• Bajardi: Iskandarov Quvondiq Tekshirdi: Yuldoshev Yusuf Mavzu: Operatsion tizimlarda resuralarni boshqarish
  • Bajardi: Iskandarov Quvondiq Tekshirdi: Yuldoshev Yusuf Mavzu: Operatsion tizimlarda resuralarni boshqarish




    Download 36.18 Kb.
    Sana31.05.2023
    Hajmi36.18 Kb.
    #67805
    Bog'liq
    Iskandarov Quvondiq operatsion mustaqil ish
    Reja Xavflar va ularning turlari Xavflarni o`rganish usullari, 3-laboratoriya , Amaliy-mashgulot,Psixalogiya, 2202, Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalar un, Тўгарак журнали, 3-grade cw

    O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
    MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
    Operatsion tizimlar fanidan

    Mustaqil ish





    Bajardi: Iskandarov Quvondiq
    Tekshirdi: Yuldoshev Yusuf


    Mavzu: Operatsion tizimlarda resuralarni boshqarish
    Reja:

    1. Operatsion tizimlar va ularning turlari.

    2. Operatsion tizimlarda xotirani boshqarish.

    3. Operatsion tizim resurslarni boshqaruvchi sifatida.

    Ma’lumki, operatsion tizim texnologiyalarining inson faoliyati hamma jabxalarga kirib borish jarayoni borgan sari rivojlanib, chuqurlashib bormoqda. Umumiy soni, ko‘p yuz milliondan oshib ketgan, keng tarqalgan shaxsiy kompyuterlardan tashqari, hisoblash tizimlarining maxsus vositalari ham ko‘payib bormoqda. Bu turli-tuman hisoblash texnikasidan foydalanuvchilar soni ham ko‘payib borayotganini bildiradi, bunda ikki qarama-qarshi tendensiyani rivojlanishi kuzatilmoqda. Bir tomondan, axboroperatsion tizim texnologiyalari borgan sari murakkablashmoqda va ularni qo‘llash uchun, va ularni keyingi rivojlanishi uchun juda chuqur bilimlar talab qilinadi. Boshqa tomondan, foydalanuvchilarning kompyuterlar bilan muloqati soddalashmoqda. Kompyuterlar va axboroperatsion tizim tizimlari borgan sari “do‘stona” bo‘lib bormoqda, va hatto ular informatika va hisoblash texnikasi sohasida mutahassis bo‘lmagan odamlar uchun ham tushunarli bo‘lib bormoqda. Bu narsa, eng avvalo foydalanuvchilar va ularning dasturlari, hisoblash texnikasi bilan maxsus (tizimli) dasturiy ta’minoperatsion tizim – operatsion tizim orqali muloqat qilganliklari uchungina yuzaga keldi.


    Operatsion tizim, foydalanuvchilar uchun ham, bajariluvchi ilovalar uchun ham interfeysni tashkil etadi. Foydalanuvchilar va ko‘pgina hizmatchi dasturlar, DTdan hamma dasturlarda tez-tez uchraydigan amallarni bajarishni so‘raydi. Bunday amallarga, birinchi navbatda, kiritish-chiqarish, biror-bir dasturini ishga tushirish va to‘xtatish, qo‘shimcha xoperatsion tizimira blokini olish yoki uni bo‘shatish va boshqa ko‘pgina amallar kiradi. Bunday amallarni har safar dasturlash va ikkilik kod sifatida dastur ichiga bevosita kiritish maqsadga muvofiq emas balki, ularni birgalikda yig‘ib dasturdan “so‘rov” orqali bajarishga
    berish qulaydir. Bu o‘z navbatida operatsion tizimning muhim funksiyalaridan biridir. Amaliy dasturlar, va ko‘pgina tizimli ishlov beruvchi dasturlar, (masalan, dasturlash tizimlari yoki ma’lumoperatsion tizimlarni boshqarish tizimlari) kompyuter apparaturasi bilan bevosita bog‘lana olmaydi va ular bilan operatsion tizimga murojaat etish orqali bog‘lanadilar. Foydalanuvchilar uchun ham, operatsion tizim komandasini kiritish bilan yoki tizim taklif qiladigan mumkin bo‘lgan harakatlar orqali o‘z dasturlari va kompyuter bilan muloqat qiladilar. Bunday o‘zaro muloqat faqat operatsion tizim orqaligina amalga oshiriladi.

