Keysning asosiy maqsadi talabalarga maktab, oila, mahala hamkorligi, tarbiya
jarayonida muhim ahamiyatga ega ekanligini vaziyat asosida ko‘rsatib berish,
shuningdek ta’lim- tarbiya jarayoning to‘g‘ri tashkil qilinishida, sinf rahbar va ota-
onalar hamkorligi zarurligini ko‘rsatib berish. Ta’lim- tarbiya jarayoni bir
tomonlama olib boriladigan jarayon emasligini, unda ijtimoiy muhitning barcha
qatlamlari ishtirok qilsa samara berishini talaba ongiga sindirishdam iborat.
Keys-stadi texnologiyasini qo‘llashda mavzuga tegishli quyidagi muammoli
vaziyat qo‘llaniladi.
Vaziyat
6-sinf ota-onalar majlisida o‘qituvchi har qaysi ota-onani o‘z farzandi
o‘tiradigan partada o‘tirishini taklif qildi. U har qaysi ota-onaning oldiga o‘z
bolasining daftari va buklangan qog‘ozni partaga qo‘yib chiqdi. Buklangan
qog‘ozda faqatgina ota-onaga tegishli yozuv bor edi. Masalan:
“Dilnozada ancha o‘zgarishlar bor, yaxshi o‘qiyapti, biroq matematikadan biroz
qiynaliyapti. Shu fandan qo‘shimcha darsga borsin. Iltimos, dushanba kuni soat
13;00 da kelsangiz matematika fani o‘qituvchisi bilan maslahatlashib olasiz”.
“Mohira parishonxotir, hamma narsaga e’tiborsiz, fanlarni o‘zlashtirishga
harakat qilyapti. Suhbatlashish uchun qolishingizni so‘rayman”.
“Sevara juda harakatchan, lekin so‘zlab berishda qiynaladi. Fikrlashiga, nutqiga
e’tibor berish kerak”.
2
“Anvarning o‘qishlari pasayib ketdi, musiqaga qiziqadi, qizlarga qarab faqat
qo‘shiq aytadi. Iste’dodi haqida o‘ylab ko‘rish kerak”.
O‘qituvchi ota-onalarning har biriga farzandlarining xulq-atvori yozilgan
qog‘ozlarni berib chiqdi. Sinfidagi ko‘pchilik o‘quvchilarida yuqoridagi kabi
ta’limiy-tarbiyaviy kamchilik bor edi.
( O‘. Asqarova.“ Pedagogikadan amaliy mashqlar va masalalar”)
Talabalar vaziyat bilan tanishtirilgandan keyin ularga quyidagi uslubiy
ko‘rsatmalar beriladi.
1. Keys bilan tanishish:
a) Keys mazmunini diqqat bilan o‘qib chiqing.
b) Keysni kichik jamoangizda “sabab-oqibat” nuqtai-nazaridan tahlil qiling.
2. Berilgan vaziyat bilan tanishish:
a) Malumotlarni yana bir diqqat bilan o‘qib chiqing.
b) Vaziyatni keltirib chiqaruvchi omillarni belgilab oling.
s) Vaziyatda muhim joylarni qalam bilan chizib, alohida ko‘rsatib qo‘ying.
3. Muammoli vaziyatni tahlil qilish:
Talabalar muammoli vaziyatni o‘rganish davomida quyidagi savollarga javob
topadilar.
1. Sinf rahbariga bildirilayotgan e’tirozlar nima sababdan yuzaga kelgan?
2. Sizningcha sinf rahbarining bu kabi yozuvlariga qanday qaraysiz?
3. O‘qituvchi bu usulni nima maqsadda ishlatdi?
4. Bu usulni siz ham pedagogik faolliyatingizda qo‘llarmidingiz?
5. Ota-onalar o‘rnida nima qilardingiz?
6. O‘quvchilarda yuzaga keluvchi muammolarni qanday hal qilsa bo‘ladi?
7. Ota-onalar yig’ilishlarining ta’lim –tarbiya tizimida ahamiyati hozirda qanday
yo‘lga qo‘yilmoqda.
