• 14-ma’ruza: Nanomateriallar va nanotexnologiyalarni xavfsizlik muammolari Reja
  • «biotexnologiya» kafedrasi




    Download 3.04 Mb.
    bet27/109
    Sana22.02.2023
    Hajmi3.04 Mb.
    #43169
    1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   109
    Bog'liq
    Biotexda bioxavfsizlik majmua 2022 Osimlikshunoslik
    Документ Microsoft Word, Apakxujayeva. Suv omborlari gidravlikasi, Fizikaning zamonaviy tatqiqot usullari MT, Aholi statistikasi B B Usmonov, A D Abdurahmonov Darslik Toshkent, 3333, 8-dekabr, Документ Microsoft Word, 01.2021, Manual TFP unified (2), Universitet Yoshlar ittifoqi takomillashtirish to`g`risida , 1-11, 4ma\'ruza, Izzatullayev, Toshpulatov taqriz ekologiya, эконометрика
    Mavzu yuzasidan savollar:
    1. Bioxavfsizlikni ta’minlash uchun nimalarga e’tibor qaratilishi va amalga oshirilishi lozim boʻlgan asosiy ishlarga nimalar kiradi?
    2. Gen muxandisligi, GMO va ulardan olinadigan maxsulotlar ustidan davlat nazorati qanday boʻlishi lozim?
    3. Biotexnologiya va biomuxandislikda standartlash va patentlash yuzasidan qanday ma’lumotlarni bilasiz?
    4. Biotexnologiya va biomuxandislikni rivojlantirish boʻyicha olib borilayotganishlarga jahon hamjamiyatlarining qarashlarini izohlab bering.


    14-ma’ruza: Nanomateriallar va nanotexnologiyalarni xavfsizlik muammolari
    Reja:
    1. Nanobo‘lakchalarni manbalari.
    2. Nanobo‘lakchalarni o‘ziga xosligi..
    3. Nanobo‘lakchalarni xavfliligi, yuqori darajada reaksion qobiliyati.
    Mavzu boʻyicha asosiy tushuncha va iboralar: gen muhandisligi, GMO, genetik modifikasiya, Yashil revolyutsiya, Norman Berlauk.
    Ma’ruza mavzusi bayoni
    XXI asmi biologiya asri deb e’lon qilinishini talab qilib chiqqan olimlami fikriga ko‘ra, biz yashab turgan bu asr yoki biologiya asri bo‘lishi kerak yoki u insoniyatni yo‘qolish asriga aylanib qolishi mumkin! Ammo XXI asmi oxirgi 10 yilliklarida xitob qilingan «fiziklar asri», estafeta tayoqchasini «biologlar asriga» uzatish lozim degan fikrlari hozircha o‘z yechimini topgani yo‘q. Oldimizda turgan 30-40 yillarda insoniyat uchun katastrofa bo‘lib xizmat qila oladigan darajada 4 ta eng katta xavfni kirib kelayotganligi haqida fikr qilinsa, odamni yuragi orqaga tortib ketishi muqarrar. Xo‘sh bu xavfli katastrofalar nimalardan iborat? l.Infeksiya bilan aloqador bo‘lgan immun sistemasini pasayib ketish xavfi. XX asmi o‘rtalariga kelib, ishlab chiqarila boshlagan va juda keng ishlatilgan antibiotiklar ikki muammoni paydo bo‘lishiga olib keldi: a) antibiotiklar ta’siridan zarar ko‘rgan bakteriyalar o‘mini, ulardan ko‘ra xavfliroq bo‘lgan viruslar egallab olishdi; b) XX asmi oxiriga kelib, insoniyatga keng miqyosda hujumga o‘tib olgan viruslarga har xil sabablarga ko‘ra antibiotiklar ta’siridan tirik qolgan, ulami ta’siriga o‘rganib qolgan bakteriyalami maxsus antibiotiklarga rezistent bo‘lib qolgan shtammlari kelib qo‘shildi. Bakteriyalaming chidamliligini oshishiga odamlami o‘zlari yordam qildilar. Chunki, ko‘pchilik insonlar antibiotiklar ishlatish zarur bo‘lmagan holatlarda ham ulardan foydalandilar, foydalanilganda ham noto‘g‘ri foydalanadigan bo‘lib qoldilar, Shu tarzda bir tomondan juda keng miqyosda (butun sayyoramiz bo‘ylab desak ham xato bo‘lmaydi) bakteriyalami antibiotiklarga bo‘lgan shtammlarini seleksiyasi amalga