    Bunday muhim funksiyani bajarishdan tashqari, operatsion tizim hisoblash resurslarini samarali taqsimlash va hisoblashni ishonchli tashkil etishga javob beradi.


    Operatsion tizim asoslarini va ularning ishlash prinsiplarini bilish, kompyuterdan samarali foydalanishga olib keladi. Operatsion tizimlarni chuqur o‘rganish, avvalambor bu bilimlarni, dasturiy ta’minoperatsion tizim yaratishda ishlatishga imkon beradi. Albatta, bizning mamlakatimizda hozirgi vaqtda, amalda yangi operatsion tizimlar yaratish ustida ish olib borilmayaptgan bo‘lsa ham, murakkab axboroperatsion tizim tizimlarini ishlab chiqish, zamonaviy operatsion tizimlarda ishlashga mo‘ljallangan dasturlar, majmuasi va ilovalar yaratish ishlari jadal sura’tda olib borilmoqda. Shuning uchun ham operatsion tizimlarni va ularni ishlash prinsiplari va hisoblashlarni tashkil etishni bilish zarurdir. Hozirgi vaqtda, kompyuterda ishlash kamlik qiladi, balki hisoblashlarni tashkil etishni tushunish shartdir.
    Bajariladigan vazifalardan kelib chiqib operatsion tizimni uch guruhga bulish mumkin. -bir vazifali (amalda eskirib bo‘lgan operatsion tizim);
    -ko‘p vazifali; -tarmoqli.
    Ko‘p vazifali operatsion tizimlar kompyuterda bir vaqtning o‘zida bir qancha amallarni bajarishni ta’minlaydi.
    Tarmoqli operatsion tizimlar lokal, korporativ va global tarmoqlarning ishini tashkil etish, foydalanuvchining hisoblash tarmoqlari orqali axboroperatsion tizim almashish, axboroperatsion tizim resurslaridan foydalanishni tashkillashtirishga mo‘ljallangan.
    Tarmoqli (operatsion tizim) larning tipik vakillari: Novell NetWare, Microsoft Windows NT, IBM LAN, UNIX, Sun firmasi maxsuloperatsion tizimlaridir.
    Hozirgi paytda operatsion sistemaning bir necha turlari mavjud. Mac OS X operatsion tizimi, Linux-operatsion tizimi, Unix operatsion tizimi, Windows oilalari keng tarkalgan bo‘lib bular o‘znavbatida bir necha turlarga bo‘linib ketadi. Mac OS X operatsion tizimi Macintosh firmasi kompyuterlar ishlab chiqarishni boshlagandan keyin, 1984 yildan boshlab Apple firmasining Mac OS X operatsion tizimini ishlab chiqish boshlandi. Bu Mac OS X dan foydalanishda me’yoriy qulayliklar yaratish uchun yangi GUI (grafik interfeys)lar model sifatida foydalanildi. Mac OS X operatsion tizimining eng oxirgi versiyasi, ko‘p funksiyali operatsion tizim bo‘lib, Apple ning kompyuterlari uchun mo‘ljallangan.
    Mac OS X Macintoshning oldingi versiyalari barcha imkoniyatlarini o‘z ichiga olib, sifatli tasvir belgilari, elektron pochta, on-layn haridlar, optik disklarga yozish va kengaytirilgan multimedia imkoniyatlarini o‘z ichga oladi. Mac OS X quyidagi funksiyalarga ega:
     Ish stol yangi qidiruv texnologiyasi
     Gadjetlar deb atalgan ish stolidagi instrementlar panelini
    Ichki tezkor Veb-brauzer
     Operatsion tizima-ona nazorati
     Mashina vaqti deb atalgan ishlab chiqilgan zahira dasturi
     3-D shaxsiy video va audio konferensiya
     Spam xabarlarni bartaraf etuvchi filtr dasturi
     Bluetooth smartfon boshqa mobil qurilmalar bilan ishlovchi kontaktlar ro‘yxati
     Internetda muzika eshituvchi yoki video ko‘ruvchi Quick Time ning eng oxirgi versiyasi
     Windows tarmoq ulanishi va Windowsning hujjatlari bilan ishlash
    UNIX operatsion tizimi.UNIX 1970 yilning boshlarida Bell Laboratoriyasi olimlari tomonidan yaratildi. Tijorat bozorida UNIX federal qoidalari normalari sababli faol targ‘iboperatsion tizim qilish man qilindi. UNIX ko‘p sonli kolledj va universitetlar uchun litsenziya oldi. UNIX turli xildagi kompyuterlar uchun mo‘ljallangan edi. 1980 yilda telefon kompaniyalari sinishidan keyin (deregulirovanie) UNIX texnik va dasturiy kompaniyalar tomonidan ko‘plab litsenziyalarga ega bo‘ldi. Bu operatsion tizimning ba’zilari mavjud bo‘lib, birbiridan ozgina farq qiladi. Dasturchilar UNIXning bir versiyasidan boshqasiga amaliy dasturiy ta’minoperatsion tizimni ko‘chirayotgan paytda dasturni qayta yozishga to‘g‘ri keladi. UNIXning ba’zi versiyalarida buyruqlar qatori berilgan bo‘lsa, ko‘pchiligida foydalanuvchining grafik interfeyslarini taklif qiladi.
    UNIXning ko‘pgina versiyalarida foydalanuvchining grafik interfeyslari mavjud. Bugungi kunda har xil o‘lchamdagi ko‘pgina kompyuterlarda UNIX operatsion tizimi mavjud.