8. O‘quvchilarda ko‘rsatilgan muammolarni qanday hal qilish mumkin
9. Voqeallarni keying rivojlanishi qanday bo‘lishi mumkin ?
2
4.
Muammoli vaziyatni yechish usul va vositalarni tanlash hamda asoslashda
talabalar quyidagi vazifalarni bajaradilar.
a)
Vaziyat yechimini topish maqsadida “Muammoli vaziyat” jadvalini
to‘ldirish.
b)
Muammoni yechish uchun barcha holatlarni o‘rganish va muqobil
variyatlarni tahlil qilish.
c)
Keys bilan ishlash natijalarini taqdimot yoki yozma axborot shaklida
tayyorlang.
O‘quvchilarning har tomonlama ta’lim-tarbiya olishida ota-onalar bilan olib
boriladigan hamkorlik ishlari juda muhimdir. Tarbiyaviy ishlar metodikasi
fanining asosiy maqsad va vazifalaridan biri ham shundadir, ota-onalar bilan
o‘tkaziladigan yig’ilishlar, individual suhbatlar, turli -hil tadbirlar, ularni maktab
bilan bilan bog’lab turadi. Bunda sinf rahbar faoliyati juda muhimdir. Keysda
ko‘rsatilgan muammoli vaziyat orqali yuqoridagi vazifalar tahlil qilindi.
Dars ishlanmasi (4- ilovada) keltirigan
Tarbiyaviy ishlar metodikasi fanidan “Sinf jamoasini tashkil qilishva uni
tarbiyalash metodikasi” mavzusisi asosida keys-stadi texnologiyasi.
c)
Keys bilan ishlash natijalarini taqdimot yoki yozma axborot shaklida
tayyorlash.
Yoshlar hayotida, ularning faolligini ta’minlashda boshlang’inch
tashkilotlarining o‘rni kattadir, yetakchi ma’suliyati, uning qobiliyatlari,
tashkilotchiligi, tashabbuskorligi jarayoni uyushtirishda zarurdir. Yuqorida
keltirilgan vaziyatda yetakchi faoliyatidagi sustkashliklar va bu o‘quvchilar
faoliyatida ta’siri keltirilgan. Vaziyatni yechish davomida talabalar o‘zlarining
muqobil yechimlarini keltiradilar.
Dars ishlanmasi (8- ilovada) keltirilgan.
Yoshlar tashkilotlari va ular bilan ishlash metodikasi fanidan “ Boshlang`ich
tashkilot faollari tomonidan voyaga yetmagan yoshlar o‘rtasida huquq
2
buzarliklarning oldini olish ishlarini olib borish” mavzusi asosida keys-stadi
texnologiyasidan dars ishlanmasi (9-ilovada) keltirilgan.
Biz yuqorida pedagogika, tarbiyaviy ishlar metodikasi, kuni uzaytirilgan
guruhlarda ta’lim-tarbiya nazariyasi metodikasi, yoshlar tashkilotlari va ular bilan
ishlash metodikasi fanlarining o‘quv dasturida keltirilgan mavzulari asosida, keys-
stadi texnologiyasini qo‘llagan holda dars ishlanmalarini keltirib o‘tdik. Dars
jarayonida keys-stadi texnologiyasidan foydalanish o‘quv samaradorligini oshiradi.