oshirildi, ikkinchi tomondan esa, odam o‘z organizmini immun himoya tizimini kuchsizlanishiga sabab bo‘ldi. 2. Oziq-ovqat katastrofasini sodir bo‘lish beigilari. Biz yashab turgan davrda sayyoramizda 1 mlrd dan ko‘proq odamlar ochlikdan, tabiat, evolutsiya ulami ovqatlanishga o‘rgatib qo‘ygan mahsulotlami yetishmasligidan zahmat tortmoqdalar. Agarda, sayyoramizdagi butun botqoqliklami quritib, bugungi choilarga suv chiqarib, ulami o‘zlashtirib, ekin ekib, hosil ko‘tarib, oziq-ovqat mahsulotlari 5 tayyorlanganda ham, yaqin 40-50 yilda bu katastrofa yana insoniyat oldida gavdalanadi. 3. Onkologik katastrofa. Bu muammo XX asr davomida kam harakatli faoliyat olib borish, kaloriyalik ovqatlanishni strukturasi va rejimi yo‘qligi, doimiy stress holatda hayot kechirish va boshqa ko‘plab sabablar insoniyatga hujum qilishga tayyorgarlik ko‘rishi natijasida paydo bo‘ldi. 0 ‘tgan asr davomida onkologik kasalliklar bilan kasallanish 9 marotabaga oshdi va shunday shiddat bilan davom etmoqdaki, biz yashab turgan asmi o‘rtalariga kelib, rak kasalliklari tufayli odamlami boshiga qirg‘in kelish xavfi borligi bashorat qilinmoqda. 4. Global ekologik katastrofa. Ko‘p olimlar bu muammo qochib ham bo‘lmaydigan katastrofaga olib kelishini xitob qilmoqdalar. Faqatgina uni kirib kelish vaqtigina muhokama qilinmoqda xolos. Atrofmuhitga inson faoliyati bilan bogiiq bo‘lgan ta’sir, me’yoridan 10-12 marotaba oshib ketgan. Biosfera o‘zini-o‘zi boshqarish va o‘zini-o‘zi tiklash xususiyatini qayta tiklab boMmaydigan darajada yo‘qotib bormoqda. Faqatgina biologik tadqiqotlami juda tezkorlik bilan, har tomonlama o‘y!ab olib borilishigina, insoniyat oldida turgan bu katastrofalami butunlay oldini ololmasa ham, uni biroz orqaga surish imkonini beradi. Bunday burilish tibbiyotda, qishloq-xo‘jaligida, tabiatdan foydalanishda, atrof-muhit muhofazasida juda katta yutuqlami ta’minlashga qodir bo‘lishi kerak. Biologik tadqiqotlarda kutiladigan bunday burilishni nanobiologiya va nanobiotexnologiya ta’minlasa ajab emas. Nanotexnologiya deganda, nanostrukturalar (nanotuzilmalar) yordamida manipulatsiya qilishga asoslangan fundamental texnologiyalar tushuniladi. Nanostrukturalar- kattaligi 1 nmdan 100 nmgacha bo‘lgan manbalar (obyektlar)dir (lnm=10'9). Nanomasshtab o‘ziga xos bo‘lgan xususiyatga ega. Chunki, nanodunyoni materiallarini fundamental xossalari, ulami o‘lchamiga bog‘liq bo‘ladi. Bunday xususiyat boshqa, ulardan ko‘ra kattaroq bo‘lgan obyektlarga xos emas. Molekular darajada molekular komplekslami xususiyatlari bilan belgilanadigan yangi xossalar paydo bo‘ladi. Bu xossa va xususiyatlami tushunish, ulami o‘rganish hamda nazorat qilish imkoniyati bir dunyo funksional molekular qurilmalar va texnologiyalami ochilishiga sabab bo‘ladi. Nanotexnologiyaning yutuqlaridan biologiyada foydalanish - yangi yo‘nalish, nanobiotexnologiyani paydo bo‘lishiga olib keldi. 