115
6-bob. AVTOMOBILNING ELEKTR JIHOZLARI
Avtomobilning elektr jihozlari energiya manbalari va is’temolchi-
lardan iborat (73- rasm).
Avtomobillarning elektr jihozlarini quyidagi asosiy funksional
sistemalarga bo‘lish mumkin(73-rasm):
• elektr ta’minot tizimi (generator,
uchlanish relesi, akkumulator
batareyasi).
• ichki yonuv dvigatelini ishga tushirish tizimi (startyor,
akkumulator batareyasi, ishga tushirishni yengillatuvchi moslamalar).
• o‘t oldirish tizimi (tok manbai, o‘t oldirish g‘altagi, o‘zgich-
taqsimlagich, tranzistor
kommutatori, o‘t oldirish shamlari);
• nazorat-o‘lchov asboblari va diagnostika tizimi (temperatura,
bosim sezgich va ko‘rsatkichlari, taxometr, spidometr, darak
beruvchi
lampalar va boshqa).
• yoritish va xabar berish tizimi (bosh yoritish faralari, avtomobil
burilishi va to‘xtashini ko‘rsatuvchi
chiroqlar, oldingi va orqadagi fara
osti chiroqlar va hokazo).
• qulaylik yaratuvchi asboblar tizimi (oynatozalagichlar, isitgich
elektrodvigatellari, konditsionerlar, oyna ko‘targichlar va hokazo).
• dvigatel va transmissiyani avtomatik boshqarish tizimi.
• o‘tkazgichlar va kommutatsiya jihozlari.
6.1. Tok manbalari
Generator, startyor, o‘t oldirish apparatlari va nazorat-o‘lchov
asboblarning sezgichlari bevosita dvigatelga,
qolgan jihozlar esa
avtomobil kuzovi va shassisining tegishli joylariga o‘rnatiladi.
Avtomobilni ishlatish jarayonida doimo ulab qo‘yiladigan (yoritish, o‘t
oldirish, nazorat-o‘lchov asboblari va hokazo) yoki qisqa, lekin tez-tez
ishlatiladigan (tormozlanish yoki burilishni ko‘rsatuvchi yorug‘lik
darakchilari) iste’molchilar tokni umumiy zanjirdan oladilar. Dvigatelni
ishga tushirish vaqtida katta tok (bir necha yuz amper) iste’mol
qiladigan startyor, kesimi ancha katta bo‘lgan o‘tkazgich bilan bevosita
akkumulator batareyasiga ulanadi.
Qiska vaqt davomida, ishlatiladigan,
lekin katta tok iste’mol qiladigan va qulaylik yaratadigan ba’zi asboblar