Talabalarda ta’limiy faоliyat natijasida shakllangan bilim, ko‘nikma va
malakalari darajasi quyidagi mеzоnlar asоsida aniqlandi:
1.Talabalarda pedagogik fanlar bo‘yicha ilmiy-nazariy tushunchalarning
shakllanganligi
2. Talabalar tafakkurida vaziyatlarga nisbatan muqobil yechimlar topish
ko‘nikmalari, mantiqiy fikrlash qobiliyatlari, jamoaviy birdamlik tushunchalari,
oldindan kasbiy malakalarining shakllanganligi
3.Talabalarda manbalar ustida mustaqil ishlash, tadqiqоtchilik faоliyat
ko‘nikmalarining shakllanganligi
4.Talabalarda mustaqil fikr va ijоdiy-izlanuvchanlik ko‘nikmalarining
shakllanganligi
Ekspеrеmеnt
bоsqichlari
Tоpshiriqlar Nazоrat guruхlari
Ekspеrеmеntal guruхlar
Qayd etuvchi
ekspеrеmеnt
I
II
III
IV
24%
22%
12%
7%
23%
20%
13%
6%
Tajriba
umumlashtiruvchi
ekspеrеmеnt
I
II
III
25%
24%
12%
26%
28%
18%
2
IV
6%
19%
Ko‘rinib turibdiki, mehnat talimi fanlaridan amaliy mashg’ulotlarni
o‘tkazishda keys-stadi tехnоlоgiyasini qo‘llash natijasida talabalarda ta’limiy
faоliyatga nisbatan mоtivatsiya оshdi, ularda mustaqil fikrlash, kasbiy faoliyatda
uchraydigan vaziyatlarga nisbatan oldindan yechimlar topish malakalari
shakllandi, mustaqil fikr va krеativlik ( ijоdkоrlik) ko‘nikma va malakalari
rivоjlandi, mehnat talimi fanlarni o‘qitishda amaliy vaziyatlarni qo‘llash orqali
kasbiy mahoratlarini mustahkamlandi va оngli egallashlari uchun muayyan
pеdagоgik-psiхоlоgik sharоitlar yaratildi. Оlingan natijalarning statistik tahlili
shuni ko‘rsatdigi, ta’lim samaradоrligi ekspеrimеntal guruhlarda nazоrat
guruhlariga nisbatan 23% оshdi.
2
XULOSA
Mehnat talimi fanlarni o’qitishda pedagogik texnologiyalarni qo‘llash o‘quv
samaradorligini oshiradi, talabalarning bilim ko‘nikmalarini yanada rivojlantiradi.
III-bobda mehnat talimi fanlarni o‘qitishda keys-stadi texnologiyasining
ahamiyati ochib berilgan, bobning birinchi rejasida o‘quv jarayonida innovatsion
texnologiyalarning qo‘llashning ahamiyati, sabablari keltirilgan. Shuningdek
birinchi reja asosida mehnat talimi fanlar tarkibiga kiruvchi fanlar: pedagogika,
tarbiyaviy ishlar metodikasi, kuni uzaytirilgan guruhlarda ta’lim-tarbiya
nazariyasi va metodikasi, yoshlar tashkilotlari va ular bilan ishlash metodikasi
fanlari, o‘quv reja, o‘quv dastur, ishi dastur talablari asosida o‘rganilgan, ular
uchun ajratilgan soatlar ko‘rsatib o‘tilgan fanlarni o‘qitishda dastur talablariga
binoan talabalar bilishi va egalashi lozim bo‘lgan bilim, ko‘nikma, malakalar tahlil
qilingan.
III-bobning ikkinchi rejasida tajriba –sinov ishlari keltirilgan. Mehnat
talimi fanlarni o‘qitishda keys-stadi texnologiyasini qo‘llash bo‘yicha guruhlarga
ajratildi.
Tajriba - sinov ishlarida pedagogik fanlarni o‘qitishda qo‘llaniluvchi usul
va uslublar kuzatildi, tahlil qilindi. O‘quv guruhlarida dars o‘tish jarayonida
yuzaga keluvchi muammolar o‘rganilgan Mehnat talimi va fanlarni o‘qitishda
keys-stadi texnologiyasini qo‘llagan holda amaliy mashg’ulotlar tashkil qilindi.