    Foydalanuvchilar operatsion tizim moslashuvchanligi va ta’minoperatsion tizimi tufayli UNIX bilan ishlashadi. SUN va IBM kabi ishlab chiqaruvchilar shaxsiy kompyuterlar va ishchi stansiyalarni UNIX operatsion tizimi bilan birga soperatsion tizimishmoqda. LINUX-operatsion tizimi. LINUX-tez o‘sib borayotgan operatsion tizimlardan biridir. Linux 1991 yilda yaratilgan bo‘lib, ko‘p vazifali, mashhur , UNIX operatsion toifasiga kiruvchi operatsion tizimdir. Asosiy operatsionga qo‘shimcha ravishda Linux o‘z ichiga ko‘plab dasturlash tillarini va xizmatchi vosita(utilita)larni o‘z ichiga oladi. Linux operatsion tizimlar kabi dasturlar mulkiy dasturiy mahsuloperatsion tizim emas. Linux ochiq kodli dasturiy ta’minoperatsion tizim bo‘lib, Bu kodni o‘zgartirish va qayta taqsimlash uchun taqdim etiladi. Dasturiy ta’minoperatsion tizimning ichki ko‘rsatmalarini va qayta taqsimlanishining cheklovlari to‘g‘risida hech qanday mualliflik huquqi mavjud emas. Ko‘pgina dasturchilar UNIXning eng yaxshi versiyalarini tayyorlash uchun Linuxni o‘zgartirish va qayta taqsimlash ishlarini olib borishgan. Aktivatorlarning ochiq kodli dasturiy ta’minoperatsion tizimdan foydalanishining ikki asosiy afzalliklari mavjud: dasturiy ta’minoperatsion tizimni o‘zgartiruvchilar boshqalar bilan dasturiy ta’minoperatsion tizim imkoniyatlarini yaxshilash va foydalanuvchilarning dasturiy ta’minoperatsion tizimga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirish imkoniyatiga ega bo‘lishadi.