6 у ж Nanobiotexnologiya - nanotexnologiyani bir qismi bo‘lib, u nanobo‘lakchalarni tirik sistemaga ta’sirini o‘rganish hamda biologik nanostrukturalami, nanohodisalar va nanojarayonlami modellashtirish, ulami eksperimental biologiya, tibbiyot, ekologiya, qishloq xo‘j aligi va iqtisodiyotning boshqa tarmoqlarida ishlatish usullarini yaratish bilan shug‘ullanadi. Hozirgi vaqtga kelib, nanobiotexnologiyalami yaratish va rivojlantirishni uchta asosiy yo‘nalishi shakllandi. Birinchi yo‘nalish - laboratoriya va ishlab chiqarish sharoitida tirik sistemaning nanohodisalari va nanomexanizmlarini modellashtirish va ulami qayta tiklash masalalari bilan shug‘ullanadi. Ikkinchi yo‘nalish - tirik organizmlar ishtirokida nanobo‘lakchalar va nanomashinalar yaratish bilan shug‘ullanadi. Uchinchi yo‘nalish - nanostrukturalar va nanojarayonlami tirik organizmga kiritish bilan shug‘ullanadi va tirik organizmlami o‘rganish, ulami holatini diagnoz qilish va davolashni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘yadi. Ushbu kursning asosiy maqsadi - talabalarga nanobiotexnologiyaning biologik tadqiqotlarda, tibbiyot, ekologiya, qishloq xo‘jaligi va sanoatning har xil tarmoqlarida ishlatilib kelinadigan usullarning mohiyatini tushuntirish hamda eng istiqbolli va haqiqiy (original) nanobiotexnologik usullar yaratish yo‘llarini o‘rganishdan iborat.
    Tirik tabiatni evolutsiyasi davomida tirik sistemalarni ierarxiyasi (bir-biriga qaramlilik, tabiiylik) shakllandi. Bu tirik organizmlami tuzilishini ko‘p bosqichliligida namoyon bo‘ladi. Yuqoriroq darajadagi hayotiy jarayonlar o‘zidan past bo‘lgan darajadagi strukturalar bilan ta’minlanadi. Tiriklikni har bir bosqichi o‘zini struktura - funksional birligi bilan xarakterlanadi. Bu birlikni sistemani tarixiy o‘zgarishi muayyan darajada evolutsion jarayonlarni mohiyatini aniqlab beradi. Har bir bosqichda hayotni asosiy xususiyatlari namoyon bo‘ladi. Bu bosqichlar va ularni o‘ziga xos xususiyatlari nimalar? Tiriklikni boshlang‘ich bosqichi (eng chuqur bosqichi) molekular bosqich hisoblanadi. Bu bosqichni struktura - funksional birligi bo‘lib, biomolekula (1-rasm) yoki biopolimerlar (nuklein kislotalar, oqsil moddalar, polisaxaridlar molekulalari) hisoblanadi. Bu bosqichda hayot va faoliyatni eng muhim jarayonlari amalga oshadi: irsiy axborotlarni saqlanishi va uzatilishi, modda va energiya almashinuvi, nafas olish va boshqalar. Biomolekulalardan nadmolekular strukturalar shakllanadi. Subhujayrali bosqich (darajasi) molekular va hujayra bosqichlari (1-rasm) orasidagi o‘tuvchi bosqich hisoblanadi, Bu bosqichning birligi - tirik sistemaning nadmolekular strukturalari hisoblanadi (elementar biologik membrana, organoidni sub boMakchalari, organoidlar). Bu bosqichda sodir bo‘ladigan hayotiy jarayonlarda namoyon bo‘ladi. Hujayra bosqichi (darajasi) - hujayralarga mustaqil organizmlar (bakteriyalar, sodda hayvonlar) hamda ko‘p hujayrali organizmlami hujayralari sifatida qarash bosqichi hisoblanadi. Hujayralar biosintez, oziqlanish, nafas olish, rivojlanish, ko‘payish kabi xususiyatlarga ega bo‘lganligi tufayli, ular tirik tabiatni tashkil bolishida asosiy struktura bo‘lib xizmat qiladi (1- rasm). To‘qima bosqichi. Bu bosqich evolutsiya jarayonida ko‘phujayralik va hujayralami spetsializatsiyasi (differensiatsiyasi) paydo bo‘lganligi sababli kelib chiqdi. Uning struktura - funksional birligi - to‘qima. To‘qima - kelib chiqishi, funksiyalari, joylanishi va ko‘p holatlarda tuzilishi ham bir xil bo‘lgan hujayralami hamda ulami hosilalarini to‘plami hisoblanadi. To‘qima darajasida (bosqichida) yangi hosil bo‘lgan hujayralami spetsializatsiyasi, hujayradan tashqaridagi stmkturalami shakllanishi, rivojlanishi, faoliyat ko‘rsatishi va to‘qimalami regeneratsiyasi (qayta tiklanishi) sodir bo‘ladi.
