LABARATORIYA ISHI №3
BAJARISH MUDDATI: 28.10.2023-04.11.2023.
BAJARUVCHI: MASHXURAXON MAMATXALILOVA
QABUL QILDI: TOJIMAMATOV ISROILJON
MAVZU: Yarimo’tkazgichli qurilmalar.
ISHNING MAQSADI:
1.Kompyuter va raqamli qurilmalarda yarimo’tkazgichli elementlar bazasini o’rganish.
2.Yarimo’tkazgich elementlar va ularning xossalarini o’rganish.
3.Kompyuter qurilmasida ishladigan yarimo’tkazgich elementlarini tuzilishi va xarakteristikalarini o’rganish.
NAZARIY QISM:
Yarim o'tkazgichli qurilmalar, yani yarim o'tkazgichlar, elektronik qurilmalar bo'lib, ushbu qurilmalar elektr energiyasini aylanuvchi me'honlar orqali o'zlashtiradi. Ular elektr energiyasini o'zlashtirish jarayonida yarim o'tkazma va to'la o'tkazma xususiyatlariga ega.
Yarim o'tkazgichli qurilmalar ko'p xil turdagi elektronik vositalarda ishlatiladi, masalan, televizorlarda, kompyuterlarda va boshqa apparatlarda. Bu qurilmalar ularning ishlash tartibini va energiya aylanishini amalga oshirish uchun muhimdir.
Bu kabi qurilmalar elektrikni aylanuvchi va energiyani boshqa xususiyatlar bilan amalga oshiruvchi vositalarning ishlashida juda muhimdir. Yarim o'tkazgichli qurilmalar haqida umumiy malumotlar bu tarz elektronik vositalarni tushunishda va ularga tegishli savollar bo'yicha ma'lumotga ega bo'lishda yordam beradi.
arimo’tkazgichli qurilmalar, kompyuter va boshqa raqamli qurilmalarda ishlatiladigan elektronik elementlar turlaridir. Bu elementlar, ikki xil qiymat (0 va 1)ni ifodalaydi va bu xil qiymatlarni o’z ichiga olgan xususiyatlari bilan ifodalaydi. Yarimo’tkazgichli qurilmalar, yuqori tezlikda ishlash, yuqori energiya ishratini ta’minlash va kichik hajmga ega bo’lishadi.
Yarimo’tkazgichli qurilmalar oxir-oqibat kompyuterlarning asosiy qismi sifatida ishlatiladi va ular elektronik devicelarning barcha sohasida ham foydalaniladi. Ular tarmoqlar, protsessorni zanjiri, chipsetlar, grafika kartalari, shaxsiy kompyuterlarning maydonchalarini boshqarish uchun ishlatiladi.Bu turdagi elementlar elektronik ustunliklarni oshirish, kuchini pasaytirish va energiya ishratini kamaytirish imkoniyatini beradigan yangi texnologiyalarni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Yarimo’tkazgichli qurilmalar sohasidagi yuksak tezlikdagi rivojlanish bilan birgalikda, kompyuter tizimlari va boshqa raqamli qurilmalar iste’molida tezlikni oshirish imkonini beradi.
Yarimo’tkazgich elementlar, kimyoviy davrning asosiy elementlari bo’lib, tabiatdagi aksariy metallar, nonmetallar va yarimo’tkazgich elementlar tarkibidagi guruhga mansub. Ularning atomlari bir yoki ikkita elektronning o’rni bo’sh bo’lgan elektron qurilmalariga ega. Bu esa ularning kimyoviy xossalari va ulardan foydalanish texnikasi bilan bog’liq
Yarimo’tkazgich elementlar o’zining xossalariga ega. Ularning metallar kabi to’satdan o’tkin va nonmetallar kabi yorqin xossalari mavjud. Ularning ularning ishlab chiqariladigan mahsulotlarda, energiya sohasida va boshqa sohalarda foydalanish uchun xossalaridan foydalaniladi.
Yarimo’tkazgich elementlar o‘rtacha metallarga (aluminium, magniy, bork) o‘xshashlikka ega, lekin ularning kimyoviy xossalari metallarga mos emas. Yarimo’tkazgich elementlar metal kismlardan turib kelgan elektronlarni qabul qilish orqali yonuvchi tomoni yorqinligi bilan ajralib turadi. Bu esa ularni elektr energiya manbalarida qo’llash imkonini beradi.
Yarimo'tkazgich elementlar kompyuter qurilmasida ishlash uchun muhim qismlardir va ularning tuzilishi va xarakteristikalari ayrim. Bu elementlar quyidagi xususiyatlarga ega bo'ladi:
Mikroprotsessor: Bu yarimo'tkazgich element kompyuterda amalga oshirish kerak bo'lgan barcha hisoblash operatsiyalarini bajaradi. Uning tezliklari, kuchi, va qo'llaniladigan yadrolari mikroprotsessorning xususiyatlariga bog'liq bo'ladi.
2. Operativ xotira (RAM): Bu yarimo'tkazgich element kompyuterda faqatgina ishlash uchun kerak bo'lgan ma'lumotlarni saqlaydi. RAM tezliklari, hajmi, va kirish-chiqish portlari xususiyatlarga ega bo'ladi.
3. Hard disk (xotira): Bu yarimo'tkazgich element kompyuterda ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladi.Xotira hajmi, tezligi, va qurol xususiyatlari hard diskning xarakteristikalariga bog'liq bo'ladi.
4. Grafik karta: Bu yarimo'tkazgich element kompyuterda grafik ma'lumotlarni ifodalash uchun ishlatiladi. Grafik kartaning kuchi, hajmi, va video portlari uning xarakteristikalariga kiradi.
5. Aniqlovchi vosita: Bu elementlar monitorlar, printerlar, klaviaturalar va qo'llaniladigan boshqa periferiya qurilmalarni bog'laydi. Ularining interfeysi, tezligi va foydalanish imkoniyatlari aniqlovchi vositaning xarakteristikalarini ta’minlaydi.
Kompyuter tizimining faoliyatini ta’minlash uchun yuqorida keltirilgan yarimo’tkazgich elementlar juda muhimdir va ularning xarakteristikalari kompyuter tizimining amaldagi samarasini belgilaydi.
Ro’yhatda berilgan yarimo’tkazgich elementlarni xarakteristikasi va vazifalarini ifodalovchi taqdimot yaratish.
Ikki terminalli yarim o'tkazgichli qurilmalar
Diyot
Shottki diodi
Yorug'lik chiqaradigan diod (LED)
DIAC
Zener diyot
Fotodiod (fototransistor)
PIN-diod
Lazerli diod
Tunnel diodi
Foto hujayra
Quyosh batareyasi
Gunn diodi
IMPATT diodi
TVS diodi (vaqtinchalik kuchlanishni bostirish diodi)
VCSEL (vertikal bo'shliq sirtini chiqaradigan lazer)
Integratsiyalashgan sxemalar (chiplar)
Tiristorlar, fototiristorlar,
tranzistorlar,
Zaryadga ulangan qurilmalar
Yarimo'tkazgichli mikroto'lqinli qurilmalar (Gunn diodlari, ko'chki diodlari),
Optoelektron qurilmalar (fotorezistorlar, fotodiodlar, fototranzistorlar, quyosh batareyalari, yadroviy nurlanish detektorlari, LEDlar, yarim o'tkazgichli lazerlar, elektrolyuminestsent emitentlar),
Termistorlar, Hall sensorlari.
|
