|
-mavzu. Ikkilamchi sintez moddalar olishda kallus toʻqimalar kulturasi
|
| bet | 64/109 | | Sana | 22.02.2023 | | Hajmi | 3.04 Mb. | | #43169 |
Bog'liq Biotexda bioxavfsizlik majmua 2022 Osimlikshunoslik Документ Microsoft Word, Apakxujayeva. Suv omborlari gidravlikasi, Fizikaning zamonaviy tatqiqot usullari MT, Aholi statistikasi B B Usmonov, A D Abdurahmonov Darslik Toshkent, 3333, 8-dekabr, Документ Microsoft Word, 01.2021, Manual TFP unified (2), Universitet Yoshlar ittifoqi takomillashtirish to`g`risida , 1-11, 4ma\'ruza, Izzatullayev, Toshpulatov taqriz ekologiya, эконометрика24-mavzu. Ikkilamchi sintez moddalar olishda kallus toʻqimalar kulturasi.
Mashgʻulotning maqsadi. Oʻsimlikdan alohida ajratilgan hujayralarni in vitro sharoitida subkulturalash usullari mavjud boʻlib, bu usullar yordamida olingan kallus toʻqimalardan nazariy izlanishlar uchun shuningdek, amaliy qoʻllash uchun ham foydalaniladi. Ajratilgan hujayra, toʻqima va organlarning ikkilamchi metobolizm moddalarni sintezlash xususiyati muhim ahamiyati kasb etadi.
Kerakli jihoz, reaktiv va asbob uskunalar: binokulyar lupa, skalpellar, ajratish ninalari, pakki, ushlagichli kiskichlar, steril ozuqa muxitli probirkalar, turli ulchamdagi probirkalar, kolbalar, pinset, qaychi, mikroigna, tayyor va vaqtinchalik preparatlar, kimyoviy moddalar, sxemalar. Jadvallar va boshqalar
Ikkilamchi sintez moddalar olishda kallus toʻqimalar kulturasi mavzusi yuzasidan uslubiy koʻrsatma
In vitro sharoitida kallusli hujayralar oʻsimliklar organizmidagi oddiy hujayralarga xos boʻlgan, koʻplab fiziologik va bikimyoviy xususiyatlarni saqlab qoladi. Ular, ikkilamchi metabolitlar sintez qilish qobiliyatini yoʻqotmaydilar. Sovuqqa chidamlilik xususiyati kallusli hujayralarda, oʻsimliklardagidek qaytariladi. Bunday xususiyat, tropik yoki subtropik oʻsimliklardan olingan kallus toʻqimalarda boʻlmaydi. Kallusli toʻqimalarga fotodavriylik reaksiyasi ham xos, bu fitoxron faolligini saqlab qolinganligi bilan bogʻliqdir.Oʻsimliklarni normal va kallusli toʻqimalari uchun umumiylik yana qator belgilarda namoyon boʻladi, xususan, yuqori haroratga chidamlilik, osmatik faol moddalarga, shoʻrlanishga chidamlilik va h.k. Shuning bilan birga, kallusli toʻqimalarni normal toʻqimalardan farqli tomonlari ham bor. Ularda spesifik oqsillar paydo boʻladi va umumiy oqsil miqdori, xususan bargda fotosintez jarayonida qatnashadigan oqsillar kamayadi yoki butunlay yoʻqoladi. Kallusli hujayralar ulkan genetik geterogenligi va fiziologik sinxronlikni buzilganligi bilan farq qiladi.Organizm nazoratidan chiqqanligi sababli, kallusli hujayralarni oʻsishi tartibsiz, sinxronsiz ravishda oʻtadi va chegaralanmaydi. Bundan 65 yil avval R.Gotre tomonidan olingan sabzining kallusli hujayrasi, yangi oziqa muhitiga oʻtkazib turish hisobidan hozirgacha yashab kelmoqda.Ochiq tuproqda oʻsuvchi oʻsimlikga nisbatan, kallusli hujayralarni hujayra halqaci uzunroqdir.Kallusli hujayraning oʻziga xos tomonlaridan yana biri-ularni yoshini har xilligidir (geterogenligi). Kallus toʻqima bir vaqtni oʻzida yosh hujayralar (G- fazadagi), qari (G2) va S – fazalar ishtirok etadilar.Kallusli hujayralarni energiya almashinuvida ham ancha farq kuzatiladi. Ular, normal hujayralarga nisbatan kislorodni kam iste’mol qiladilar. 