Bozor iqtisodiyoti
modellari
Bozor iqtisodiyoti modellari — bozor
iqtisodiyotining turlari. Bozor iqtisodiyoti
modellari m.ning iqtisodiy rivojlangan
mamlakatlarga xos boʻlgan aralash
iqtisodiyot, ijtimoiy bozor xoʻjaligi va
korporativ iqtisodiyot koʻrinishlari mavjud.
Aralash iqtisodiyot modeli — bozor
iqtisodiyotining yuksak mehnat unumi,
neʼmatlar toʻkinchiligini taʼminlaydigan,
eng mukammal texnologiya va yuqori
malakali ish kuchiga ega boʻlgan turi. Bu
modedda mulkiy xilmaxillik mavjud
boʻladi; xususiy mulkning individual va
hissabay shakllari ustuvorlik qiladi, davlat
va nodavlat mulki, iqtisodiyotning davlat
va nodavlat sektorlari taraqqiy etadi.
Yirik, oʻrta va kichik biznes muvozanatli
holatda rivojlanadi. Bozor munosabatlari
bilan birgalikda nobozor munosabatlari
ham mavjud boʻladi. Bu esa sahovat va
xayrehson ishlarining keng rivojlanishiga
zamin yaratadi, raqobat bilan birgalikda
hamkorlik aloqalari yuzaga keladi.
Iqtisodiyotni boshqarishda bozor
mexanizmi bilan bir qatorda davlat
mexanizmi ham qoʻllanadi. Mazkur
modelga ommaviy farovonlik xos
boʻlsada, ijtimoiy tafovutlar
cheklanmaydi, davlat daromadlarni qayta
taqsimlashda faol ishtirok etmaydi, bu
vazifalarni bozor mexanizmi bajaradi.
Aralash iqtisodiyot modeli AQSH, Angliya,
Fransiyada mavjud.
Ijtimoiy bozor xoʻjaligi modeli — yuksak
texnologiyaga va inson omilining kuchiga
tayanib yuqori mehnat unumdorligini,
umuman, bozorning toʻkin boʻlishini
taʼminlaydi. Iqtisodiyoti bu modelga
tayangan mamlakatda bozor xoʻjaligi
tabiiytarixiy rivoj topadi, ishlab chiqarish
bozor talablariga javoban ish olib boradi,
davlatning iqtisodiyotga aralashuvi
minimal darajada saqdanib qoladi,
iqtisodiyot bozor kuchlari taʼsirida
tartiblanadi va toʻla erkinlashgan boʻladi.
Mazkur model "iqtisodiy tartib" modeli
hisoblanadi. Bozordagi faoliyat
tartibqoidalarini qonunlar belgilaydi,
iqtisodiyot bozor mexanizmiga
buysunadi, davlat iqtisodiyotning oliy
xekami sifatida faoliyat koʻrsatadi, lekin
oʻzi bu jarayonda qatnashmaydi. Bu
modelda iqtisodiyotning davlat
sektoridan koʻra xususiy sektoriga
koʻproq eʼtibor beriladi. Iqtisodiyotning
ijtimoiy yoʻnalishini bozorning oʻzi
belgilaydi. Har bir iqgisodiyot subʼyekti
bozor qoidasiga koʻra ishlab topgan
daromadini oladi, davlat daromadlarning
taqsimlanishiga kamdankam aralashadi,
lekin daromadlarni shakllantirishda bozor
tamoyillariga rioya etilishini, bozor
mexanizmining belgilangan tartibda
faoliyat koʻrsatishini taʼminlaydi. Ijtimoiy
bozor xujaligi modeli Germaniya,
Shvesiya va boshqa mamlakatlarda
mavjud.
Korporativ iqtisodiyot modeli —
korporativ manfaatlar va korporativ
hamjihatlikka asoslangan bozor
iqtisodiyoti boʻlib, ilgʻor texnologiya, yetuk
ish kuchidan foydalanib mehnat
unumdorligi va aholi jon boshiga
mahsulot ishlab chiqarishni koʻpaytiradi.
Asosiy eʼtibor korporativguruhiy
manfaatlarga qaratiladi, iqtisodiyot
korporatsiyalar orqali boshqariladi.