    Operatsion tizim (OT) kompyuter apparat resurslari orasida barcha faoliyatini muvofiqlashtirish uchun ko‘rsatmalar beruvchi dastur tarkibi hisoblanadi. Ko‘pgina kompyuter yoqish va o‘chirish, qurilmalar konfiguratsiya qilish, xoperatsion tizimirani boshqarish, vazifalarni muvofiqlashtirish, fayl boshqaruv ish faoliyatini monitoring qilish, tarmoq xavfsizligini ta’minlash, internet ulanishini o‘rnatish va boshqa vositalarni boshqarish va shunga o‘xshash vazifalarni o‘z ichiga oladi. Operatsion tizimlar optik disk yoki mobil flesh-xoperatsion tizimira tashuvchilari yordamida ishlashi mumkin bo‘lsada, ko‘pkina hollarda operatsion tizim o‘rnatilgan va kompyuterning qattiq diskida joylashgan bo‘ladi. Avtonom operatsion tizimlar - stol kompyuterlariga, noutbuklarga, shaxsiy kompyuterlarga yoki mobil qurilmalarga ulanadigan kompyuterlardir. Ba’zi operatsion tizimlar klientlar deb ataladi, chunki ular tarmoq operatsion tizimlar bilan birgalikda ishlaydi.
    Xotiraning boshqaruv tizimi funksiyasi. Xotiradan samarali foydalanishni ta’minlash uchun operatsion tizim quyidagi funksiyalarni bajarishi lozim:
    - Fizik xotirani aniq bir sohasida jarayon adreslar to‘plamini aks ettirish;
    -Qarama-qarshi jarayonlar o‘rtasida xotirani taqsimlash;
    -Jarayonlar adreslar maydoniga ruxsatni boshqarish;
    -Operativ xotirada joy qolmaganda, tashqi xotiraga jarayonlarni (qisman yoki to‘liq) yuklash; -Bo‘sh va band xotirani hisobga olish;
    Dastlabki operatsion tizimlarda xotirani boshqarishning eng oddiy metodlari qo‘llanilgan. Boshida foydalanuvchining har bir jarayoni asosiy xotiraga ko‘chirilishi kerak bo‘lgan, xotira uzluksiz maydonini band qilgan, tizim esa qo‘shimcha foydalanuvchi jarayonlarga bir vaqtning o‘zida asosiy xotirada joylashib turganicha xizmat kursatadi. Keyin “oddiy svoping” (avvalgi tizimlardagidek, har bir jarayonni asosiy xotiraga joylashtiradi, ammo bazi ko‘rsatkichlarga asosan bazi jarayonlar obzorini asosiy xotiradan tashqi xotiraga to‘liq chiqaradi va uni boshqa jarayon obrazi bilan almashtiradi) paydo bo‘ldi. Bu turdagi sxema nafaqat tarixiy qiymatga ega. Hozirgi vaqtda ular o‘quv-mashq va ilmiy – tajriba modelli operatsion tizimlarida, shuningdek operatsion tizim «tikilgan» xolda o‘rnatilgan kompyuterlarda(embedded) qo‘llaniladi.
    Qatiy belgilangan(fiksirlangan) bo‘limli sxemalar. Tezkor xotirani boshqarishning eng oddiy yo‘li uni oldindan(generatsiya bosqichida yoki tizim yuklanishi vaqtida) bir qancha qatiy belgilangan ulchamdagi bo‘limlarga bo‘lishdan iboratdir. Kelib tushayotgan jarayonlar u yoki bu bo‘limga joylashtiriladi. SHu sababli fizik adreslar maydonining shartli bo‘linishi yuzaga keladi. Jarayonning mantiqiy va fizik adreslari bog‘lanishi uni aniq bir bo‘limga yuklash vaqtida yoki bazan kompilatsiya vaqtida yuzaga keladi. Har bir bo‘lim o‘zining jarayonlar navbatiga ega, yoki hamma bo‘limlar uchun jarayonlar global navbati mavjud bo‘lishi mumkin. Bu sxema IBM OS/360 (MFT), DES RSX-11 va shunga yaqin boshqa sistemalarda qo‘llanilgan. Xotirani boshqarish tizimi jarayonni xajmini baholaydi, unga mos keluvchi bo‘limni tanlaydi, jarayonni bu bo‘limga yuklaydi va adreslarni sozlaydi. 29-rasmda fiksirlangan bo‘limli sxemalar ko‘rsatilgan: navbati umumiy bo‘lgan jarayonlar va alohida navbatli jarayonlar.

