan o'tqizish zarurati to'tsiladi. Bunday xollarda yo'l o'qi burilishlar asosida siniq chiziqlardan iborat bo'ladi. Demak, bu kurinishda yo'l o'qi qisqa yo'nalish bo'yicha emas balki, uzoqroq aylanma yo'nalish bo'yicha o'tqizildi. Bunda yo'l o'qi uzunligi havo yo'liga nisbatan o'zayishi «uzayish
koeffitsienti» orqali ifodalanadi:
Kuz. = Ly.o'q /Lh.y (1)
Bu yerda: Ly.o'q.-yo'l o'qi uzunligi, Lh.y-havo yo'li uzunligi.
Yo'l boshi va oxirini birlashtiruvchi siniq chiziq yo'l o'qi deyiladi. Gorizantal tekislikda yo'l o'qi soyasining chizmasini kichik miqiyosda bajarilgani yo'l o'qi rejasi deyiladi.
Yo'llar qurilishida geodezik ishlar.
1.Avtomobil yo'llari trassasining barpo etilishi.
2.O'tish egrilikning loyihalanishi.
3.Egrilikda ko'ndalang kengliklarning belgilanishi.
4. Avtomobil` yo'llarni elementlari.
5. Qurilishda geodezik ishlari haqida umumiy ma'lumot.
6. Geodezik ma'lumotlar tayyorlash usullari.
Eng qisqa yo'nalishda (belgilangan nuqtalarni birlashtiruvchi to'g'ri chiziqda) yo'l qurish joy elementlari (tog'lar, tepaliklar, jarliklar), suv to'siqlari (botqoqliklar, ko'llar, daryolar), qo'riqxonalar, joylar va boshqa to'siqlar uchraydi. Qishloq xo'jaligi uchun qimmatli bo'lgan yerlarda yo'llar o'tkazish oson emas. Shu bilan birga, daryo, temir yo'l va avtomobil` yo'llarini kesib o'tish uchun qulay bo'lgan joylar orqali avtomobil yo'lini o'tkazish zarurati tug'iladi.
Burilish burchaklari kiritilishidan kelib chiqadigan yo'lning cho'zilishi uning boshlanish va tugash nuqtalarini tutashtiruvchi to'g'ri chiziq uzunligiga ("havo chizig'i") yo'lning haqiqiy uzunligining nisbatiga teng uzunlik (cho'zilish koeffitsienti) bilan xarakterlanadi.
Yo'lning geometrik o'qining yerdagi holati uning yo'nalishi deb ataladi. Marshrut to'siqlardan kesib o'tishda, tepaliklarga ko'tarilishlarda va past yerlarga tushishda o'z yo'nalishini o'zgartiradi.
1-rasm. Yo'l o'qi fazoviy egri chiziq sifatida: a-yo'lning umumiy ko'rinishi (aksonometriyada); b
- yo'l yo'nalishi rejasi; C-yo'lning bo'ylama kesimi.
To'g'ri yo'nalishi va aylanama yo'nalishi avtomobil` yo'lning eng oddiy holatida marshrut yo'nalishining har bir o'zgarishi marshrut davomi bilan uning yangi yo'nalishi orasida o'lchanadigan burilish burchagi bilan aniqlanadi. Burilish burchaklari yo'l bo'ylab yo'nalishi bo'yicha ketma-ket nomerlanadi.
Doiraviy egri chiziqlarning quyidagi geometrik elementlarini ajratib ko'rsatilgan. (2-rasm). Burchagi, radiusi R, egri K, tangens T, biscektirisa B.
Yo'l boshi va oxirini birlashtiruvchi siniq chiziq yo'l o'qi deyiladi. Gorizantal tekislikda yo'l o'qi soyasining chizmasini kichik miqiyosda bajarilgani yo'l o'qi rejasi deyiladi.
Yo'l o'qi rejasi qo'yidagi qismlardan tashkil topadi, ya'ni burilish uchlari oraliq masofasi S, yo'l o'qi to’g’ri qismi P, yo'l o'qi egri qismi K. Yo'l doiraviy egri qismi bo'laklari quyidagilardan iborat:
Burilish uchi BU, Burilish burchagi №, egri radiusi R, Tangens T=R tg /2, Egri uzunligi K=R/180, Bissektirisa B=(Sec /2 -1), Domer D = 2T-K, Egri boshi EB, egri oxiri EO.
Avtomobil` yo'llarini loyihalashning asosiy me'yoriy hujjatlari: qurilish me'yorlari va qoidalari O'zbekiston respublikasi SHNQ 2.05.02-07* Avtomobil`` yo'llari; GOST 21.001-93 qurilishda loyiha hujjatlarining tizimi. Umumiy qoidalar; 21.101-97 Qurilishda me'yoriy hujjatlar tizimi doirasida ishlab chiqilgan loyihalash va ishchi hujjatlarga qo'yiladigan asosiy talablar; Avtomobil`` yo'llarining tasnifi. Asosiy parametrlar va talablar va Avtomobil` yo'llarining geometrik elementlari. Ushbu me'yoriy hujjatlar yangi qurilgan va rekonstruktsiya qilingan jamoat yo'llari va kirish yo'llarini loyihalashga tatbiq etiladi; ular turli maqsadlar uchun vaqtinchalik yo'llarni loyihalashga tatbiq etilmaydi (xizmat muddati 5 yildan kam); Avtomobil` yo'llari, tizimga kirish, sanoat va qishloq xo'jaligi korxonalarida; karerlarda xam tatbiq etiladi.