Korporatsiyalar aksiyador jamiyatlar
tarzidagi turli sanoat, savdo, transport,
qurilish sohasidagi birlashmalarga
aylanadi, ularning baʼzilari hatto
transmilliy korporatsiyalar darajasigacha
oʻsib, xalqaro ahamiyat kasb etadi.
Korporatsiyalar ishlab chiqarishning
asosiy sohalarini qamrab oladi, ularning
xorijiy shoxobchalari ham koʻpayib
boradi. Xususiy mulkning korporativ
shakli ustuvorlik qiladi. Korporativ
iqtisodiyot modelida korporatsiya
manfaatlari birinchi oʻringa qoʻyiladi,
individual manfaatlarga faqat
korporatsiya doirasida erishiladi va shu
doirada ilmiy tadqiqot, texnikloyiha ishlari
ham olib boriladi. Muammolarning
korporatsiya doirasida hal etilishi
korporatsiyaga sadoqat, korporativ
vatanparvarlik hissiyotini tarbiyalaydi.
Korporatsiya xodimlar uchun yuksak
turmush darajasini kafolatlaydi, xodimlar
esa bunga javoban ishlab chiqarish
samaradorligining yuqori boʻlishini
taʼminlaydilar. Korporatsiya xodimlarning
oila aʼzolarini ham ish bilan taʼminlashni,
qarilikda yaxshi pensiya va bir yoʻla katta
summada mukofotlar berishni
zimmasiga oladi. Xodimlar bilan
menejerlar oʻrtasida inoqlik boʻladi.
Bunday choratadbirlar ijtimoiy
hamjihatlikni taʼminlab, ish tashlash va
boshqa noroziliklarga oʻrin qoldirmaydi.
Bozor iqtisodiyotining korporativ
modelida iqtisodiyotning korporativ
sektori xalq xoʻjaligining tayanchi
hisoblanadi, ammo iqtisodiyotning
ikkilamchi va yetakchi boʻlmagan
sohalarida nokorporativ sektor ham
saqpanib qoladi. Korporativ modelda
ham kichik biznes mavjud, ammo uning
mustaqilligi juda chegaralanadi, u deyarli
korporatsiya izmida boʻladi, uning
buyurtmalarini bajaradi. Bozor iqtisodiyoti
modellari korporatsiya doirasiga
tortilmaydi. Korporativ iqtisodiyot ustuvor
boʻlgan mamlakatlarga Yaponiya misol
boʻla oladi.
Ad:. Karimov I., Oʻzbekiston — bozor
munosabatlariga oʻtishning oʻziga xos
yoʻli, T., 1993; Karimov I., Oʻzbekiston
iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish
yoʻlida, T., 1995; Teoreticheskaya
ekonomika. Politekonomiya, M., 1997;
Ekonomika, M., 1997; Kurs ekonomiki, M.,
1997;Oʻlmasov A., Sharifxujayev M.,
Iqtisodiyot nazariyasi; T., 1995; Tuxliyev
N., Taksanov A. Natsionalnaya
ekonomicheskaya model Oʻzbekistana T.,
2000.
Ahmadjon Oʻlmasov.
OʻzME
. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
Adabiyotlar
Bu maqolada
boshqa til boʻlimlariga
ishorat
yoʻq.
Siz ularni topib va ushbu maqolaga
qoʻshib, loyihaga yordam berishingiz
mumkin.
Ushbu maqolada
Oʻzbekiston milliy
ensiklopediyasi
(2000-
2005) maʼlumotlaridan
foydalanilgan.
Bu sahifa oxirgi marta 20-Dekabr 2022, 18:25 da
tahrir qilingan.
•
Ushbu maqola
chaladir
. Siz uni
boyitib, (ht
tps://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=
Bozor_iqtisodiyoti_modellari&action=edi
t) Vikipediyaga
yordam berishingiz
mumkin.
Bu andozani
aniqrogʻiga
almashtirish kerak.
"
https://uz.wikipedia.org/w/index
.php?
title=Bozor_iqtisodiyoti_modellar
i&oldid=3507733
" dan olindi
Matndan
CC BY-SA 4.0
litsenziyasi boʻyicha
foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan
boʻlsa).
|