    Bu sxemaning kamchiligi ko‘rinib turibdiki, bir vaqtda bajariladigan jarayonlar soni bo‘limlar soni bilan cheklangan.


    Boshqa muhim kamchiligi shundan iboratki,taklif qilinayapgan sxema, ichki fragmentlashdan, yani jarayonga ajratilgan, ammo ishlatilmagan xotira qismini yo‘qotish bilan qattiq zararlanadi. Fragmentatsiya, jarayon o‘ziga ajratilgan bo‘limni to‘liq band qilmasligi yoki bazi bo‘limlar, bajariladigan foydalanuvchi dasturlari uchun kichik bo‘lganligidan kelib chiqadi.
    Jarayon mantiqiy adreslar maydoni hajmi, unga ajratilgan bo‘lim hajmidan katta (yoki eng katta hajmdan ham katta) bo‘lgan holatlarda, bazan overley nomli yoki qoplanadigan tuzilishli tashkil etadigan texnikadan foydalaniladi. Asosiy g‘oya – faqat ayni vaqtda kerak bo‘lgan dastur ko‘rsatmalarini xotirada saqlab turishdir. Overlay tuzilish dasturining kodining diskda aniq xotira ko‘rinishida bo‘ladi va overley kerakli vaqtda uni drayver orqali o‘qib ishlatadi. Overley strukturaning tavsifini yozish uchun odatda maxsus sodda (overley description language) tildan foydalaniladi. Dasturda ishlatiladigan hamma fayllar dasturning ichki chaqiriqlariga daraxt ko‘rinishdagi fayl yordamida to‘ldiriladi. SHuni nazarda tutish kerakki,overleyli strukturani tashkil etish ko‘p jixatdan lokallilik xossasiga bog‘liqdir, bu esa o‘z navbatida xotirada ayni vaqtda faqat kerak malumotlarni saqlash imkonini beradi.
    Dinamik taqsimlanish. Almashtirish(svoping). Paketli tizimlar bilan ishlashda fiksirlangan bo‘limlar bilan ishlab, boshqa xech qanday murakkab narsalardan foydalanmaslik xam mumkin. Vaqtni taqsimlash tizimlari bilan ishlash vaqtida, xotira xamma foydalanuvchilar jarayonlarini o‘zida ushlab tura olmaydigan holat ro‘y berishi mumkin. Bu xolda svopingdan foydalanishga to‘g‘ri keladi.Svoping-bu jarayonlarni asosiy xotiradan diska va orqaga to‘liq o‘tkazishdir. Jarayonlarni diskka qisman yuklash sahifali tashkil etilgan tizimda amalga oshiriladi.
    Yuklangan jarayonlar huddi o‘sha adreslar maydoniga yoki boshqa joyga qaytarilishi mumkin. Bu cheklash bog‘lanish metodi xususiyatidan kelib chiqadi. Bog‘lanish sxemasi uchun, bajarish bosqichida jarayonlarni xotiraning boshqa joyiga ko‘chirish mumkin. Svoping xotirani boshqarishga bevosita aloqasi yo‘q, u ko‘proq jarayonlarni rejalashtirish bilan bog‘liqdir.
    O‘zgaruvchan bo‘limli sxemalar. Qoida bo‘yicha svoping tizimi fiksirlangan bo‘limlarga asoslanashi mumkin. Ammo dinamik taqsimlash yoki o‘zgaruvchi bo‘limli sxemalar samarali hisoblanadi. CHunki ular xamma jarayonlar to‘liq ravishda xotirada joylashganda, yani svoping bo‘lmagan hollarda qo‘llaniladi.
    Bu xolda, boshida xotira butunlay bo‘sh va oldindan bo‘limlarga bo‘lingan emas. Yangidan kelayapgan masalaga qatiy ravishda kerakli xotiraning o‘zi ajratiladi (undan ko‘p emas). Jarayon chiqarilgandan so‘ng, xotira vaqtincha bo‘shatiladi. Bir qancha vaqt o‘tgandan so‘ng xotira turli o‘lchamdagi o‘zgaruvchili sonli bo‘limlardan iborat bo‘lib qoladi.Yonma-yon bo‘lgan bo‘sh joylar birlashtirilishi mumkin.