2
Tajriba sinov natijalariga ko‘ra keys-stadi texnologiyasi qo‘llagan holda
o‘tkazilgan amaliy mashg’ulotlar dars samaradorligini oshirgan va talabalarda
kasbiy faoliyatga nisbatan ko‘nikmalar rivojlangan.Ta’lim tizimida o‘quv
samaradorligini oshirish, bilim oluvchilarni har tomonlama yetuk shaxs sifatida
tarbiyalash muhim vazifalardan biridir. Aynan pedagogik texnologiyalar tarkibiga
kiruvchi keys-stadi bugungi ta’lim tizimi muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Mamlakatimizda ta’lim tarbiya jarayonini ilmiy asosda tashkil qilib uni
jadallashtirish va samaradorligini oshirish maqsadida zamonaviy pedagogik
texnologiyalarni o‘quv jarayoniga tadbiq etish davom etmoqda. Shu kungacha
ta’lim tizimida ta’lim jarayonini zamonaviy pedagogik texnologiyalar bilan
ta’minlash, unga oid o‘quv adabiyotlarni tayyorlash va amaliyotga tadbiq qilish
asosiy vazifalardan biri bo‘lib qolmoqda.
Bitiruv malakavi ishi mavzusi yuqoridagi talablar asosida shakllantirildi.
kasb-hunar kollejlarida pedagogik fanlarda keys-stadi texnologiyasini qo‘llash
orqali talabalarni bilim, ko‘nikmalarini rivojlantirish ishining asosiy maqsadi qilib
olindi. Tezkor axborotlar almashuvi zamonasida yashayotgan har inson, amaliy,
kasbiy faoliyatida bir muncha muammoli vaziyatlarga duch keladi, shunday paytda
oldindan yechimi izlab topilgan vaziyatlardagi muqobil yechimlar qo‘l keladi.
fanlarni o‘qitishda keys-stadi texnologiyasidan foydalanishdan maqsad
o‘quvchilarning bilimlarini ongli, faol va yuqori o‘zlashlashtirilishlarga erish va
Umum talim maktablarida ularni mustaqil ilmiy-ijodiy izlanuvchanlik faoliyatga
tayyorlash, kasbkor ko‘nikmalarini shakllantirish, ularda ijtimoiy-siyosiy onglilik,
vatanparvarlik, ma’suliyatlilik sifatlarini tarbiyalashdan iborat.
Keys-stadi texnologiyasi asosida o‘qituvchi faoliyati tashkil qilish davomida
o‘qituvchi o‘quvchilarga o‘quv materialini shunchaki yetkazish bilan cheklanib
qolmasdan, ularni birga fikrlashga, mushohada qilishga undaydi, faollashtiradi,
o‘quv-bilish faoliyatlarini maqsadli tashkil qiladi. Nazariy ma’lumotlarning real
jarayonlarga qay darajada to‘g’ri kelishini isbotlash maqsadida o‘quvchilar
hamkorlikda faol izlanishlar olib boradilar, muammo yechimining turli
2
variantlarini ishlab chiqadilar va eng maqbul usul va vositalarni tanlaydilar,
natijalarni amaliy tadbiq qilishni o‘rganadilar.
Keyslarda keltirilgan vaziyatlarni tahlil qilish davomida o‘quvchilar birgalikda
faol izlanadilar, vaziyatning yechimini qidiradilar, masalani hal qilishning turli
variantlarini ilgari suradilar, tahlil qiladilar va eng maqbul variantlarini ilgari
suradilar, tahlil qiladilar. Ularda shaxsiy tanqidiy munosabatlar tarkib topadi,
mulohazalari asosliligini isbotlash uchun muayyan izlanishlar olib boradilar, bir
qator ilmiy konsepsiyalar orasidan eng maqbulini tanlaydilar, qo‘lga kiritilgan
natijalarni taqqoslaydilar, fikrlarni umumlashtirib, aniq xulosalarga kelinadi va
faoliyat samarasini ta’minlashga xizmat qiladigan qarorlarni taxmin qilinadi va
imkoniyat darajasida amalda qo‘llab ko‘riladi.
Bu jarayonda o‘quvchi bo‘lg’usi mutaxassis sifatida jarayoni keng tahlil
qiladi, o‘quv axborotida keltirilgan ma’lumotlarga nisbatan ma’lum nuqtai-nazarni
shakllantiradi, aniq dalilar asosida bahs-munozara yuritadi, dalillarning asosli yoki
asosli emasligini haqida o‘ylab ko‘radi, o‘z faoliyatini iodiy tashkil qilishni
o‘rganadi. Axborotlarni chuqur va keng qamrovli tahli qilish asosida o‘quvchining
ilmiy tafakkuri rivojlanadi, mantiqiy izchilikda fikr yuritishni qobiliyatlari
rivojlantiriladi.
