18
BOSHQARUV PSIXOLOGIYASINING PREDMETI VA
VAZIFALARI
Boshqaruv maqsadi va vazifalari boshqaruv munosabatlarini keltirib
chiqaradi va
boshqaruv psixologiyasi aynan shu munosabatlar tarkibini o„rganadi.
Ko„rib o„tganimizdek, boshqaruv psixologiyasi boshqaruv maqsadi va
vazifalarni amalga oshirish davomida boshqaruv sub‟yekti va ob‟yekti o„rtasida
yuzaga keluvchi munosabatni talqin etadi. Mazkur munosabat tizimining tashkiliy
qismlari o„zaro itoatdaligi bilan xarakterlanadi.
Tizim ichida amal qiluvchi itoat tamoyili boshqaruv fanida subordinatsiya
deb ataladi va bu ibora orqali tizimning markazlashganligi nazarda tutiladi.
Subordinasiyadan kelib chiquvchi munosabatlar tashkilot xodimlari xulqida itoat
va ijro etish shakllarini nazarda tutadi. Ammo,
boshqaruv amaliyoti nafaqat
rahbariyat va itoatdagi xodimlar munosabati, balki bir darajada turuvchi va toifasi
jihatidan barobar tashkilot a‟zolari o„rtasidagi munosabatlarni ham o„rganadi.
Tizimning
bunday
qismlari
o„rtasidagi
munosabatlarni
o„zaro
muvofiqlashtirish,
ular
o„rtasidagi
hamjihatlik
shakllarini
yanada
mukammallashtirish koordinatsiya tadbirlarida namoyon bo„ladi.
Boshqaruvdagi subordinatsiya va koordinatsiya munosabatlari tashkilot
miqyosidagi vertikal va gorizontal aloqalarni ajratish zaruratini tug„diradi. Demak,
vertikal aloqalar o„zaro itoatdagi xodimlar o„rtasida yuzaga keluvchi
munosabatlardan iborat bo„lsa, gorizontal aloqalar o„zaro koordinatsiyani, ya‟ni
tizimning teng va mustaqil qismlari o„rtasidagi munosabatlarni nazarda tutadi.
Bundan tashqari, boshqaruv munosabatlari o„zining
rasmiy va norasmiy
ko„rinishiga ham ega.
Rasmiy munosabatlar xizmat majburiyatlariga asoslanadi, norasmiy
munosabatlar esa tashkilot miqyosida xizmat qiluvchi xodimlar o„rtasidagi
ixtiyoriylik va o„zaro xohishga tayanadi. Shu munosabat bilan, boshqaruv
psixologiyasinig asosiy vazifalaridan biri yuqorida ta‟kidlangan munosabatlarni
yanada mukammallashtirishdan iboratdir.
Boshqaruv psixologiyasining boshqa
turkum
vazifalari boshqaruv
19
metodlarini shakllantirish bo„lib, ushbu tadbir tashkilotning samarali faoliyatini
ta‟minlash maqsadidagi ta‟sir etish imkoniyatlarini ishlab chiqishdan iboratdir
Tashkilot personaliga ta‟sir etish uslublarini uch guruhga bo„lamiz:
ma‟muriy, moddiy va ma‟naviy shakllarda ta‟sir etish. Bularning har birida
ma‟lum psixologik mazmun namoyon bo„ladi
va boshqaruv psixologiyasi, fan
sifatida, bu choralarning xodimga ta‟sirchanlik imkoniyatini tadqiq etadi.
Bunday ta‟sir etish tadbirlari orasida xodimlarni motivatsiyalash, ya‟ni
bajaradigan mehnatga ishtiyoq uyg„otish masalasiga katta e‟tibor qaratiladi.
Boshqaruv ob‟yektiga ta‟sir etish uslublariga ko„ra, uning bevosita va bavosita
ta‟sir shakllari ajratiladi.
Boshqaruv psixologiyasi fanidagi asosiy tushunchalardan biri, boshqaruv
sub‟yekti va ob‟yekti masalasidir. Bevosita boshqaruv jarayonini ko„z
oldimizga
keltirsak, boshqaruv sub‟yekti sifatida rahbarni, ob‟yekt tarzida esa xodimni va
mehnat jamoasini tasavvur etishimiz mumkin. Biroq, rahbar o„z faoliyatini tashkil
etishi va o„z-o„zini boshqarishi uni nafaqat boshqaruv sub‟yekti, balki ob‟yekt
sifatida ham tushunish zaruratini qo„yadi. Rahbarning kasbiy mukammallashuvi,
o„z-o„zini boshqarish malakalarini egallashi, tashkilot va xodimlar boshqaruvidagi
asosiy mavzulardan biriga aylanadi.
Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqqan holda,
boshqaruv psixologiyasining
predmeti sifatida, boshqaruv jarayonidagi inson faoliyati qabul qilinadi.