    Sahifali xotira. Yuqorida tavsiflangan sxemalarda xotiradan samarali foydalanilmaydi, shuning uchun xam xotirani taqsimlashning zamonaviy sxemalarida jarayonni operativ xotirada uzluksiz blok sifatida joylashtirish ko‘zda tutilmagan.
    Xotirani sahifali tashkil etishda eng oddiy va eng keng tarqalgan usul (yoki paging), xotiraning ham mantiqiy adresli maydoni, ham fizik maydonini bir xil o‘lchamdagi sahifa va bloklar to‘plami ko‘rinishida tashkil etishdir. Bunda mantiqiy sahifalar (page) yuzaga keladi va ularga mos fizik xotira birliklari-fizik sahifalar yoki sahifa kadrlari deb ataladi(page frames). Sahifalar (va sahifa kadrlari) odatda 2 sonini darajasidan iborat bo‘lgan fiksirlangan qatiy uzunlikka egadir va ular bir –biri bilan kesishmaydi. Har bir kadr malumotlarning bir sahifasini o‘z ichiga oladi xotirani bunday tashkil etishda tashqi fragmentatsiya o‘rin bo‘lmaydi va ichki fragmentatsiyadan kelib chiqadigan yo‘qotish faqat oxirgi sahifalardan kelib chiqadigan yo‘qotish bilan chegaralanadi. Sahifali tizimda mantiqiy adres– tartiblangan juftlik (p,d)dan iborat, bu erda p virtual xotira sahifasi tartib raqami, d-esa bu sahifa doirasidagi element o‘rnini bildiradi. Adres makonini sahifalarga bo‘lish hisoblash tizimi tomonidan, dasturchi aralashmagan xolda amalga oshiriladi. SHuning uchun ham, adres, operatsion tizim nuqtai nazaridangina ikki o‘lchamlidir, dasturchi nuqtainazaridan esa jarayon adres makoni chiziqli hisoblanadi. YUqorida keltirilgan sxema, jarayonlarni to‘liq joylashtirish uchun kadrlarning uzluksiz soxasi etarli bo‘lmagan hollarda ham, jarayonni yuklash imkonini beradi. Ammo, bu sxemada adresni translyasiyalash uchun bitta asos registri etarli emas.Mantiqiy adreslarni fizik adreslarda aks ettirish, mantiqiy sahifalarni fizik
    sahifalarda aks ettirishga keltiriladi va operativ xotirada saqlanadigan sahifalar jadvalidan iborat bo‘ladi. Bazida, sahifalar jadvali –jadval ko‘rinishidagi chiziqli –bo‘lakli funksiya ham deyiladi. Mantiqiy manzilning interpretatsiyasi 30-rasmda ko‘rsatilgan. Bunda bajariladigan jarayon v=(p,d) mantiqiy adresga murojaat qiladi, va aks ettirish mexanizmi sahifa tartib raqami r ni sahifalar jadvalidan qidiradi , bu sahifa r*sahifa kadrida joylashganligini aniqlaydi va real adres r*ni d ga aylantiradi.
    Operatsion tizim, avvalambor foydalanuvchiga qulay interfeys yaratuvchidir degan g‘oya albatta, masalani yuqoridan pastga qarab nazar solishga mos keladi.
    Boshqa nuqtai nazar, ya’ni pastdan yuqoriga qarab nazar tashlash, bu operatsion tizimga murakkab tizimning hamma qismlarini boshqaruvchi mexanizm nazar solishdir.
    Zamonaviy hisoblash tizimlari, protsessorlar, xoperatsion tizimira, taymerlar, disklar, jamg‘armalar, tarmoq kommunikatsiya qurilmalari, printerlar va boshqa qurilmalardan iboratdir. Ikkinchi yondashishga mos ravishda operatsion tizimning funksiyasi, protsessorlar, ya’ni resurslarni raqobatdosh jarayonlar orasida taqsimlashdan iboratdir. Operatsion tizim hisoblash mashina resurslarini ja’misini shunday boshqarish kerakki, uni ishlashi maksimal samaradorlikni ta’minlashi zarurdir. Samaradorlik ko‘rsatkichi, masalan, tizim o‘tkazuvchanlik qobiliyati yoki reaktivligi bo‘lishi mumkin.