    Organ bosqichi (darajasi) - murakkab ko‘p to‘qimali tirik sistema ekanligi bilan xarakterlanadi. Bu bosqichni struktura-funksional birligi - organ. Organ - organizmni bir bo‘lagi bo‘lib, u ma’lum shaklga ega va o‘ziga spetsifik bo‘lgan fiinksiyani bajaradi. Organlar birinchi navbatda, umumiy funksiyaga yoki organizmdagi biologik roliga qarab, organlar sistemasini (tizimini) tashkil etladi. Tiriklikni sistema darajasidagi organizatsiyasining (ko‘rinishining) struktura-funksional birligi organlar sistemasi hisoblanadi. 0 ‘z navbatida biologik roli yoki funksiyasi o‘xshash bo‘lgan organlarni bir-biri bilan bogMaydi. Xuddi mana shu tartibda, organizmda qon aylanishi ta’minlanadi. Qon aylanish sistemasi yurak, qon-tomirlar kabi organlardan tashkil topgan.
    Organizm (daraja) bosqichining vakili - tirik organizmlar hisoblanadi. Bu bosqichning struktura-funksional birligi sifatida tirik organizm hayotni barcha ko‘rinishi va xususiyatlari namoyon bo‘ladi. Bu bosqichda organizmni o‘sishi va rivojlanishi, tashqi muhit omillari ta’siriga moslashuvi, xuddi yagona bir butunday namoyon bo‘ladi. Populatsion (daraja) bosqich. Bu bosqichni evolutsion jarayonga kiritilgan vakili sifatida mustaqil hayot kechiruvchi organizrnlami minimal guruhi xizmat qiladi va ulami populatsiyalar deb yuritiladi. Bu bosqichni struktura funksional birligi - populatsiya bo‘lib, bir vaqtning o‘zida u evolutsiyaning elementar birligi ham hisoblanadi. Alohida organizmlarni populatsiyaga to‘planishi, ulami moslashuvini yashab qolishlarini, ko‘payishini, umuman olganda evolutsiyadagi o‘mini ta’minlaydi. 10 Tur (darajasi) bosqichi - mustaqil yashovchi organizm (osob) lami populatsiyadan keyingi, ulardan baland turadigan uyushmasi - biologik turlar hisoblanadi. Populatsiyalar qatori tur - tabiatda mikroevolutsiya jarayonini nihoyasiga yetkazadi.
    Har bir bosqichda hayotni asosiy xususiyatlari namoyon bo‘ladi. Bu bosqichlar va ularni o‘ziga xos xususiyatlari nimalar? Tiriklikni boshlang‘ich bosqichi (eng chuqur bosqichi) molekular bosqich hisoblanadi. Bu bosqichni struktura - funksional birligi bo‘lib, biomolekula (1-rasm) yoki biopolimerlar (nuklein kislotalar, oqsil moddalar, polisaxaridlar molekulalari) hisoblanadi. Bu bosqichda hayot va faoliyatni eng muhim jarayonlari amalga oshadi: irsiy axborotlarni saqlanishi va uzatilishi, modda va energiya almashinuvi, nafas olish va boshqalar. Biomolekulalardan nadmolekular strukturalar shakllanadi. Subhujayrali bosqich (darajasi) molekular va hujayra bosqichlari (1-rasm) orasidagi o‘tuvchi bosqich hisoblanadi, Bu bosqichning birligi - tirik sistemaning nadmolekular strukturalari hisoblanadi (elementar biologik membrana, organoidni sub boMakchalari, organoidlar). Bu bosqichda sodir bo‘ladigan hayotiy jarayonlarda namoyon bo‘ladi. Hujayra bosqichi (darajasi) - hujayralarga mustaqil organizmlar (bakteriyalar, sodda hayvonlar) hamda ko‘p hujayrali organizmlami hujayralari sifatida qarash bosqichi hisoblanadi. Hujayralar biosintez, oziqlanish, nafas olish, rivojlanish, ko‘payish kabi xususiyatlarga ega bo‘lganligi tufayli, ular tirik tabiatni tashkil bolishida asosiy struktura bo‘lib xizmat qiladi (1- rasm). To‘qima bosqichi. Bu bosqich evolutsiya jarayonida ko‘phujayralik va hujayralami spetsializatsiyasi (differensiatsiyasi) paydo bo‘lganligi sababli kelib chiqdi. Uning struktura - funksional birligi - to‘qima. To‘qima - kelib chiqishi, funksiyalari, joylanishi va ko‘p holatlarda tuzilishi ham bir xil bo‘lgan hujayralami hamda ulami hosilalarini to‘plami hisoblanadi. To‘qima darajasida (bosqichida) yangi hosil bo‘lgan hujayralami spetsializatsiyasi, hujayradan tashqaridagi stmkturalami shakllanishi, rivojlanishi, faoliyat ko‘rsatishi va to‘qimalami regeneratsiyasi (qayta tiklanishi) sodir bo‘ladi.