1938 yilda Romstorn bunday xususiyat meristematik hujayralarda ham borligini kuzatgan edi, demak bu xususiyat faol boʻlinadigan hujayralar uchun xosdir. Kallus hujayralarni nafas olish koeffisiyenti birdan katta. Masalan noʻxat kallus hujayrasida bu son 3,5 dan katta (A.V. Romanova, 1988). Oldingi vaqtlarda tabiiy dori vositalarini olish bir necha yaqinlashuv bo‘yicha amalga oshirilgan, jumladan: yurak kasalliklarida yurakdan olingan ko‘z kasalliklarida ko‘zdan olingan dorilardan iste’mol qilingan, hamma zaharli moddalar ma’lum miqdorda qo‘llanilib, dori sifatida ishlatilgan. Aspirin 330 yil oldin chiqarilgan. U zaharli bo‘lib, yillar davomida ijobiy emas, balki salbiy ta’sirini ko‘rsatib kelmoqda. Hozirgi davrgacha olimlar aspirinning zaharli ta’sirini kamaytirish ustida ishlamoqdalar. Albatta, zaharli moddalar kam miqdorda dori rolini o‘ynaydi. Ba’zi olimlar zahardan oz-ozdan iste’mol qilib, o‘z organizmini chiniqtirib borishgan. lion zaharini oz-ozdan iste’mol qilsa ham organizm chiniqadi. Hozirgi paytda ba’zi ingibitrlarni dori sifatida ishlatmaslik choralari ko‘rilmoqda. Simob juda kuchli zahar, lekin Qoraqalpog‘istonda uni dori sifatida ishlatib kelinmoqda. U ma’lum dozada mikroorganizmlami nobud qiladi, lekin organizmga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Oxirgi vaqtlarda metobolitlarni dori sifatida ishlatish yo‘lga qo‘yilgan. Inson qon bosimini tushirishda papaverin va dibazol kabi dorilardan foydalanadi. Bu dorilar qon bosimini faqat ma’lum vaqtgagina tushiradi xolos, lekin bular assotsiatsialarda ishlab chiqarilsa, ularni gen injeneriya yo‘li bilan olish mumkin bo‘lar edi. Har qanday dorivor modda yoki metabolit olish uchun ishni birinchi navbatda xomashyo tanlashdan boshlash kerak. Bunda metabolit yoki dorivor moddalaming tabiatiga qarab xomashyo 4 tanlanadi. Tanlanadigan xomashyolar bir necha xil bo‘ladi. Ulami to‘g‘ri tanlash juda muhim ro‘l o‘ynaydi. Bular ichida biologik xomashyolar katta ahamiyatga ega. Biologik xomashyolar ham o‘z navbatida uch guruhga bo‘linadi: hayvon, mikroorganizm va o‘simlik. Odam va hayvon a’zolari xomashyoga juda ham boy hisoblanadi. Masalan, ulardan albumin, globulin va boshqa moddalami olish mumkin. Hayvon xomashyosida mavjud bo‘lgan bezlardan esa turli xil gormonlar olinadi. Bularga oshqozon osti bezi va jinsiy bezlar misol bo‘la oladi. Buyrak usti bezlari gormon manbayi hisoblanadi. Mikroorganizmlarda moslanish jarayoni juda yaxshi ketadi. Ulami sorbentda o‘stirib, askorbin kislotaning sintezini kuchaytirish mumkin. Mikroorganizmlardan penitsillin, ampitsillin va organik kislotalar olinadi. Biotexnologiya sohasi fanda yangi yo‘nalish bo‘lib, texnologiya bo‘yicha laboratoriya va korxona sharoitida xohlagan moddalar olish imkoniyatini yaratib, dori tanqisligi muammosiga chek qo‘yishda yordam beradi. Ayniqsa, nasi muhandisligi yordamida biologik usulda dori tayyorlash uchun mikroorganizm yoki o‘simlikka naslni o‘tkazib, to‘qima rivojlanishi uchun ma’lum sharoit yaratiladi. Nasi muhandisligi yordamida interferon, riboflovin, insulin va samototropin gormonlari olinmoqda. Jenshen kabi o‘simliklar ko‘paytirilmoqda. Zamburug‘lar shu usulda ko‘paytirilib, ulardan xonaki dorilar (araxid kislotasi, yarim to‘yingan aromatik yog‘ kislotalari va boshq.) olinmoqda. XX asming oxirlarida biotexnologiya usulida olinadigan mahsulot hajmi 28,9 milliard dollami umumiy dori-darmonlar esa 8,5 mid. dollami tashkil etdi.
|
| |