    Resurslarni boshqarish, masala resursi tipiga bog‘liq bo‘lmagan ikkita umumiy masalani echishni o‘z ichiga oladi: - resursni rejalashtirish –ya’ni berilgan resursni kimga, qachon va qanday taqsimlashdan iboratdir; - resurs holatini kuzatish – resursni band yoki bo‘shligi, bo‘linadigan resurslar haqida esa resursning qancha qismi esa taqsimlanmaganligi haqidagi operativ ma’lumoperatsion tizimni olib turishdan iboratdir.
    Resurslarni boshqarishni umumiy masalasini echishda, turli operatsion tizimlar turli algoritmlardan iboratdir, bu esa o‘z navbatida operatsion tizimlarni umumiy qiyofasi, unumdorlik xarakteristikalari, qo‘llanilish sohalari va hatto foydalanuvchi interfeysini yuqori darajada operatsion tizim vaqtni bo‘lish tizimi, paketli ishlov berish tizimi yoki real vaqt tizimiga mutanosibligini belgilaydi.
    Tizimli dasturiy ta’minoperatsion tizim (DT) eng quyi dasturiy ta’minoperatsion tizimdir. Bunday dasturiy ta’minoperatsion tizimga quyidagilar kiradi: Operatsion tizim-
    operatsion tizim, fayllarni boshqaruv tizimlari, operatsion tizim bilan foydalanuvchi muloqoperatsion tizimi uchun interfeys qobiqlari, dasturlash tizimlari, utilitalar.
    Operatsion tizim-bu tizimli boshqaruvchi dasturlarning zaruriy ma’lumoperatsion tizim massivlari bilan tartibga solingan ketma-ketligidir. U foydalanuvchi dasturlarining bajarilishi va rejeleshtirish, hisoblash tizimlarining barcha resurslarini (dasturlar, ma’lumoperatsion tizimlar, apparatura va boshqa taqsimlanadigan va boshqariladigan ob’ektlarini), foydalanuvchiga ulardan samarali foydalanish imkonini beradigan va ma’lum ma’noda hisoblash mashinasi terminlarida tuzilgan masalalarni echishga mo‘ljallangan.
    Operatsion tizim maxsus dastur va mikrodasturlardan iborat bo‘lib, ular apparaturadan foydalanish imkonini ta’minlaydi. Amaliy dasturiy ta’minoperatsion tizim albatta operatsion tizim boshqaruvi ostida ishlaydi.
    Operatsion tizimlar asosiy funksiyalari. - foydalanuvchidan (yoki tizim operatoridan) ma’lum tilda tuzilgan komanda yoki topshiriqlarni qabul qilish va ularga ishlov berish. Topshiriqlar operatorlar, matn ko‘rsatmalari (direktivalar) yoki monipulyator (masalan sichqoncha yordamida) bajariladigan ko‘rsatmalar yordamida beriladi. Bu komandalar, avvalambor, dasturlarni ishga tushirish (to‘xtatish, to‘xtatib turish) bilan bog‘liqdir, fayllar ustidagi amallar (joriy katalogda fayllar ro‘yxatini olish, u yoki bu faylni yaratish, nomini o‘zgartirish, nusxasini olish, joyini o‘zgartirish va hakazo.) bilan bog‘liqdir, umuman olganda boshqa komandalar ham mavjuddir;
    - ijro qilinishi kerak bo‘lgan dasturlarni operativ xoperatsion tizimiraga yuklash;
    - xoperatsion tizimirani boshqarish, aksari barcha zamonaviy tizimlarda esa virtual xoperatsion tizimirani tashkil etish;
    - barcha datsur va ma’lumoperatsion tizimlarni identifikatsiya qilish;
    - dasturlarni ishga tushirish (unga boshqaruvni uzatish, natijada protsessor dasturni boshqaradi);
    - bajarilayapgan ilovalardan kelayapgan turli so‘rovnomalarni qabul qilish va bajarish.