Birinchi o‘rinda o‘quvchi muammo texnologiyasi, uning boshqa ta’lim
texnologiyalaridan farqi, ta’limiy vazifalari, o‘quv didaktik masalalarini hal
qilishdagi hamda bo‘lg’usi mutaxassisning kasbiy yuksalishidagi o‘rni kabi
savollarga javob topishi kerak.
.
Mamlakatimizda ta’lim tizimiga berilayotgan e’tibor, Prezidentimiz
tomonidan ko‘rsatilayotgan g’amxo‘rlik, yoshlar bilim olishlari uchun yaratilgan
sharoitlar maqtasa arzigulikdir. Aynan bu jarayonda dars sifatini, yoshlar bilimini
oshirish, mustaqil fikrlovchi shaxslarni tarbiyalash, har qanday muammoning
yechimini izlab topa oladigan avlodni tarbiyalash ta’lim oldida turgan asosiy
2
vazifalardan
biridir.
Aynan
shu
maqsadlarni
bajarishda
keys-stadi
texnologiyasining ahamiyati, o‘rni kattadir.
Keys-stadi texnologiyasi dars jarayonini, o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyatiga
yangicha ruh bag’ishlovchi ta’lim texnologiyalardandir. O‘quv jarayonida
qo‘llaniluvchi barcha texnologiyalar kabi keys –stadi texnologiyasi ham o‘ziga xos
ta’limiy imkoniyatlariga ega. Shuningdek keys-stadi texnologiyasini qo‘llashda
o‘qituvchining o‘rni va ahamiyati muhim ahamiyat kasb etadi. Dissertatsiya
ishining II bobida yuqorida muhim vazifalar keng ochib berilgan.
Keys-stadi texnologiyasini qo‘llashda ta’lim maqsadlarni to‘g‘ri qo‘ya olish
ustuvor masalardan biridir. Keys-stadi texnologiyasini tashkil qilishda yuqorida
keltirilgan o‘n birta bosqich asosiy o‘rini egalaydi.
Asosan
texnologiyani
tashkil
qilishda
vaziyatlarni
to‘g’ri
qo‘yish,
muammoning sabab –oqibatlarini to‘liq ochib berish lozim. Keysni to‘g’ri tanlay
olish, talabalarning qiziqishi va ularning tayyorgarligini e’tiborga olish, vaziyatni
tahlil qilish usullari bilan tanishtirish muhimdir.
II-bobning birinchi rejasida texnologiyani tashkil qilishda “Aqliy xujum”,
“Munozara” metodlarining ahamiyati zarurligi ochib berilgan. Shuningdek
vaziyatni tahlil qilish turlari, bosqichlari, tahlil qilishda nimalarga e’tibor berish
zarurligi va talabalarga eslatlarmalar keltirib o‘tilgan.
II-bobning, ikkinchi rejasida texnologiyani qo‘llashda o‘qituvchining
ahamiyati, jarayonni tashkil qilishda uning vazifalari, talabalarni bahollash
jarayoni haqida ma’lumotlar keltirilgan.
Keys-stadi texnologiyasini qo‘llashda o‘qituvchi vazifasi uning jarayoni
odilona to‘g’ri boshqara bilishi bilan baholanadi. Ya’ni o‘qituvchi jarayoni tashkil
qilishi, mavzuga xos va mos vaziyatni tuza olishi va talabalar faoliyati boshqara
olishi lozim.
Keys-stadi texnologiyasida bahollash jarayonida barcha baholash
tizimlaridan foydalanish mumkin. Bahollash jarayoniga talabalarning jamoa bilan
2
birlasha olishi, ularning mantiqiy fikrlash qobiliyatlari, vaziyatga mos yechimlarni
topishlari alohida e’tiborga olinadi.
| 