Yo'ldoshli qabul qilgichlar geodezik qidiruv va kadastr ishlari uchun majburiy uskunalar ro'yxatidan mustahkam joy egallagan, shuning uchun ularning belgilangan maqsadi va o'ziga xos xususiyatlarini tushunib olish kerak. Bu maqolada biz GPS qabul qilgichlarining ishlash printsipini (GLONAS tizimi analogik ishlaydi), geodeziya ishlarida ular qanday yordam berishini, shuningdek telefon va navigatorlardagi oddiy GPS modullar bilan farqini tushuntirib beramiz.
GPS o'zidan nimani ifodalaydi? GPS qisqartmasi Global Positioning System so'zlardan tuzilgan bo'lib, “Global poziyalash (ma'lum vaziyatga qo'yish) tizimi”ni bildiradi.Tizimga yo'ldoshli qabul qilgichlar kiradi. Ularning soni juda ko'p bo'lishi mumkin. Ham navigatorda o'rnatilgan eng oddiylari, ham geodezik va boshqa yuqori aniqlikdagi uskunalarda joylashgan texnik jihatdan murakkablari. Qabul qilgichlarning vazifasi yo'ldoshli uzatgichlardan qabul qilinadigan ma'lumotlarni tutish va yozib olishdir.
GPS o'lchashlar vazifasi: Geodeziyada GPS yordamida hal qilinadigan asosiy vazifa – bu turli tayanch va tasvirlash tarmoqlarini yaratish yoki rekonstruktsiya qilish. Tizim yirik masshtabli topografik s'emkalarda ham, loyihalarni asliga chiqarishda, kadastr (yer uchastkasini ajratish, chegaralarini asliga chiqarish) ishlarida geodezik o'lchashlarni geodezik tarmoq (GT) punktlariga nisbatan bog'lanishini ta'minlash uchun qo'llanadi.
Tayanch geodezik tarmoq bog'lanadigan GT punktlarining tanlovi muhim masala hisoblanadi. Avtomobil` yo'l bo'ylama kesimi qismlari.Yo'l bo'ylama kesimi, bu yo'l o'qi bo'ylab vertikal xolda berilgan kesimga aytiladi. Bo'ylama kesim yo'lning ayrim bo'laklarini bo'ylama qiyaliklar orqali xarakterlaydi. Joyning tabiiy qiyaligi ko'pchilik xollarda Avtomobil``lar samarali ishlashi uchun ruxsat etarli qiymatdan oshib ketadi. Bunday xollarda yo'l qiyaligi yer yuzasi qiyaligiga nisbatan silliqlanadi, bunda ko’tarilish joylarda tepalik tuprog'i qirqiladi yoki aksincha relefning pasaygan joylariga tuproq to'kiladi.
Agar tuproqni qirqish natijasida yo'l ustki yuzasi yer satxiga nisbatan pastda joylashsa bu ko'rinish uyma deyiladi, aksincha yo'l yer ustki yuzasiga nisbatan yuqoridan o'tsa va bu yerda qo'shimcha tuproq tukilsa bu ko'rinish kutarma deyiladi.Yo'l o'qi bo'yicha, yer ustki yuzasi belgisi bilan yo'l qoshi belgisi farqiga-ishchi belgi deyiladi.
Bo'ylama kesimda bo'ylama qiyaliklar o'zgarishidan yo'l o'qida xosil bo'lgan sinishlar xarakat uchun noqulay xisoblanadi. Bo'ylama kesimdagi yo'l o'qining sinishlarini yumshatish uchun vertikal egrilar loyihalanadi. Vertikal egrilar ikki xil bo'ladi ya'ni, qabariq vertikal egrilar, botiq vertikal egrilar.
3-rasm. Avtomobil` yo'lining bo'ylama kesimi.
Avtomobil` yo'llarini loyixalash asoslari o'quv fani, yo'lning hamma qismlarini xalq xo'jaligining rivojlanishida iqtisodiy foyda keltirishni ko'zlab, xar qanday ob-havo sharoitida ham, yo'lovchilarga qo'lay va xavfsiz xizmat qilishni, yuk tashishning xavfsizligini va iqtisodiyligini ta'minlashni, shu bilan birga yo'lning eng qo'lay yo'nalishini tanlash usullarini o'rgatib boradi.
Fanning asosiy qismlari qo'yidagilar xisoblanadi:
a). Avtomobil``ni yo'l qismlariga qo'ygan talablariga qarab, uni to'g'ri loyixalash;
b). Yo'l poyini joy shart-sharoitiga qarab to'g'ri loyixalash;
v). Yo'l to'shamasini asosli loyixalash;
g). Suv manbalariga belgilangan sun'iy inshootlarni asosli loyihasini yaratish;
d). Yo'lni qidirish ishlarini to'g'ri olib borish;
Loyihalangan yo'l xozirgi zamon talablariga asosan, Avtomobil``ni yuqori tezligini va xavfsizligini yilni eng qiyin faslida xam ta'minlashi kerak. Avtomobil` yo'llarini loyihalash va qurishdagi hisob ishlari eng murakkab hisoblar bo'lib, hajmi bo'yicha katta ishlar bajariladi.
Qurilishni tashkil qilish loyihasi (QTQL) texnil loyihaning tarkibiy qismidir. QTQL ning asosiy vazifasi bu texnologik qurilish sxemasini va ob‘ektning cmeta qiymatini aniqlash uchunzarur bo‘ladiga tashkiliy ma‘lumotlarni aniqlashdir.
|