    Organ bosqichi (darajasi) - murakkab ko‘p to‘qimali tirik sistema ekanligi bilan xarakterlanadi. Bu bosqichni struktura-funksional birligi - organ. Organ - organizmni bir bo‘lagi bo‘lib, u ma’lum shaklga ega va o‘ziga spetsifik bo‘lgan fiinksiyani bajaradi. Organlar birinchi navbatda, umumiy funksiyaga yoki organizmdagi biologik roliga qarab, organlar sistemasini (tizimini) tashkil etladi. Tiriklikni sistema darajasidagi organizatsiyasining (ko‘rinishining) struktura-funksional birligi organlar sistemasi hisoblanadi. 0 ‘z navbatida biologik roli yoki funksiyasi o‘xshash bo‘lgan organlarni bir-biri bilan bogMaydi. Xuddi mana shu tartibda, organizmda qon aylanishi ta’minlanadi. Qon aylanish sistemasi yurak, qon-tomirlar kabi organlardan tashkil topgan.
    Organizm (daraja) bosqichining vakili - tirik organizmlar hisoblanadi. Bu bosqichning struktura-funksional birligi sifatida tirik organizm hayotni barcha ko‘rinishi va xususiyatlari namoyon bo‘ladi. Bu bosqichda organizmni o‘sishi va rivojlanishi, tashqi muhit omillari ta’siriga moslashuvi, xuddi yagona bir butunday namoyon bo‘ladi. Populatsion (daraja) bosqich. Bu bosqichni evolutsion jarayonga kiritilgan vakili sifatida mustaqil hayot kechiruvchi organizrnlami minimal guruhi xizmat qiladi va ulami populatsiyalar deb yuritiladi. Bu bosqichni struktura funksional birligi - populatsiya bo‘lib, bir vaqtning o‘zida u evolutsiyaning elementar birligi ham hisoblanadi.
    Tirik sistemalarning tuzilishini ko‘p bosqichliligi Tiriklik bosqichlari Struktura- funksionalbirligi Amalga oshadigan jarayonlar Molekular biomolekula yoki biopolimerlar nadmolekular strukturalar lrsiy axborotlami saqlanishi va uzatilishi, modda va energiya almashinuvi, nafas olish Subhujayrali biomembrana; organoidlami subbo‘lakchalari Hujayralami o‘sishi, ko‘- payishi, ixtisoslanishi, organoidlami o‘sishi va yemirilishi Hujayra bakteriyalar, eng soddalar, ko‘p hujayrali organizmlami hujayralari Biosintez, oziqlanish, nafas olish, rivojlanish, ko‘payish. Ular tirik tabiatni tashkil bo‘lishida asosiy struktura bo‘lib xizmat qiladi. To‘qima to‘qima Yangi hosil bo‘lgan hujayralami spetsializatsiyasi, hujayra tashqarisidagi strukturalami shakllanishi, rivojlanishi, funksiyasi va to‘qimalami regeneratsiyasi sodir bo‘ladi. Organ organ Organizmni bir bo‘lagi. Ma’lum shakllga ega, funksiyasiga qarab organlar sistemasini hosil qiladi. (qon aylanishi: yurak qontomirlari. Sistema organlar sistemasi Organizm tirik organizmga xos bo‘lgan hayotni barcha ko‘rinishi va xususiyatlari Populatsiya Evolutsion jarayondan o‘rin olgan mustaqil hayot kechiruvchi organizm (osoblar) ni minimal guruhi-populatsiyalar Tur Mustaqil organizmlami populatsiyadan keyingi bosqichi Biotsenotik Biotsenoz (har xil turlami bir-biriga o‘zaro bog‘liq boigan hamjamiyati) Biosfera Biogeotsenoz - birbirlari bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lgan