    Operatsion tizim juda ko‘p sonli tizimli funksiyalarni (servislarni) bajara olishi mumkin, ular bajarilayapgan ilovalardan so‘ralishi mumkin. Bu servislarga murojaatlar ma’lum qoidalarga mos ravishda amalga oshirilishi mumkin, bu esa o‘z navbatida bu operatsion
    tizimning amaliy dasturlash interfeysini aniqlaydi (Application Program Interface, API);
    - barcha kiritish-chiqarish amallariga xizmat qiladi;
    - fayllarni boqsharish tizimlari (FBT) ishini va/yoki ma’lumoperatsion tizimlar bazasini boshqarish tizimlari (MBBT) ishini ta’minlash, bu esa o‘z navbatida butun dasturiy ta’minoperatsion tizim samarasini keskin ravishda oshiradi;
    - multidasturlash rejimi, ta’minlash, ya’ni bitta yoki bir nechta dasturlarni bitta protsessorda parallel bajarilishni tashkil etish-bu esa ularni bir vaqtda bajarilishi tasavvurini hosil qiladi;
    - berilgan xizmat qilish dissiplinalari va strategiyalariga asosan masalalarni rejalashtirish va dispecherlashtirish;
    - bajarilayapgan dasturlar orasida ma’lumoperatsion tizimlar va ma’lumoperatsion tizimlar almashish mexanizmini tashkil etish;
    - tarmoq operatsion tizim lari uchun, bog‘langan kompyuterlar orasidagi muloqoperatsion tizimni ta’minlash funksiyasidir;
    - bitta dasturni boshqa dastur ta’siridan himoya qilish, ma’lumoperatsion tizimlarni saqlanishini ta’minlash, operatsion tizimni o‘zini kompyuterda bajarilayapgan ilovalardan himoyalash;
    - foydalanuvchilarni autentifikatsiya va mualliflashtirish(ko‘pgina dialogli operatsion tizim uchun). Autentifikatsiya – foydalanuvchi nomi va parolini qayd yozuvidagi qiymatga mosligini tekshirish.Agar foydalanuvchi kirish nomi (login) va uning paroli mos kelsa, demak u o‘sha foydalanuvchidir. Avtorlashtirish (mualliflashtirish) degani, autentifikatsiyadan o‘tgan foydalanuvchiga ma’lum huquq va imtiyozlar berilib, u kompyuterda nima qila olishi mumkin yoki nima qila olmasligini aniqlaydi;
    - real vaqt rejimida javob berish vaqti qat’iy chegaralirini qondiradi;
    - foydalanuvchilar o‘z dasturlarini ishlab chiqishda foydalanadigan dasturlash tizimi ishini ta’minlash;
    - tizimni qisman ishdan chiqishi holatida xizmat ko‘rsatish; Operatsion tizim, kompyuter apparat ta’minoperatsion tizimini foydalanuvchilar amaliy dasturlaridan ajratadi.
    Foydalanuvchi ham, uning dasturi ham kompyuter bilan operatsion tizim interfeys orqali o‘zaro aloqada bo‘ladi.


    Hisoblash tizimini mavqeini asosan uning operatsion tizimi belgilaydi. Shunga qaramasdan, hisoblash tizimidan faol foydalanuvchilar, ko‘pincha, unga ta’rif berishda anchayin qiynaladilar. Bu narsa, qisman, operatsion tizim bir-biri bilan unga bog‘liq bo‘lmagan ikkita funksiyani bajarishi bilan bog‘liqdir: bu foydalanuvchiga, dasturchiga kengaytirilgan, virtual mashina imkoniyatini yaratish bilan qulaylik yaratish va ikkinchi kompyuterning resurslarini ratsional boshqarish bilan undan samarali foydalanishni oshirishdir.
    Download 36.18 Kb.




    Download 36.18 Kb.

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Bajardi: Iskandarov Quvondiq Tekshirdi: Yuldoshev Yusuf Mavzu: Operatsion tizimlarda resuralarni boshqarish

    Download 36.18 Kb.