organizmlar atrof-muhitni abiotik omillari. Biologik vazifasi bir xil bo‘lgan organlami birbiriga bog‘laydi. Organizmni o‘sishi, rivojlanishi, moslashuvi Organizmlami populatsiyaga to‘planishi, ulami moslashuvini, yashab qolishlarini, ko‘payishi va evolutsiyadagi o‘mini belgilaydi. Mikroevolutsiya jarayonini nihoyasiga yetkazadi. Evolutsiyada biogeotsenozlar (ekosistemalar) ulardan shakllangan. Tirik materiyani eng yuqori darajadagi uyushmasi moddalami va energiyani barcha ko‘rinishdagi almashinuvi, yagona (global) biosferaga birlashgan. Biotsenotik daraja (bosqich) ni struktura - funksional birligi har xil turlami o‘zaro bir-biriga bog‘liq bo‘lgan hamjamiyati - biogeotsenozlar (ekosistemalar) shakllangan.
    Biogeotsenoz - bir-birlari bilan o‘zaro bog‘liq boigan organizmlardan (biogeotsenozlardan) tashqari, atrof-muhitni abiotik omillarini ham o‘ziga qo‘shib oladi. Biosfera (darajasi) bosqichi (struktura-funksional birligi biosfera) tirik materiyani eng yuqori darajadagi uyushmasi hisoblanadi. Bu bosqichda moddalami va energiyani barcha ko‘rinishdagi (biogeotsenotik) almashinuvi, yagona biosfera (global) almashinuvga birlashadi.
    Nanostrukturalar - kattaligi (o‘lchami) 1 dan 100 nanometrgacha bo‘lgan obyektlar (manbalar). (Nanometr - metmi milliarddan bir bo‘lagi, 10'9m). Nanostrukturalar nafaqat insonlar yaratgan eng kichik manbalar, balki ular eng mayda qattiq materiallar bo‘lib, ulami alohida ajratib olish, hatto ulardan ba’zilarini manipulatsiya qilish, ya’ni o‘zgartirish ham mumkin (3,4-rasm). Nanomasshtab juda noyob, chunki nanodunyo elementlami fundamental xususiyatlari, ulami o‘lchami bilan shunchalik bog‘liqki, bunday bog‘liqlik boshqa biror masshtabda kuzatilmaydi. Molekular darajada atomlami, molekulalami va nanokomplekslami o‘zlarini tutishlari bilan bog‘liq bo‘lgan, yangi fizik-kimyoviy xususiyatlar paydo bo‘ladi. Biologik nanostrukturalarga misol sifatida kattaligi 4-50 nm oralig‘ida boMgan oqsil molekulalarini kiritish mumkin (4-rasm). Qalinligi 1-2 nm ga teng bo‘lgan DNK molekulalarini ham, ulami uzunligi bir necha millimetrga teng bo‘lishiga qaramasdan, nanostrukturaga kiritish mumkin. Tirik organizmlardan hayotni hujayrasiz shakli bo‘lgan viruslami nanodunyoga kiritish mumkin. Viruslarni kattaligi 10-200 nm oralig‘ida yotadi. Nanobo‘lakchalar yaratish texnologiyasida moddalarga ishlov berishni bir-biridan tubdan farq qiluvchi ikki yondashuv ma’lum: - «Tepadan pastga», ya’ni fizik jismlarga mexanik yoki boshqa xilda ta’sir ko‘rsatib, ulami kattaligini (o‘lchamini) nanometrga tushirish; - «Pastdan tepaga», ya’ni yirikroq nanoobyektlarni «pastroq qatorda» turgan elementlardan (atomlar, molekulalar, biologik hujayralami strukturali bo‘laklari va boshqalar) yig‘ish.

    Download 3.04 Mb.
    1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   109




    Download 3.04 Mb.